Tum de diebus religiosis agitari coeptum, diemque a. d. XV II Kal. Sextiles, duplici clade insignem, quo die ad Cremeram Fabii caesi, quo deinde ad Alliam cum exitio urbis foede pugnatum, a posteriore clade Alliensem appellarunt, +insignemque rei nullius publice priuatimque agendaet fecerunt. Quidam, quod postridie Idus Quintiles non litasset Sulpicius 12 tribunus militum neque inuenta pace deum post diem tertium obiectus hosti exercitus Romanus esset, etiam postridie Idus rebus diuinis supersederi iussum, inde, ut postridie Kalendas quoque ac Nonas eadem religio esset, traditum putant.

Nec diu licuit quietis consilia erigendae ex tam graui casu 2 rei publicae secum agitare. Hinc Volsci, ueteres hostes, ad 2 exstinguendum nomen Romanum arma ceperant : hinc Etruriae principum ex omnibus populis coniurationem de bello ad fanum Voltumnae factam mercatores adferebant. Nouus quoque terror accesserat defectione Latinorum Herni- 3 corumque, qui post pugnam ad lacum Regillum factam per annos prope centum nunquam ambigua fide in amicitia populi Romani fuerant. Itaque cum tanti undique terrores 4 circumstarent appareretque omnibus non odio solum apud

II duplici clade insignem MPFUpBOEHtDLA Alliam FOE HDA (recte; cf. Conway, Ital. Dial. p. 335): aliam MPFUpBEIDLA: defit Ver. a posteriore Ver. PFUpBEHtDLA: a posteriori OA2: posteriore Vorm. M Alliensem Ver. Vorm. MPF3OEHT2DS: aliensem FBtDLA insignemque Ver. Vorm. MPFUþBOEHtD LA (sed -gn- ab M1 in ras.); suspicamur hac uoce diem (cf. e.g. diem conueniendi Caes. B. G. 5. 57. 2) uel simile quid extrusum esse; si religionem (cf. 9. 29. 10) aut religiosum (cf. 26. 17. 12) postules, ulli pro nullius legendum sit: secludit Karsten, -que post rei addens rei nullius Ver. Vorm. MHtDL: rei publice nullius A: rei nulli PFUþB OET D3, cod. alter Rhenani et ed. Frob. 1535: religione rei ullius Freudenberg agendae Ver. Vorm. cod. alter Rhenani MPFUpBOEt D3A2: agenda HDLA (nulla re. agenda A2 in marg. ut secundam lectionem, Tan. Faber) 12 hosti Ver. PFUpBOEHtDS (ut secundam lectionem) A hostis M: hostibus M2A2: hostia D?L: hostiae D 21 licuit Ver. MPFUрBO1EHIDLA: putant O MPFUþBOEtD* A* : quieti št HD? : quieti sunt LARn dae Ver. MPFUрBOÈ1tD? A2: regendae E (uel iregendae) HLA 3 defectione MPFUþBOEHtDĽA : adedefectionis Ver. (scil. defectionis al. defectione): defectionis H. J. Mueller, uix recte amicitia MPFUpBOED* A: amicitiam Ver. HtD?L

quietis Ver. erigen

hostes sed contemptu etiam inter socios nomen Romanum 5 laborare, placuit eiusdem auspiciis defendi rem publicam cuius reciperata esset dictatoremque dici M. Furium Camil6 lum. Is dictator C. Seruilium Ahalam magistrum equitum dixit; iustitioque indicto dilectum iuniorum habuit ita ut seniores quoque, quibus aliquid roboris superesset, in uerba sua iuratos centuriaret.

7

Exercitum conscriptum armatumque trifariam diuisit: partem unam in agro Veiente Etruriae opposuit, alteram 8 ante urbem castra locare iussit; tribuni militum his A. Manlius, illis quia aduersus Etruscos mittebantur L. Aemilius praepositus; tertiam partem ipse ad Volscos duxit nec procul a Lanuuio-ad Mecium is locus dicitur-castra 9 oppugnare est adortus. Quibus ab contemptu, quod prope omnem deletam a Gallis Romanam iuuentutem crederent, ad bellum profectis tantum Camillus auditus imperator terroris intulerat ut uallo se ipsi, uallum congestis arboribus Io saepirent, ne qua intrare ad munimenta hostis posset. Quod ubi animaduertit Camillus, ignem in obiectam saepem coici iussit; et forte erat uis magna uenti uersa in hostem ; II itaque non aperuit solum incendio uiam sed flammis in castra tendentibus uapore etiam ac fumo crepituque uiridis materiae flagrantis ita consternauit hostes, ut minor moles

reciperata

5 eiusdem Ver. MPFUBE1 uel E2HtDLA: eisdem OE dett. aliq. cuius Ver, MPFUрBOE3HIDLA: quibus E dett. aliq. (uid. 1. 12. 1 adn.): recuperata Ver. MPFUpBOEHtDLA 6 is Ver. MP FUpBOEHT2 uel T3DLA: his PE: om. t MPFUpBOEHIDLA: sua uerba Ver., more suo

uerba sua iuratos Ver.

