mebantur, ostendens, salutem ipsis in sola virtute positam esse monet, quantaque spes victoriae sibi sit, declarat. 59. Pugna committitur in loco angusto. Exercitui Romano Petreius praeest. 60. Catilinarii summa fortitudine pugnantes funduntur; Catilina ipse acerrime resistens occiditur. 61. Atrox pugnae post fusos et disiectos hostes species. Victoria Romanis haud incruenta. 681 73 687 688 689 690 691 Catilina in bello civili Sullae addictus crudelissime saevit. [c. 5, 2.] Catilina de stupro cum virgine vestali accusatur. c. 15, 1. 67 Catilina propraetor provinciam Africam obtinet. 66 Catilina media aestate ex provincia in urbem reversus au- 64 c. 18, 7. Cn. Piso quaestor pro praetore Hispaniam obtinet. c. 19, 1. Catilina a P. Clodio repetundarum accusatus absolvitur, sed consulatum petere nequit. Catilina circiter Kal. Iun. alteram coniurationem init. c. 17, 1. Catilina consulatum petens in a. 63. repulsam fert. c. 24, 1. 63 Catilina extrema anni parte arma per Italiam parat, Romae socios coniurationis quaerit. c. 24, 2-3. die XII. Kal. Nov. (21. Oct.) senatus consulto comitia consularia in ante d. XI. Kal. Nov. (22. Oct.) indicta differuntur in ante d. V. Kal. Nov. (28. Oct.). die XI. Kal. Nov. (22. Oct.) senatus decernit: darent operam consules, ne quid resp. detrimenti caperet. c. 29, 2. a. d. VI. Kal. Nov. (27. Oct.) Manlius in Etruria arma sumit. c. 30, 1. Comitiis a. d. V. Kal. Nov. (28. Oct.) habitis Catilina consulatum in a. 62. petens repulsam fert. c. 26, 5. Catilina post haec aperte bellum per C. Manlium praeparat. c. 27, 1. Tum senatus, negotio compluribus dato, paulatim exercitum parat. c. 30. In urbe inde ab a. d. V. Kal. Nov. usque ad a. d. V. Id. 9. Nov.) maxima consternatio. Nov. (28. Oct. C. SALLUST. 3 Anni u. c. 691 692 Anni a. Chr. n. 63 Nocte, quae fuit inter a. d. VIII. et VII. Id. Nov. (6/7. Nov.), coniuratorum conventus habetur apud M. Laecam. c. 27, 3. Eadem nocte Ciceronis postero mane interficiendi consilium capitur. c. 28. - Nocte, quae fuit inter a. d. VII. et VI. Id. Nov. (7/8. Nov.), Postero die, a. d. VI. Id. Nov. (8. Nov.), Cicero in se- Postero die, a. d. V. Id. Nov. (9. Nov.), Cicero ad popu- Catilina ex urbe profectus litteris ex itinere missis falsam opinionem de consilio suo spargere studet. c. 34, 2. 35. Senatus consulto Catilina et Manlius hostes iudicantur. c. 36. c. 42. Per Italiam variis locis tumultus concitantur, quibus Me- Nocte, quae fuit inter a. d. IV. et III. Non. Dec. (2/3. a. d. III. Non. Dec. (3. Dec.) coniurati in senatu parricidii convicti in custodiam liberam dantur. c. 46. 47. Eodem die sub vesperam Cicero orationem in Cat. tertiam habet ad populum. [c. 48.] a. d. IV. Non. Dec. (4. Dec.) senatus habetur de praemiis Allobrogibus decernendis. c. 50, 1. Non. Dec. (5. Dec.) in senatu de poena coniuratorum deliberatur. c. 50. 51. 52. 53, 1. Cicero quartam or. in Catil. habet. Eodem die supplicium de coniuratis sumitur. c. 55. 62 Catilina per tres fere menses adhuc in Etruria cum exercitu versatus hieme exeunte caeditur. CATILINA. I. Omnis homines, qui sese student praestare ceteris animalibus, summa ope niti decet, ne vitam silentio transeant veluti pe2 cora, quae natura prona atque ventri obedientia finxit. Sed nostra omnis vis in animo et corpore sita est; animi imperio, corporis servitio magis utimur; alterum nobis cum dis, alterum cum beluis 3 commune est. Quo mihi rectius videtur ingeni quam virium opibus gloriam quaerere, et, quoniam vita ipsa, qua fruimur, brevis est, 4 memoriam nostri quam maxume longam efficere. Nam divitiarum I. 1. qui sese student praestare] Studere verbum et similia, plerumque infinitivo iuncta, cum accus. c. inf. construuntur, quo voluntatis prodita significatio certius agnoscatur; cf. Cic. in Cat. I, 2, 4. Cupio me esse clementem. id. Off. II, 22, 78. Qui popularis se esse volunt. Tum et locus et plenior forma sese pronominis eam vim habet, ut eorum, qui studere dicuntur, personae emineant et gravius efferantur; cf. Cat. 32, 2. Iug. 84, 1. et §. 