CAII CRISPI SALLUSTII

BELLUM

JUGURTHINUM.

FALSO queritur de natura sua' genus humanum, quod imbecilla atque ævi brevis forte potius, quam virtute regatur. Nam contra, reputando," neque majus aliud," neque præstabilius invenias,7 magisque naturæ industriam* hominum, quam vim, aut tempus deesse. Sed dux atque imperator vitæ mortalium animus est: qui ubi ad gloriam virtutis via grassatur, abunde pollens potensque et clarus9 est, neque fortunæ eget: quippe probitatem," industriam,

• Homines queruntur inique et absque ratione de natura sua, quando dicunt, quod, cum sint debiles atque vitæ brevis, regantur potius cæco fato, aut fortuna, quam virtute.

b Inquirendo in contrariam opinionem.

Et potius invenies industrium hominum deesse naturæ.

1 sui C.-2 i. atas C. B. N. imbecillitas E.-3 atque atas avi brevis D.— 4 Forte scribunt D. F. I. K. L. ex quibus ita restituimus, sequitur enim, neque Fortuna eget, quod probat hic Forte esse legendam, non sorte.-5 hoc reputando A.-6 aliquid G. M.-7 invenies C. D. K. N.-8 naturæ delet H. N. -9 potens et G. potensque clarus deleto et K.-10 [neque Fortuna eget Havercamp.] neque Fortuna eget H. fortunæ A.-12 [quippe quæ prob. HaverNOTE

a Industriam] Quid potissimum per industriam significetur, ex hoc loco intelligis, animi scilicet cura et diligentia cum solertia conjuncta.

b Vim] Pro vires: raro ita invenias.

c Fortuna] Istud Auctoris sensu, qui hoc in loco cum Stoicis facit, est

alias artes bonas13 neque1 dare, neque eripere potest. Sin captus pravis cupidinibus ad inertiam et voluptates corporis pessum datus est:'s perniciosa lubidine paulisper16d usus;17 ubi per secordiam vires, tempus, ingenium18 defluxere,19 naturæ infirmitas accusatur: suam quisque2° culpam11 auctores ad negotia transferunt. Quod si hominibus bonarum rerum tanta cura esset, quanto studio aliena ac nihil profutura, multumque22 etiam periculosa petunt; neque regerentur magis, quam regerent casus, et eo magnitudinis25 procederent, ubi pro mortalibus gloria æterni fierent."

24

2. Nam uti genus hominum' compositum ex anima et

d Quique et singuli actores, et ii qui res exequi deberent, rejiciunt in negotia culpam suam.

Et pervenirent ad eum gradum magnitudinis, in quo (cum mortales sint) gloria æterni evaderent.

camp.] quippe probitatem, &c. deleto que L.-13 bonas artis quidam ex Mss. -14 neque Fortuna dare C.-15 est delet H.-16 paulisper p. 1. u. C.-17_usus est M.-18 t. atas, ingenium A. D. F. G. M.-19 defluxere B. C. D. E. F. G. H. I. K. Sed diffluxere L. difluxerunt N.-20 [quippe Havercamp.] quique A. B. C. D. E. F. H. I. K. L. M. quisque G. N.-21 actores L. et Ed. Carr. -22 multoque E. G. K. M. N. multaque I. L.-23 appetunt H. K.-24 n. r. casibus m. q. r. casus H. B. n. r. magis a casibus q. r. c. D. F. n. r. a casibus magis q. r. c. E. n. r. m. casibus q. r. c. K. n. r. m. a casibus q. ipsi r. c. M.-25 eo magnitudinis eraso et I. N.

NOTE

accipiendum: si enim gloriam in hominum opinione reponas, omnino et fortuna, et ejus bonis opus erit; quæ plerumque præclaris factis invidet.

d Paulisper] Verissime et optime: sensibus enim cum finita et debilis admodum sit natura, per eos homo, nisi brevem, non potest capere voluptatem; qua brevi quoque exsaturabitur.

e Per socordiam] Causam indicat nostrorum omnium malorum, animi negligentiam. Ea est omnino.

Auctores] Melius, credo, actores quam auctores. Hoc dicit, Homines rerum difficultatem, quasi illæ supra suas vires essent, causari; cum ideo tantum tales sint, quod viribus a natura concessis, in tempore et loco

usi non fuerint.

