quo reguli fratres de regno ferro contenderunt, XXII. Quum Aftapa urbs ab Romanis oppugnařetur, oppidani liberos conjuges rogo exftructo occiderunt,& fe infuper præcipitaverunt. - XXIV. Ipse Scipio, dum gravi morbo implicitus effet, feditionem in parte exercitus motam confirmatus difcuffit: rebellantefque Hifpania populos coëgit in deditionem venire. XXXV, &c. Et amicitia facta eft cum Mafiniffa rege Numidarum, qui illi auxilium, fi in Africam trajeciffet, pollicebatur cum Gaditanis quoque poft difceffum inde Magonis, cui ex Carthagine fcriptum erat, ut in Italiam trajiceret. XXXVIII. Romam reverfus, confulque creatus. XL. Africam provinciam petenti, contradicente Q. Fabio Maximo, Sicilia data eft: permiffumque ut in Africam trajiceret, fi ex republ. effe cenferet. XLVI. Mago Amilcaris filius à minore Baleari infula, ubi hiemarat, in Italiam trajecit.

I.

UUM tranfitu Afdru- Ante Chr.. balis, quantum in Ita

207.

liam declinaverat bel- V. C. $45. li, tantum levatæ Hifpaniæ viderentur; renatum ibi fubitò par priori bellum eft. Hifpanias ca tempeftate fic habebant Romani Ponique. Afdrubal, Gifgonis filius, ad Oceanum penitus Gadefque concefferat. Noftri maris ora, omnifque ferme Hifpania, quà in orientem vergit, Scipionis ac Romanæ ditionis erat. Novus imperator Hanno, in locum Barcini Afdrubalis novo cum exercitu ex Africa tranfgreffus, Magonique junctus, quum in Celtiberia, quæ media inter duo maria eft, brevi magnum

magnum hominum numerum armâffet; Scipio adverfus eum M. Silanum cum decem haud plus millibus militum, equitibus quingentis mifit. Silanus, quantis maximis potuit itineribus, (impediebant autem & afperitates viarum, & anguftiæ faltibus crebris, ut pleraque Hifpaniæ funt, inclusæ) tamen non folùm nuncios, fed etiam famam adventus fui prægreffus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis ad hoftem pervenit. Eisdem auctoribus compertum eft, quum decem circiter millia ab hofte abeffent, bina caftra circa viam, quà irent, effe: læva Celtiberos, novum exercitum fupra novem millia hominum, dextra Punica tenere caftra. hæc ftationibus, vigiliis, omni justa militari custodia tuta & firma effe: illa altera foluta neglectaque, ut barbarorum, & tironum, & minus timentium quòd in fua terra effent. Ea prius aggredienda ratus Silanus, figna quammaxime ad lævam jubebat ferri, necunde ab ftationibus Punicis confpiceretur. ipfe, præ-> miffis fpeculatoribus, citato agmine ad hoftem pergit.

II. Tria millia ferme aberat, quum haud dum quifquam hoftium fenferat. confragosa loca & obfita virgultis tenebant colles. Ibi in cava valle, atque ob id occulta, confidere militem, & cibum capere jubet. interim fpeculatores, transfugarum dicta affirmantes, venerunt. Tum farcinis in medium conjectis arma Romani capiunt: acieque jufta in pugnam vadunt. Mille paffuum aberant, quum ab hoste conspecti sunt. trepidarique repente cœptum. Mago ex caftris citato equo ad primum clamorem & tumultum advehitur. Erant autem in Celtibero exercitu quatuor millia fcutatorum & ducenti equites; hanc juftam legionem (& id fer

me roboris erat) in prima acie locat: ceteros, le vem armaturam, in fubfidiis pofuit. Quum ita inftructos educeret caftris, vixdum in egreffos vallo Romani pila conjecerunt. Subfidunt Hispani adverfus emissa tela ab hofte, inde ad mittenda ipfi confurgunt. quæ quam Romani conferti, ut folent, denfatis excepiffent feutis; tum pes cum pede collatus, & gladiis geri res cœpta eft. Ceterùm afperitas locorum & Celtiberis, quibus in proelio concurfare mos eft, velocitatem inutilem faciebat : & haud iriqua eadem erat Romanis stabili pugnæ affuetis, nifi quòd anguftiæ & internata virgulta ordines dirimebant: & finguli binique, velut cum paribus, conferere pugnam cogebantur. Quod ad fugam impedimento hoftibus erat, id ad cædem eos, velut vinctos, præbebat. Et jam ferme omnibus fcutatis Celtiberorum interfectis, levis armatura, & Carthaginienfes, qui ex alteris caftris fubfidio venerant, perculfi cædebantur. duo haud amplius millia peditum, & equitatus omnis, vix inito prælio, cum Magone effugerunt. Hanno alter imperator cum eis, qui poftremi jam profligato prælio advenerant, vivus capitur. Magonem fugientem equitatus ferme omnis, & quod veterum peditum erat fecuti, decimo die in Gaditanam provinciam ad Afdrubalem pervenerunt, Celtiberi, novus miles, in proximas dilapfi filvas, inde domas diffugerunt. Peropportuna victoria nequaquam tantum jam conflatum bellum, quanta futuri materia belli (fi licuiffet eis, Celtiberorum gente excita, & alios ad arma follicitare populos) oppreffa erat. Itaque collaudato benignè Silano, Scipio fpem debellandi, fi nihil eam ipse cunétando

