feritatem barbarorum juffiffet, velites fubfidio mifit. à quibus ubi per procurfationem commiffa pugaa effet, Lælium cum equitatu impetum ex occulto facere jubet. Mons, opportunè prominens, equitum infidias texit: nec ulla mora pugnæ facta eft. Hifpani in confpecta procul pecora, velites in Hifpanos præda occupatos incurrere. Primò miffilibus territavere; deinde, emiffis levibus telis, quæ irritare magis quàm decernere pugnam poterant, gladios nudant, & collato pede res cœpta geri eft: ancepfque pedeftre certamen erat, nifi equites fuperveniffent. neque ex adverfo tantùm illati obvios obtrivere, fed circumvecti etiam quidam per infina clivi, ab tergo fe, ut plerofque intercluderent, objecere: majorque cædes fuit, quàm quantam edere levia per excurfiones proelia folent. Ira magis accenfa adverfo proelio barbaris eft, quàm imminuti animi. itaque, ne perculfi viderentur, prima luce poftero die in aciem proceffere. Non capiebat omnes copias angufta, ficut antè dictum eft, vallis: duæ ferme peditum partes, omnis equitatus in aciem defcendit. quod reliquum peditum erat, obliquo conftituerunt colle. Scipio pro fe effe loci anguftias ratus, & quòd in arcto pugna Romano aptior quàm Hifpano militi futura videbatur, & quòd in eum locum detracta hostium acies effet, qui non omnem multitudinem eorum caperet, novo etiam confilio adjecit animum: equitem nec fe poffe circumdare cornibus in tam angufto fpatio; & hofti, quem cum pedite eduxif-. fet, inutilem fore. itaque imperat Lælio, ut per colles quàm occultiffimo itinere circumducat equites; fegregetque, quantum poffit, equeftrem à pe

destri

deftri pugna. Ipfe omnia figna peditum in hoftes vertit: quatuor cohortes in fronte ftatuit, quia latiùs pandere aciem non poterat. Moram pugnandi nullam fecit, ut ipfo certamine averteret ab confpectu tranfeuntium per colles equitum. neque ante circumductos fenfere, quàm tumultum equeftris pugna ab tergo accepere. Ita duo diverfa proelia erant: duæ peditum acies, duo equitatus per longitudinem campi (quia mifceri ex genere utroque prælium anguftiæ non patiebantur) pugnabant. Hifpanorum quum neque pedes equiti, nec eques pediti auxilio effet; pedes fiducia equitis temere commiffus campo cæderetur, eques circumventus nec peditem à fronte (jam enim ftratæ pedeftres copiæ erant) nec ab tergo equitem fuftineret: & ipfi quum diu in orbem fefe ftantibus equis defendiffent, ad unum omnes cæfi funt; nec quifquam peditum equitumve fuperfuit, qui in valle pugnaverunt. Tertia pars, quæ in colle ad fpectaculum magis tutum quàm ad partem pugnæ capeffendam fteterat, & locum & tempus ad fugiendum habuit, inter eos & reguli ipfi fugerunt, priufquam tota circumveniretur acies, inter tumultum elapfi.

XXXIV. Caftra eodem die Hifpanorum, præter ceteram prædam, cum tribus ferme millibus hominum capiuntur. Romani fociique ad mille ducentos eo prœlio ceciderunt: vulnerata amplius tria millia hominum. minus cruenta victoria fuiffet, fi patentiore campo, & ad fugam capeffendam facili, foret pugnatum. Indibilis, abjectis belli confiliis, nihil tutius afflictis rebus experta fide &

CA

cle

clementia Scipionis ratus, Mandonium fratrem ad cum mittit: qui advolutus genibus fatalem rabi em temporis ejus accufat, quum velut contagione quadam peftifera non Illergetes modò & Lacetani, fed caftra quoque Romana infanierint. Suam quidem & fratris reliquorum popularium eam conditionem effe: ut aut, fi ita videatur, reddant fpiritum P. Scipioni, ab eodem illo acceptum; aut fervati, bis uni debitam vitam pro eo in perpetuum devoveant. Antea in cauffa fua fiduciam fibi fuiffe, nondum experta clementia ejus: nunc contra, nullam in caussa, omnem in mifericordia victoris fpem repofitam habere. Mos vetuftus erat Romanis, cum quo nec fœdere nec æquis legibus jungerentur amicitia, non prius imperio in eum tanquam pacatum uti, quàm omnia divina humanaque dedidiffet; obfides accepti, arma adempta, præfidia urbibus impofita forent. Scipio, multis invectus in præfentem Mandonium abfentemque Indibilem verbis, illos quidem meritò periffe ipforum maleficio, ait: victuros fuo atque populi Romani beneficio. Ceterùm fe neque arma iis adempturum, (quippe ea pignora timentium rebellionem esse) fed libera arma relinquere, folutofque metu animos: neque fe in obfides innoxios, fed in ipfos, fi defecerint, faviturum: nec ab inermi, fed ab armato hofte pœnas expetiturum. Utramque fortunam expertis permittere fefe, utrùm propitios, an iratos habere Romanos mallent. Ita dimiflus Mandonius; pecunia tantummodo imperata, ex qua ftipendium militi præftari poffet. ipfe, Marcio in ulteriorem Hifpaniam præmiffo, Silano Tarraconem remiffo, paucos moratus dies,

