१ W dicam. L. 'Tullo, M. Lepido consulibus, P. Autronius et P. Sylla legibus ambitus interrogati poenas dederant, Post paulo Catilina, pecuniarum" repetundarum reus, prohibitus erat consulatum petere; quod intra legitimos dies profiteri nequiverit. Erat eodem tempore Cn. Piso, adolescens nobilis, summæ audaciæ, egens, factiosus, quem ad perturbandam rempublicam inopia atque mali mores stimulabant. Cum hoc Catilina et Autronius, consilio communicato, parabant in Capitolio Kalendis Januariis L. Cottam et L. Torquatum Consules interficere; ipsi," fascibus correptis, Pisonem cum exercitu ad obtinendas duas Hispanias mittere. Ea re cognita rursus, in Nonas Februarias consilium cædis transtulerant. Jam tum non Consulibus modo, sed plerisque Senatoribus perniciem machinabantur. 1 Tullio et A. B. C. D. E. F. G. H. I. K.-2 erat abest ab M.-3 nequiverat H. K. M.-4 Cum eo M.-5 transtulerunt C. D. F. G.-6 s. s. d. pro curia NOTE se Magistratum petere velle; sed in- w Legitimos] Lege institutos: dies * Profiteri] Defensionem suam et expurgationem, scilicet. y Nobilis] Utpote a Calpo, Numæ filio, oriundus: Pisones enim ex gente Calpurnia fuerunt, quam Ovidius a Calpo deducit. 2 Hoc] Pisone scilicet. a Ipsi] Catilina et Autronius. Fascibus] Notum est fasces Virgas fuisse ex ulmo aut betula cum securi colligatas, quas Magistratibus lictores præferebant: cum vero insignia essent dignitatis, hinc factum, ut pro ea fasces accipiantur; atque hic pro Consulatu positi sunt. c Duas] Ulteriorem scilicet et cite i Quod ni Catilina maturasset pro curiad signum sociis dare;6 eo die, post conditam urbem Romanam, pessimum facinus patratum3 foret. Quia nondum frequentes armati convenerant; ea res consilium diremit. 19. Postea Piso in citeriorem Hispaniam Quæstor pro Prætore missus est, annitente' Crasso; quod eum infestumf inimicum Cn. Pompeio cognoverat. Neque tamen senatus Provinciam invitus dederat: quippe foedum hominem a republica procul esse volebat: simul,4 quia boni quam plures præsidium in eo putabant: et jam tum potentia Cn. Pompeii formidolosa erat. Sed is Piso, in provinciam ab equitibus Hispanis, quos in exercitu ductabat, iter faciens, occisus est. Sunt, qui ita dicunt, imperia ejus injusta, superba, crudelia barbaros nequivisse pati: alii autem, equites illos,' Cn. Pompeii veteres fidosque clientes, voluntate1 ejus Pisonem aggressos: nunquam Hispanos præterea tale facinus fecisse, sed imperia sæva multa antea" perpessos. Nos 8 A.-7 tam pessimum D. H. M.-8 perpetratum M.-9 non fuit quia M. sed non dum N. 1 annuente M.-2 et inimicum H. delet M.-3 procul a Rep. A. Romano populo procul esse v. C. G. a R. procul esse v. D. E. F. H. I. K. L. N.-4 et simul N.-5 et etiam tum M.—6 Sed Piso P.-7 in provincia M.--8 dicunt A. B. C. D. E. F. G. H. I. K. L. M.-9 illos abest ab A. G.-10 ex voluntate M. -11 mulla ante M. multo ante N.-12 relinquimus A. B. C. D. F. H. K. NOTE riorem ; idque cum per vim, tum contra morem: nam Hispaniæ Provinciæ erant Prætoriæ, Piso Quæstor tantum erat; deinde alterutra, non ambæ, uni assignabantur. Pro curia] Id est, Ante locum ubi Senatus congregatus erat; non enim uno et eodem loco semper habebatur. e Pro Prætore] Id est, Quamvis Prætor non esset, missus est tamen in Provinciam Prætoriam, cum Prætoria potestate. * Quod eum infestum] Sperabat enim Pompeii potentiam per Pisonem imminutum iri. re Nimirum Pop. Romanus, quando nationem aliquam bello domuerat, eam plerumque Magistratibus suis subjiciebat. h Præsidium] Auxilium Reipublicæ adversus Pompeium, illi resistendo. i Voluntate] Pompeii