C. Sallustii] Patricia gente Cris pus Sallustius Romæ natus, post Remp. civili discordia concussam, cum nulla illius administrandæ ratio bonis superesset amplius, se ad scribendi ocium contulit. In quo genere (Quintiliani judicio, qui eum Thucydidi, in historia eminentissimo, opposuit) præcipuam inter eos, qui res Romanas literarum monumentis tradidere, est laudem adeptus. Etenim quo Thucydides est Herodoto major, cui secundæ tribuuntur partes; co certe hic noster Livio præstantior, quem Herodoto ille comparat. Accedit et Martialis urbanissimi Poëtæ carmen: 'Hic erit, ut perhibent doctorum corda virorum, Primus Romana Crispus in historia.' Vall.

BELLUM CATILINARIUM] Ita Nonius triginta amplius locis indigitat: quanquam plerique libri veteres et nonnulli etiam Mss. titulum ita concipiunt: de Conjuratione Catilinæ et ejus sociis. Utrumque defendi potest: nam et conjuratio aliquo modo bellum dici potest, præsertim hæc, ubi infestis signis in aperto campo prælium quoque fuit commissum, Alioqui militem a conjuratis recte sejunxit Livius lib. XLV. nam milites sunt, qui sacramento dixerunt singuli; conjurati, qui una simul jura

runt. Colerus.

CAP. 1. Omneis homines, qui student sese præstare ceteris animantibus] In manuscriptis aliisque vetustis est ordo verborum immutatus, qui sese student præstare. pro, qui dant operam, uti præstent ipsi et antecellant. Id lenius et asperum minus esse videtur, nec aliter a veteribus citatur, velut Prisciano lib. VII. quo loco de accusativo tertiæ declinationis agit, ubi et Omnis hic legendum esse docet, pro omnes. Terentianus diphthongo e scribi vult in plurali, cum hoc, tum similia nomina, quomodo fere et in vetustis inscriptionibus reperitur. Jam quod ad loquendi rationem attinet, norit lector et Ciceronem eodem modo locutum: nam 11. Officiorum: Gratum se videri studet,' inquit: et in Eunuchi prologo Terent. Qui placere se studeat bonis quam plurimis.' Ubi interim miror, quid sibi quidam velint, qui et omisso accusativo se, versum constare arbitrentur, id quod secus habet, et ab imitatore quopiam pronomen adscriptum putent, quod hoc modo Sallustius Catilinæ historiam ordiatur: quasi vero non eodem modo sit, ita uti ostendimus, et Cicero ipse locutus. Sed et alias Terentius haud dissimili modo loquitur, velut in Eunucho: Est genus hominum, qui

esse primos se omnium rerum volunt.' Eodem modo 11. Tuscul. Cicero: 'Est enim quoddam genus eorum qui se philosophos appellari volunt:' pro, 'qui appellari philosophi volunt:' nam sic usitatius dicitur. Terent. in Andria: Uxorem decrerat dare sese mihi hodie.' Et, Quæ sese inhoneste optavit parare hic divitias potius, quam in patria honeste pauper vivere: ubi etiam pronomine sese omisso, tamen sensus constat. Quomodo et in illo Livii 11. Decadis tertiæ, Qui se bene mori, quam turpiter vivere maluit.' Ririus.

Cæteris animantibus] Scripti omnes libri, quos quidem ego viderim, Animalibus: quo modo et Sosipater Carisius recitat 1. 1. in verbo, Omnes, et Diomedes. Manut.

Ne vitam silentio transeant] Ita fere et impressa et calamo descripta exemplaria. Nec male, ut opinor; verum in manuscripto quodam reperi, transigant: ut in Beroaldino quoque, licet eodem sensu, pro traducant. Rivius.

Ne vitam silentio transeant] Id est,' inertia et otio. Tacit. in Agricola c. 3. 'Senes prope ad ipsos exactæ ætatis terminos per silentium venimus:' et c. 39. studia fori et civilium artium decus in silentium acta.' Cic. in Vatinio c. 3. bonarum artium studia siluerunt.' Per tacitum' Seneca dixit Thyeste vs. 397. Obscuro positus loco, Leni perfruar otio. Nullis nota Quiritibus Etas per tacitum Anat.'

Veluti pecora; quæ natura prona atque ventri obedientia finxit] Ovidius Metam. 1. 1. Pronaque cum spectent animalia cetera terram, Os homini sublime dedit, columque tueri Jussit, et erectos ad sidera tollere vultus.' Vide Ciceron. de legibus 1. 1. et de Nat. Deor. 1. 1. Naturam,' inquit, 'nos celsos et rectos constituisse, ut Deorum cognitionem, cœlum intuentes, capere possemus.' Neque dis

sentit Plato in Cratylo. Manutius.

Sed omnis nostra vis in animo et corpore sita est] Exemplaria manuse. Sed nostra omnis vis: quomodo et Servius in Georgica Virgilii citat: quæ quin et mollior et suavior, atque adeo verior sinceriorque lectio sit, dubitari minime debet. Consule aurium judicium, ac statim senties, quam et duriter et aspere concurrant, mnis, no, in illo omnis nostra. Quanto vero numerosius est, quanto aptius sonat, si verborum ordinem immutes, nostra omnis vis: vel, ut in Merseburgensi quodam est, nostra vis omnis: nam sic ibi reperi. Ac ne hoc, tanquam leve quid nec ullius momenti contemnas; non dubitat Cicero inversione interdum pæne poëtica uti ad effugiendum asperiorem concursum literarum. Velut cum ait, Q. Mucius augur Scævola:' nam illud alterum, 'Q. Mucius Scævola augur,' cum propter sibilum, quem literam efficere sentimus S, in altera voce extremam, in altera primam, tum ob vastum et inamænum hiatum vocalium concurrentium paullo durius ei atque insuavius videbatur, ita ut erat. Ergo si naturalem ordinem Cicero propter euphoniam et jucundioris sonitus gratia invertere non dubitavit, apparet nimirum, quanti referat qua quis in ordine arbitrario verborum collocatione serieque utatur. Quod eo dico, ne quis hanc rem, ceu pæne frivolam ac nullius ponderis, contemnendam esse ducat. Quamquam, ne quid dissimulem, in exemplari quodam manuscripto non est additum hoc loco Scavola. Rivius.

Sed nostra omnis vis in animo et cor

pore sita est] Cicero de finib. 1. v. Homo e corpore animoque constat : cum primæ sint animæ partes, secundæ corporis.' Manut.

Sed omnis nostra vis] Vis, dúvaμis. Virgilius En. xu. Ille ut depositi proferret fata parentis, Scire potestates herbarum, usumque medendi.' Ibi Servius: Potestates, vim, possi