37. ubi turbis tribuniciis comitia impediuntur. imprudens expeditionem suscipit, Interea Aulus hieme 38. et a Iugurtha in insidias inductus gravissimaque clade affectus cum exercitu sub iugum mittitur. 39. Magna eo consternatio Romae orta; consul Albinus, rebus afflictis mederi frustra quaerens, in Africam abit. 40. Romae auctore C. Mamilio quaestio in eos, qui rem in Africa corruperant, aspere exercetur. 41. Digressio de partium studiis. Concordia post Carthaginem deletam sublata, nobilitatis factio exorta est, quae avaritia et dominationis cupiditate omnia corrupit. 42. A Ti. et C. Graccho tentata libertatis defensio maximas et cruentas contentiones genuit. 43. Metellus cos. factus magna cura, omnibus annitentibus, bellum parat. 44. In Africa exercitum incredibiliter corruptum et imbellem accipit. 45. Eum magna sapientia emendat. 46. Iugurthae, iam deditionem offerenti, fidem non habet, sed caute cum exercitu procedit, neque pacata Numidiae facie ad remittendam circumspectionem inducitur. 47. Vagam praesidio occupat, Iugurtham ambigua spe pacis ducit. 48. Is dolo animadverso de integro bellum sumit, ac Metello in itinere insidias struit. 49. Insidiarum ratio; iis Metellus prudenter occurrit. 50. Pugna commissa Romani valde a Numidis premuntur. 51. Metellus aegre sustinet, sed 52. Denique hostes fundit. Interea Rutilio legato periculum a Bomilcare imminet; 53. quo feliciter propulsato, plena victoria a Romanis reportatur. 54. Metellus Iugurtham clade accepta non fractum agris vastandis urget. 55. Victoriae nuntius Romae summo gaudio acceptus. Iugurtha Romanos continuo lacessit, 56. Metellus Zamam oppugnare parat, dum Marius Siccae repentino Iugurthae impetu in discrimen adducitur. 57. Ad Zamam acriter cum oppidanis pugnatur. 58. Iugurtha castra Romana invadit magnamque perturbationem efficit. 59. Pugna ad castra reiteratur. 60. Zamae oppugnatio virtute oppidanorum frustra est. 61. Metellus in hiberna discedit, et Bomilcarem ad Iugurtham sibi tradendum impellit. 62. Is regi, ut deditionem faciat, persuadet. Qua maximam partem effecta, ille consilii poenitens rursus bellum sumit. 63. Marius consulatus cupidine exagitatur. Eius ingenium atque mores. 64. A Metello cum contemptu tractatus, inceptum cupidius persequitur. 65. Gauda Numida equitibusque Romanis in Africa adiutoribus usus per literas favorem populi Rom. quaerit. 66. Vagenses, a Iugurtha sollicitati, in praesidium Romanum impetum faciunt. 68. Metellus ulciscendi caussa clam cum exercitu ad Vagam accedit. 69. Urbe capta Vagenses perfidiae graves poenas dant. 70. Bomilcar cum Nabdalsa insidias Iugurthae struit. 71. Quibus casu detectis Nabdalsa apud Iugurtham se purgare studet. 72. Bomilcar interficitur; Iugurtha inde ab hoc tempore in summa anxietate agit. 73. Marius Romam profectus consul fit. 74. Interea Iugurtha, in summas rerum suarum angustias compulsus, parum prospere Metellum aggreditur. 75. Metellus itinere molestissimo per solitudines ad Thalam oppidum, quo Iugurtha fugerat, pergit. 76. Numida evasit; oppidum aegre a Romanis captum; cives se ipsos cum omnibus rebus suis igni corrumpunt. 77. Leptitanorum legati a Metello praesidium petunt contra factionem Hamilcaris. 78. Syrtium descriptio. Leptitanorum origo et reipublicae forma. 79. Philaenorum virtus, qui ad patriae fines augendos vitam suam condonaverunt. 80. Iugurtha Gaetulorum et Bocchi societate se firmare studet; tum 81. reges coniuncti Cirtam oppidum aggredi constituunt. 82. Metellus iis obviam ire parans, accepto nuntio de Mario consule facto supra modum affligitur. Quare 83. ut bellum intactum traheret, Bocchum spe pacis a societate Iugurthae avertere studet. 84. Marius Romae summo plebis studio nova belli auxilia parat, ac simul infestum nobilitati animum prodit. 