PF UpBOEHIDLA: iursatos M: luratos uel iuratos M3 : iura**tos F centuriaret Ver. (ut uidetur) MPFUрBOEHtD* A* centuriaretur DLARn 7 armatumque Ver. MP2FBOEHIDLA: armatorumque P: armatorum Up iussit Ver. MPFUþBEṭDLA: uisit H: iubet O 8 Lanuuio MPFUp2BEHtDLA: lauinio UpO: ianiculo Mecium Ver. PFUpHt: metium BOEDLA: mestium MA2: marcium Sigon. est adortus Ver. MPF3 UpEHtD (sed adh-) LA : est abortus FB: om. O, sed aliquid est erasum

Ver.

Io coici iussit conici

Ver. (ut uidetur) F?UpÓEt: coci iussit PF?B: coicius sit M : iussit M3 uel MF: coiciturus sit DLA : quoiciturus sit H

superantibus uallum militibus munitum in castra Volscorum Romanis fuerit quam transcendentibus saepem incendio absumptam fuerat. Fusis hostibus caesisque cum castra impetu 12 cepisset dictator, praedam militi dedit, quo minus speratam minime largitore duce, eo militi gratiorem. Persecutus deinde 13 fugientes cum omnem Volscum agrum depopulatus esset, ad deditionem Volscos septuagesimo demum anno subegit. Victor ex Volscis in Aequos transiit et ipsos bellum 14 molientes; exercitum eorum ad Bolas oppressit, nec castra modo sed urbem etiam adgressus impetu primo cepit.

Cum in ea parte in qua caput rei Romanae Camillus erat 3 ea fortuna esset, aliam in partem terror ingens ingruerat: Etruria prope omnis armata Sutrium, socios populi Romani, 2 obsidebat; quorum legati opem rebus adfectis orantes cum senatum adissent, decretum tulere ut dictator primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret. Cuius spei moram cum 3 pati fortuna obsessorum non potuisset confectaque paucitas oppidanorum opere, uigiliis, uolneribus, quae semper eosdem urgebant, per pactionem urbe hostibus tradita inermis cum singulis emissa uestimentis miserabili agmine penates relinqueret, eo forte tempore Camillus cum exercitu Romano 4 interuenit. Cui cum se maesta turba ad pedes prouoluisset principumque orationem necessitate ultima expressam fletus mulierum ac puerorum qui exsilii comites trahebantur exce

minime

II uallum militibus munitum Ver. (nisi quod perierunt litterae -s mu-): uallum MPFUрBOEHIDLA in castra Volscorum Ver. (sed periit uols-) MPFUрBOEHtDLA: secl. Eussner; sed et haec et illa clausula cod, ordinarii uncialis lineam implet, u. praef. nostram § 44 12 dedit... eo militi Ver. PFUpBOEHtDLA: om. M Ver. PFUpBOEHtDLA: a minime dett, aliq. Sigon. duce] de huius loci disiunctione in DL uid. 5. 52. 8 adnot. 14 et ipsos bellum molientes MPFUрBOEHtDLA : om. Ver. ad Bolas MPFUрBE HtDLA: ab dolas O (sed littera u uel sim. supra d scripta): ad uo*** Ver. (cf. 4. 49. 3, et 6, et 7, et Verg. Aen. 6. 775)

3 3 potuisset MPFUрBOEHT2 uel T3 in marg. DLA: posset t: defit Ver. inermis Ver. H (sed inh-)t: inermes MPFUpBOE TDLA(sed inh-) emissa Ver. MPFBHtD?L: emissi M3UpOED3 A relinqueret MPFH(sed reliq-)tDLA : relinquerent M2UpĒA2: reliquerunt O: relinqueret B: defit Ver. (i. e. Ht numerum sing., UpO plur. constanter habent) 4 cui cum] his uocibus incipit T uerus (cf. praef. nostram § 22) qui Ver. MPFUþBOETDLA: om. H

pisset, parcere lamentis Sutrinos iussit: Etruscis se luctum 5 lacrimasque ferre. Sarcinas inde deponi Sutrinosque ibi considere modico praesidio relicto, arma secum militem ferre iubet. Ita expedito exercitu profectus ad Sutrium, id quod rebatur, soluta omnia rebus, ut fit, secundis inuenit, nullam stationem ante moenia, patentes portas, uictorem 6 uagum praedam ex hostium tectis egerentem. Iterum igitur eodem die Sutrium capitur; uictores Etrusci passim trucidantur ab nouo hoste, neque se conglobandi coeundique in 7 unum aut arma capiundi datur spatium. Cum pro se quisque tenderent ad portas, si qua forte se in agros eicere possent, clausas-id enim primum dictator imperauerat8 portas inueniunt. Inde alii arma capere, alii, quos forte armatos tumultus occupauerat, conuocare suos ut proelium inirent; quod accensum ab desperatione hostium fuisset, ni praecones per urbem dimissi poni arma et parci inermi 9 iussissent nec praeter armatos quemquam uiolari.