4. ne vitam silentio transeant] i. e. ne vitae cursum ita peragant, ut de ipsis sileatur. pecora] Ita dicuntur animalia, quatenus bruta sunt ac ratione carent. Eadem beluae vocantur propter formam invenustam et mole sua inhabilem. prona] cf. Cic. de Legg. I, 9, 26. Natura quum ceteras animantes abiecisset ad pastum, solum hominem erexit, ad coelique quasi cognationis domiciliique pristini conspectum exci tavit. 2. Sed] Nexus hic est: pecorum natura solo corpore constat; sed nos constamus animo et corpore. animi imperio — utimur] i. e. animus ita comparatus est, ut imperet, corpus, ut magis serviat. alterum-alterum] Haec non simpliciter ad animi et corporis vocabula referuntur, sed ad universum enunciatum; quare alterum est, quod animi imperio, alterum quod corporis servitio magis utimur. 3. Quo mihi rectius] Haec ita cohaerent cum praecedentibus: quo magis imperium praestat servitio, eo rectius mihi videtur etc. cf. Cat. 13, 5. vita ipsa, qua fruimur] i. e. vita per se, cuius nobis copia fit corporis beneficio. nostri] Genitivus est singularis pron. poss., non confundendus cum genit. plur. pron. personalis nostrum. Quippe nostri quum sit neutro genere dictum, eo comprehenditur, quicquid est condicionis atque personae nostrae; cf. Iug. 14, et formae gloria fluxa atque fragilis est, virtus clara aeternaque habetur. Sed diu magnum inter mortalis certamen fuit, vine cor- 5 poris an virtute animi res militaris magis procederet. Nam et 6 prius quam incipias, consulto, et ubi consulueris, mature facto opus est. Ita utrumque per se indigens, alterum alterius auxilio eget. 7 II. Igitur initio reges (nam in terris nomen imperi id primum fuit), divorsi pars ingenium, alii corpus exercebant; etiamtum vita hominum sine cupiditate agitabatur; sua cuique satis placebant. Postea vero quam in Asia Cyrus, in Graecia Lacedaemonii et Athe- 2 nienses coepere urbis atque nationes subigere, lubidinem dominandi caussam belli habere, maxumam gloriam in maxumo imperio putare, tum demum periculo atque negotiis compertum est, in bello 17. Aut quisquam nostri misereri potest? Hist. Fr. I, 56, 15. Nostri proditor. ib. II, 50, 3. Si parricida vostri sum. 4. clara aeternaque habetur] i. e. virtutem qui habet, rem habet claram aeternamque; sive: virtutis possessio clara aeterna que est. Ad praedicatum pertinere adiectiva in promptu est. Ceterum ea non singula opponuntur praegressis singulis, sed coniuncta respondent coniunctis; cf. 3, 3. 5. Sed diu] Adversativa particula refertur ad illud, quod auctor dixerat: rectius sibi videri ingeni quam virium opibus gloriam quae rere. 7. Ita utrumque etc.] Verborum sensus est:,,ita, quum utrumque per se indigens sit, tamen alterum alterius auxilio eget." Scilicet satis mirum, duas res, quae singulae sibi ipsae non satis sint, mutuo auxilio egere. Quare vis sententiae in alterum alterius vocibus inest. II. 1. Igitur] Haec particula, quam Sallustius antiquorum scriptorum usu primo loco ponere solet, refertur ad c. 1, 5. reges] cf. Cic. de Rep. I, 26. Quum penes unum est omnium summa rerum, regem illum vocamus, et reg num eius reipublicae statum. Praeterea cf. Cat. 5, 6. et Iug. 31, 26. divorsi i. c. in contrarium abeuntes, res inter se oppositas. sequentes; cf. c. 5, 8. Iug. 12, 5. 31, 24. 87, 4. pars- alii] Appositione distributiva haec ita ad reges referuntur, ut, quum hoc vocabulo totum significetur, eius partes ei subiiciantur; cf. Iug. 57, 4. Romani, pars eminus pugnare, alii succedere. ib. 19, 1. 50, 4. 74, 1. 104, 3. Ingenium exercuisse putandi sunt, qui legibus condendis civitatibus prospicerent, corpus, qui venationi et armorum exercitio dediti essent. etiamtum] i. e. illo adhuc tempore, tum adhuc; cf. Iug. 63, 6. 103, 6. In sequentibus §. 2. opponitur tum demum. 2. caussam belli habere] i. e. caussam b. facere, vel tanquam caussa belli uti. periculo atque negotiis] Periculum intellige de ipsis pugnis certaminumque discrimine, negotiis de calamitatibus bello vel accepta clade ortis. Proprie enim negotia sunt res, in quibus otio frui non licet. 3. Quod si] Quod pronomen ante |