dum

dum imperatam pecuniam Illergetes pernumera rent, cum expeditis Marcium, jam appropinquantem Oceano, affequitur.

XXXV. `Inchoata res jam antè de Mafiniffa aliis atque aliis de cauffis dilata erat; quòd Numida cum ipfo utique congredi Scipione volebat, atque ejus dextra fidem fancire, ea tum itineris tam longi ac tam devii cauffa Scipioni fuit. Mafiniffa quum Gadibus effet certior, adventare eum, à Marcio factus, cauffando corrumpi equos inclufos in infula, penuriamque omnium rerum & facere ceteris & ipfos fentire, ad hoc equitem marcefcere defidia; Magonem perpulit, ut fe trajicere in continentein ad depopulandos proximos Hifpanos agros pateretur. Tranfgreffus, tres principes Numidarum præmittit, ad tempus locumque colloquio ftatuendum: duos pro obfidibus retineri à Scipione jubet. remiffo tertio, qui, quo juffus erat, adduceret Mafiniffam; cum paucis in colloquium. venerunt. Ceperat jam antè Numidam ex fama rerum geftarum admiratio viri: fubftitueratque a-nimo fpeciem quoque corporis amplam ac magnificam. ceterùm major præfentis veneratio cepit: &, præterquam quòd fuapte natura multa majeftas inerat, adornabat promiffa cæfaries, habitufque corporis, non cultus munditiis, fed virilis verè ac militaris; & ætas in medio virium robore, quod plenius nitidiufque ex morbo velut renovatus flos juventæ faciebat. Prope attonitus ipfo congreffu Numida, gratias de fratris filio remiffo agit. Ex eo tempore affirmat, eam fe quafiffe occafionem, quam tandem oblatam Deum immortalium beneficio non omiferit, Cupere fe illi populoque Romane operam

C 5

operam navare: ita ut nemo unus externus magis enixè adjuverit rem Romanam. Id fe, etiamfi jampridem vellet, minus præftare in Hifpania, terra aliena atque ignota, potuiffe: in qua autem genitus educatufque in fpem paterni regni effet, facilè preftaturum. Siquidem eundem Scipionem ducem in Africam mittant Romani, fatis fperare perbrevis avi Carthaginem effe. Lætus eum Scipio vidit audivitque; quum caput rerum in omni hoftium equitatu Mafiniffam fuiffe fciret, & ipfe juvenis fpecimen animi præ fe ferret. Fide data acceptaque, profectus retro Tarraconem eft. Mafiniffa permiffa Romanorum, ne fine cauffa trajeciffe in continentem videretur, populatus proximos agros, Ga

des rediit.

XXXVI. Magoni, defperatis in Hifpania rebus, in quarum fpem feditio primùm militaris, deinde defectio Indibilis animos ejus fuftulerant, paranti trajicere in Africam, nunciatum ab Carthagine eft: jubere fenatum, ut claffem, quam Gadibus haberet, in Italiam trajiceret; conducta ibi Gallorum ac Ligurum quanta maxima poffet juventute, conjungeret fe Annibali; neu fenefcere bellum, maximo impetu, majore fortuna cœptum, fineret. Ad cam rem & à Carthagine pecunia Magoni advecta est: & ipfe, quantam potuit, à Gaditanis exegit; non ærario modò eorum, fed etiam templis fpoliatis, & privatim omnibus coactis aurum argentumque in publicum conferre. Quum præterveheretur Hifpaniæ oram, haud procul Carthagine Nova expofitis in terram militibus, proximos depopulatus inde ad urbem claffem appulit. ibi quum inagros, terdiu milites in navibus tenuiffet, nocte in littus

expofis