85. Eius oratio in contione populi. Exorsus a gravitate ac difficultate muneris sibi delati nobiles ipsi infestissimos vehementer insectatur, qui, quum soli omnes sibi honores arrogent, iis recte gerendis inhabiles sint, atque in summa ignavia sua tamen superbissimi agant. Tum quod sibi imagines desint, quibus illi tantopere glorientur, virtute se et industria compensaturum ostendit, et omnino quantopere illorum vanitatem et luxuriam verae bonaeque artes superent, docet; unde optima quaeque populum de bello sibi demandato sperare iubet. 86. Marius novo modo militibus scriptis, exercitum in Africa accipit, 87. prospere bellum redintegrat, et 88. Iugurtham acriter urget. 89. 91. Tum Capsam, oppidum magnum inter solitudines, petere parat. oppidanos nihil metuentes subito invadit, urbem capit et incendit. 92. Ex quo fama auctus, castellum in saxo asperrimo, ubi regis thesauri erant, expugnare intendit; sed loci natura oppugnationem eludente, 93. 94. tiuntur. casu Ligus quidam viam ad castellum invenit; quo duce milites delecti in summum montem enisi castello po 95. Sullae adventus in castra. Eius genus, ingenium atque mores. 96. Summam belli peritiam brevi consequitur. 97. Iugurtha adiuncto Boccho ex improviso Marium adoritur; 98. sed militum Romanorum virtute ac Marii consilio impetus frustra est. 99. Postero die Numidarum maxima strages per Marium editur. 100. Tum Marius in hiberna proficiscitur, caute omnia agens. 101. In itinere rursus a Iugurtha et Boccho in agmen Rom. impetus Post gravem Romanorum perturbationem hostes Marii et Sullae virtute plane funduntur. fit. 102. Bocchi rogatu Sulla legatus ad eum missus regem ad pacem faciendam proclivem reddit. 103. Legati Bocchi ad Marium missi, eo absente a Sulla liberaliter habentur; deinde, 104. Mario ex expeditione reverso, Romam eunt; Boccho a Romanis via gratiae comparandae ostenditur. 105. Sulla, transigendi caussa ad Bocchum missus, in itinere eius filium Volucem offendit. 106. Cum eo coniunctus in Iugurtham incidit, quae res, proditionis falsa suspicione orta, Romanos magno terrore implet; sed 107. Sulla intrepidus audacissimo consilio per Iugurthae castra feliciter transit. 108. Ad Bocchum ubi venit, cum eo, fidei adhuc ambiguo, de habendo consilio componit. 109. Consilio ad speciem habito, deinde clam inter se colloquuntur. 110. Bocchus oratione magnifica promptum suum animum in Sullam et Romanos extollens societatem ut amicus offert; at 111. Sulla non nisi Iugurtha tradito pacem et amicitiam eum a Romanis sperare posse respondet. Id ille tergiversatus postremo pro mittit; et 112. ubi Iugurtham fallacibus nuntiis spe pacis implevit, ab eo de tradendo sibi Sulla sollicitatur. 113. Tum utrumque laeta spe ducens et in ipso rei discrimine adhuc fluctuans denique Iugurtham in colloquio constituto circumventum capit et Sullae tradit. 114. Eodem tempore Gallis Italiae imminentibus, Marius, reipublicae fulmen, iterum consul declaratur. TABULA CHRONOLOGICA RERUM IN BELLO IUGURTHINO NOTABILIUM. Anni 1. c. 548 553 Anni a. Chr. n. 206 Masinissa in amicitiam a Scipione recipitur. c. 5, 4. 148 Masinissa moritur. Micipsa primo cum fratribus, deinde solus regnum obtinet. c. 5, 6. 135 Iugurtha hieme huius anni cum auxiliis Numidarum Numantiam in Scipionis castra venit. c. 7, 2. 133 Iugurtha Numantia deleta gloria auctus in Numidiam redit. c. 8. 9. 606 619 621 633 636 121 118 c. 16. Iugurtha a Micipsa adoptatur. c. 9, 3. 11, 6. 642 643 644 Decem legati in Africam mittuntur, qui regnum Numidiae inter Iugurtham et Adherbalem dividunt. Bellum denuo inter reges exoritur. Adherbal Cirtae obsidetur. c. 20. 21. Iterum legati tres in Africam mittuntur. c. 22. Adherbal, Cirtae valde pressus, litteras supplices Romam mittit. c. 23. 24. Tertio legati tres in Africam mittuntur. c. 25. Cirta dedita Adherbal necatur. 112 Memmio instigante senatus bellum contra Iugurtham gerendum censet. c. 27. 111 L. Calpurnius Bestia cos. in Africam cum exercitu missus. c. 28. A Iugurtha pecunia corruptus rem socorditer gerit. c. 29. Ibi quaestio regi intenta fautorum impudentia eluditur. 110 Massiva Romae Iugurthae dolo interficitur. c. 35. |