moratus

moratus effet, nactus, ad id, quod reliquum belli erat, in ultimam Hifpaniam adverfus Afdrubalem pergit. Poenus quum caftra tum fortè ad focioFum animos in Bætica continendos in fide haberet, fignis repente fublatis, fugæ magis, quàm itineris modo, penitus ad Oceanum & Gadeis ducit. Ce-terùm quoad continuiffet exercitum, propofitum bello fe fore ratus, antequam freto Gadeis trajiceret, exercitum omnem paffim in civitates dimifit: ut & muris fe ipfi & armis muros tutarentur.

III. Scipio ubi animadvertit diffipatum paffim bellum, & circumferre ad fingulas urbes arma, diutini magis quàm magni effe operis, retro vertit iter, ne tamen hoftibus eam relinqueret regionem, L. Scipionem fratrem cum decem millibus peditum, & mille equitum, ad oppugnandam opulentiffimam in iis locis urbem, Oringin barbari appellabant, mittit. Sita in Meleffum finibus eft Hifpanæ gentis, ager frugifer, argentum etiam incolæ fodiunt. ea arx fuit Afdrubali ad excurfiones circa in mediterraneos populos faciendas. Scipio, caftris prope urbem pofitis, prius, quàm circumvallaret urbem, mifit ad portas, qui ex propinquo alloquio animos tentarent, fuaderentque ut amicitiam potius quàm vim experirentur Romanorum. Uti

nihil pacati refpondebatur, foffa duplicique vallo circumdata urbe, in tres partes exercitum dividit: ut una femper pars, quietis interim duabus, oppugnaret. Prima pars quum adorta oppugnare eft, atrox fanè & anceps proelium fuit: non fubire, non scalas ferre ad muros præ incidentibus telis facile erat. & jam qui erexerant ad murum fcalas, alii furcis ad id ipfum factis detrudebantur: in alios lu

pi fuperne ferrei injecti, ut in periculo effent, ne fufpenfi in murum extraherentur. Quod ubi animadvertit Scipio, nimia paucitate fuorum exæquatum certamen effe, & jam eo fuperare hoftem, quòd ex muro pugnaret; duabus fimul partibus, prima recepta, urbem eft aggreffus. Quæ res tantum pavoris injecit feffis jam cum primis pugnando, ut & oppidani moenia repentina fuga defererent; & Punicum præfidium, metu, ne prodita urbs effet, relictis ftationibus, in unum fe colligeret. Timor inde oppidanos inceffit, ne, fi hostis urbem intrâfset, sine discrimine, Pœnus an Hispanus effet, obvii paffim cæderentur. itaque patefacta repente porta, frequentes ex oppido fefe ejecerunt, fcuta præ se tenentes, ne tela procul conji cerentur; dextras nudas oftentantes, ut gladios abjeciffe appareret. Id utrùm parum ex intervallo fit confpectum, an dolus aliquis fufpectus fuerit, incompertum eft. Impetus hoftilis in transfugas factus: nec fecus, quàm adverfa acies, cæfi. Eademque porta figna infesta in urbem illata: & aliis partibus fecuribus dolabrifque cædebantur & refringebantur portæ. & ut quifque intraverat eques, ad forum occupandum (ita enim præceptum erat) citato equo pergebat. Additum erat & triariorum equiti præfidium. legionarii ceteras partes pervadunt: direptione & cæde obviorum, nifi qui armis fe tuebantur, abftinuerunt. Carthaginienfes omnes in cuftodiam dati funt: oppidanorum quoque trecenti ferme, qui clauferant portas: ceteris traditum oppidum, fuæ redditæ res. Cecidere in urbis ejus oppugnatione hoftium duo millia ferme, Romanorum haud plus nonaginta.

IV. Læta