Tum

etiam quibus animi in spe ultima obstinati ad decertandum fuerant, postquam data spes uitae est, iactare passim arma inermesque, quod tutius fortuna fecerat, se hosti offerre. 10 Magna multitudo in custodias diuisa; oppidum ante noctem redditum Sutrinis inuiolatum integrumque ab omni clade belli, quia non ui captum sed traditum per condiciones fuerat. 4 Camillus in urbem triumphans rediit, trium simul bellorum

5 moenia MPFUpBOEHTDLA: om. dett. aliq. : defit Ver. ubi inter one et ntis spatium est quod non minus viii nec plus xii litteras capiat, ut aut moenia, id quod Zingerle et Luterbacher putant, aut ante afuisse possit, nisi forte Ver. añ moenia habuit 7 forte MPFBOEHTD LA: om. Up portas MPFUpBOEHTDLA: defit Ver.: om. dett. unus (Lov. 2), Douiat.: cum H. J. Muellero retinemus, non enim scriptores Romani ab uocibus eisdem uel similibus repetendis aeque ac hodierni abhorrebant; u., e. g., 8. 39. 9; 9. 15. 11; 26. 45. 9; Caes. B. C. 2. 23. 1 (appellere et appellare); Tac. Agr. 36. 1 (cohortes et cohortatus) 8 inermi MPFUрBOE1 uel E3TDL: inhermi PHA : inermis E: *****ib. Ver., ut inermibus scribi liceat, sed cf. c. 10. 5 9 in spe ultima MPFUþBOEHTDLA: ultima in spe Ver., more suo, cf. c. 2. 6; c. 4. 7

41 Camillus MPFUþBOEHTLÃ1: camillus uero DA: defit Ver., sed uero excludit spatii ratio triumphans Ver. MPFUpBOET1A2

uictor. Longe plurimos captiuos ex Etruscis ante currum 2 duxit; quibus sub hasta uenumdatis tantum aeris redactum est ut, pretio pro auro matronis persoluto, ex eo quod supererat tres paterae aureae factae sint, quas cum titulo nominis 3 Camilli ante Capitolium incensum in Iouis cella constat ante pedes Iunonis positas fuisse.

Eo anno in ciuitatem accepti qui Veientium Capena- 4 tiumque ac Faliscorum per ea bella transfugerant ad Romanos, agerque his nouis ciuibus adsignatus. Reuocati 5 quoque in urbem senatus consulto a Veiis qui aedificandi Romae pigritia occupatis ibi uacuis tectis Veios se contulerant. Et primo fremitus fuit aspernantium imperium; dies deinde praestituta capitalisque poena, qui non remigrasset Romam, ex ferocibus uniuersis singulos, metu suo quemque, oboedientes fecit; et Roma cum frequentia crescere, tum 6 tota simul exsurgere aedificiis et re publica impensas adiuuante et aedilibus uelut publicum exigentibus opus et ipsis priuatis admonebat enim desiderium usus-festinantibus ad effectum operis; intraque annum noua urbs stetit.

Exitu anni comitia tribunorum militum consulari potestate 7 habita. Creati T. Quinctius Cincinnatus Q. Seruilius Fidenas quintum L. Iulius Iulus L. Aquilius Coruus L. Lucretius

triumphans praemium ad nos uenientibus HDLARn, et fort. T primo sic scripsit quia uoces fuerat. . . uictor in rasura spatii satis ampli habet 2 ut Ver. MPFUрBOET1 uel T2D3 A2: quae (uel que uel q) HTDLA 5 aedificandi Ver. MPFUpBOEHTA1 uel A2: aedificande DL: hedificande A contulerant Ver. MPFUpBOET1 uel T2A2: contulerunt HTDLA; (sed Fueterem formam a = a habet; F u uel a in a opertum uertit, M insolitum Nt exhibet tamquam si exemplar -unt in -ant correxisset) aspernantium MPFUрBOEHTDLA: contemnentium Ver. ex ferocibus... Roma MPFUþBOEHTDLA (sed ut Roma E, et roma E3) : om. Ver. 6 cum MOE1HTDLA: tum M3: om. Ver. PFUpBE crescere tum MPFUрBOE3(sed. Tum)HT DA: cresceret. T E: cresceret. Tum E1: crescere cum L: cresceret

cum Ver. et re MPFUpBOEHTDLA: re Ver. 7 exitu anni MPFUрBOEHTDLA: anni exitu Ver. L. Iulius Iulus Sigon. (uid. 4. 35. 4 adn., 5. 1. 2 adn., 5. 10. 1, cf. C. I. L. i2, p. 116) : 1. iulius Ver. M: iulius. 1. PFB: iulius Up: iulius tullius OE1D3A: iulius tullius 1E: iullus tullius IITD: iullus tullus L: lucius iulius 42 Aquilius Ver. MPFUþBOEHT2D3 : aquillius D?A : a quibus TD?L