6 Bonarum] Earum scilicet, quæ mentem excolunt, et nobis prosunt. h Regerentur] Nunc dicit Sallustius, sapientem adversus fortunam posse plurima, etiam in iis quæ sunt ejus juris; id est, quoad ea bona quæ non sunt in nostra potestate, ut loquuntur Stoici, puta famam, gloriam, divitias, &c. Atque hoc quoque verum est, nosque maxime ad virtutem incendere debet. Nam sapiens quidem, pol, ipse fingit fortunam sibi, ut ait Plautus.

iPro mortalibus] Vis istius præpositionis, eo sensu, quo in interpretatione indicavimus, diligenter notanda est; nam aliquoties recurret in nostro Auctore.

corpore: ita res cunctæ studiaque omnia nostra3 corporis alia, alia animi naturam sequuntur.4 Igitur præclara3 facies, magnæ divitiæ, ad hoc vis corporis, alia hujuscemodi omnia brevi dilabuntur; at ingenii egregia facinora, sicuti anima,10 immortalia sunt. Postremo corporis et fortunæ bonorum," ut initium," finis est: omnia" orta occidunt et aucta senescunt; animus incorruptus, æternus,' rector humani1 generis, agit atque habet cuncta,' neque ipse habetur. Quo magis pravitas eorum admiranda est, qui, dediti corporis gaudiis, per luxum atque ignaviam ætatem agunt: ceterum ingenium, quo neque melius,16 neque amplius17 m aliud1 in natura mortalium est, incultu atque secordia19 torpescere sinunt:" cum præsertim tam multæ variæque sint artes animi, quibus summa claritudo paratur.

3. Verum ex' his' magistratus et imperia, postremo omnis cura rerum publicarum, minime mihi hac tempestate cupienda videntur: quoniam neque virtuti honos datur; neque

f Præterea vis corporis, et alia omnia istius generis, exiguo tempore dissolvuntur et dissipantur.

Animus versat et regit, tenet et intelligit omnia, neque ipse includitur, cogitur,

aut continetur.

Ceterum sinunt languere et stupere incultu atque socordia ingenium, quo nihil est melius, neque majus, aut dignius in natura mortalium. i Ex his artibus.

1 humanum K.-2 ex a. et corpore A. est ex c. et a. C. D. M. et corpore et a. e. H. I. K.-3 nostra delet K. M.-4 consequuntur H.-5 ad hæc H.-6 omnia hujuscemodi L.-7 brevi tempore B.-8 præclara H. I.-9 facta M.—10 sicut a. est immortalis i. s. H.-11 honorum H.-12 ut initium sit G. ut est i. s. f. e. N. 13 [omniaque orta Havercamp.] omnia quæ orta sunt F. omnia orta occidunt K. -14 hujus g. h. H.-15 omnia C.-16 neque melius est. H. neque melius absunt in E.-17 clarius sed in Marg. amplius M.-18 aliud delet I.-19 Socordia B. H. I. K. L.

illi, quibus per fraudem jus fuit,3 tuti," aut eo magis honesti sunt. Nam vip quidem regere patriam, aut parentes,9 quanquam et possis, et delicta corrigas,' tamen importunum est: cum præsertim omnes rerum mutationes cædem, fugam, aliaque hostilias portendant; frustra autem niti, neque aliud fatigando, nisi odium, quærere, extremæ dementiæ est :* nisi forte quem inhonesta et perniciosa lubido tenet, potentiæ paucorum decus atque libertatem suam gratificari.

4. Ceterum ex aliis' negotiis, quæ ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum: cujus de virtute," quia multi dixere, prætereundum2 puto; simul, ne per insolentiam quis existimet, memet, studium laudando,

Neque illi quibus, per fraudem, jus et potestas fuit gerendi Magistratus et imperia, sunt ea re magis tuti aut honesti.

* Extrema dementiæ est frustra conari, neque aliud persequi et consequi se fatigando, nisi odium.

1 ex his artibus H.-2 ris fuit M. N.-3 utique tuti A. B. C. D. E. F. G. H. K. M. N. uti tuti L.-4 atque eo M.-5 portent M.-6 [se fat. Haverc.]—7 periculosa M. in Marg. Alii perniciosa M.

1 [is Havercamp.] aliis D. E. F. G. H. I. L. M.-2 eo pr. p. H.-3 fore

NOTE

Tuti] Illud respicit bona fortu

Honesti] Refertur hoc ad bona animi: adeoque iis de quibus loquitur, prorsus inutile fuisse dicit, muneribus frui Reipublicæ. Gall. diceres, Ils n'en sont ni plus à leur aise, ni plus honnêtes gens.

℗ Vi] Plato, quod et Cicero refert, tantum contendere in Republica jubet, quantum probare tuis civibus possis; vim neque Parenti, neque Patriæ afferri oportere.

a Parentes] Innuit, tam turpe esse Patriam quam Parentes vi regere velle.

Corrigas] Hoc est, aliquatenus corruptam civitatem emendes, aut id certe coneris.

Delph. et Var. Clas.

• Portendant] Significent, et propemodum importent, cum iis qui castigantur, tum præsertim illis qui alios castigant.

Gratificari] Gall. diceres, Abandonner, et faire litière.

u Cujus de virtute] Historiam Cicero dicit, Testem temporum, Lucem veritatis, Magistram vitæ, Nunciam vetustatis. Historiæ virtus certe maxima est, cum ex aliorum erratis in melius vitam nostram instituere, et quid expetendum, quidve fugiendum sit, sine nostro periculo, possimus cognoscere. Proinde haud immerito Demetrius Phalereus Ptolemæum regem subinde admonebat, ut libros legeret, quoniam, quæ amici non audent Principibus demonstrare, ea omnia in libris scripta reperiunI

tur.

Sallust.

extollere. Atque ego credo fore,' qui, quia decrevi procur a republica ætatem agere, tanto4 tamque utili labori meos nomen inertiæ imponant: certe, quibus maxima industria videtur, salutare" plebem, et conviviis gratiam b quærere. Qui si reputaverint, et1° quibus ego temporibus magistratus' adeptus sum, et quales viri idem assequi nequiverint, et postea quæ genera hominum in senatum pervenerint;14 profecto existimabunt, me magis merito, quam ignavia, judicium animi mutavisse, majusque's commodum ex otio1 meo, quam ex aliorum negotiis16 reipublicæ venturum. Nam sæpe1 audivi, Q. Maximum, P. Scipionem,' præterea

'Ne aliquis existimet memet extollere insolenter studium meum, id laudando.

eos E. fore quosdam F. H. fore homines G. K.-4 tantoque et tam A. tanto et tam E.-5 meo abest in N.-6 inponunt I.—7 In conviviis B. G.—8 gloriam A. M. aut gloriam H.-9 quod si H. qui delet G. M.-10 in quibus I. K. ex quibus L. M.-11 ego delet K.-12 [magistratum Havercamp.] magistratus A. H.— 13 præterea E.-14 provenerint M.—15′ magisque G.-16 negotio E.-17 sæpe

NOTE

e Genera] Per contemtum loquitur. Gall. Quelle sorte de gens.

▾ Certe] Vim habet occultam hæc prælatum fuisse, Sallustius probavocula, et conjunctam habet ironiam : verit. Auctor enim, dum videtur rationem reddere velle cur ab aliis reprehendatur, graviter illos vellicat. Gall. diceremus eodem charactere, Assurément, Ces Messieurs qui savent si bien courir aprés le petit peuple, &c.

a Salutare] Romæ mos erat, quosvis prensando, nomine proprio, quasi intime noti et cari essent, appellando, manum porrigendo, &c. plebis gratiam aucupari.

b Gratiam] Benevolentiam et populi favorem solebant etiam epulis et conviviis demereri.

c Quibus] Turbulentis scilicet, singulis ad imperia properantibus; unde et ea obtinere erat difficile.

d Quales] Catonem forte inter alios designavit, qui Præturam petens repulsam tulit. Cæterum totus iste locus Rhetoricam habet exornationem, non persuasionem: neque vero cuiquam Sallustium virtute Catoni

f Merito] Legitima de causa. Quasi scilicet eo indignum fuisset, cum turba hominum levissimorum in Senatum venire.

8 Mutavisse] Id est, Non jam, ut antea, ad Magistratus ferri.

h Otio] Honesto scilicet, quod in scribenda historia collocavit: nam aliud est otium turpe, eorum qui se non tantum a rebus publicis, sed ab omni omnino labore subtrahunt.

9

i Nam sæpe] Ostendit Auctor quomodo hominibus prosit rerum memoria; atque adeo, qua ratione Respublica ex suo otio emolumentum possit capere.

* Maximum] Is ex Fabiorum fuit familia, qui Dictator adversus Annibalem creatus, cunctando vim fregit illius Imperatoris, atque res Romanas paululum restituit.