hortatu. Præterea] Omnino hunc locum ita arbitror intelligendum, ut non sit excusatio, quod alii volunt, sed facti negatio. Quasi dicat, Quidam dicunt, Hispanos interfecisse Pisonem, et inter eos nonnulli ejus crudelitatem causam mortis faciunt, alii jussum Pompeii; at vero alii negant ab Hispanis Pisonem * Provinciam] Hispaniam scilicet. interfectum essę. eam rem in medio relinquemus.1 tione satis dictum.13. De superiore conjura 20. Catilina' ubi eos, quos paulo ante memoravi,' conve nisse videt: tametsi cum singulis multa sæpe egerat; tamen in rem fore credens* universos appellare et cohortari, in abditam partem ædium secedit: atque ibi, omnibus arbitris procul amotis, orationem hujuscemodi habuit.+ Ni virtus fidesque vestra spectata mihi forent, nequicquam opportuna res cecidisset; spes magna, dominatio7 in manibus frustra fuissent: neque ego per ignaviam, aut vana ingenia, incerta pro certis captarem. Sed quia multis et magnis tempestatibus vos cognovi1 fortes' fidosque mihi: eo animus ausus," maximum atque pulcherrimum facinus incipere:" simul quia vobis, eadem mihi, bona malaque intellexi:" nam° idem velle atque nolle, ea demum firma14 amicitia est. Sed ego quæ mente's agitavi, omnes k Cum crederet ad conjurationis utilitatem pertinere. Quia multis et magnis periculis vos cognovi fortes. liquimus M.-13 dictum est satis A. B. E. satis dictum est. D. F. G. H. K. M. N. 1 commemoravi E. K.—2 in re A. B. H. K. L. M.-3 [secessit Havercamp.] secedit D. (1. sed in marg. secessit) L.-4 orationem habuisse talem proprio ore prædicatur G.-5 satis spectata A. B. E. spectata satis F. H. spectata satis mihi foret M.-6 res opportuna accidisset A. B. opp. res accidisset F. M. N.-7 magna dominationis A. B. C. D. E. G. K. spes dominationis magna F. H.-8 fuisset E. F. G. H. K.-9 vaga C. G.-10 viros fortes A. fortes esse D. H.-11 [ausus est Havercamp.] est delet C. magnum A.-12 facere et incipere F.13 Namque E. F. H.-14 prima C. prima vel firma D. summa H.-15 animo ac NOTE In medio] Ita ut cuivis liberum sit quod volet credere, aut pro alterutra sententia argumenta proferre. 1 Catilina] Nunc ad postremam Catilinæ conjurationem Auctor revertitur. m Pulcherrimum] Ea vis est boni, ut illius specie etiam perditissimi parricidæ suas adumbrent machinationes. n Incipere] Hic Gruterum virum doctissimum pudet barbariei: atta men fdem prorsus in Terentii Eunucho, Act. v. sc. 9. legitur, an me, qui id ausu' sim Incipere; an fortunam collaudem? &c. Unde satis constat, hinc Incipere, ut ille voluit, non esse de turbandum. • Nam] Hæc partim conclusio firmissimis nititur fundamentis; verum eam obscuravit Catilina, dum honestis nominibus nefandum scelus obvelare studet. Ita vero resolvas ejus ratiocinationem. Ausus sum pulcher. jam antea diversi audistis." Ceterum mihi in dies magis16 animus accenditur, cum considero, quæ conditio vitæ futura' sit, nisi nosmet ipsi vindicamus in libertatem. Nam postquam respublica in paucorum jus atque ditionem concessit;" semper illis reges, tetrarchæ vectigales esse:19 populi, nationes stipendiaa pendere: ceteri1o omnes, strenui, boni, nobiles atque ignobiles vulgus fuimus," sine gratia," sine auctoritate, his obnoxii, quibus, si respublica valeret,' formidini essemus. Itaque omnis gratia, potentia, honor, divitiæ apud illos sunt, aut ubi illi volunt: repulsas" nobis reliquere, pericula, judicia,' egestatem. Quæ quousque tandem patiemini fortissimi viri? nonne emori per virtu 14 S Omnes jam antea audiristis separatim, quæ ego cogitavi. Postquam Respublica redacta est sub imperium et dominationem paucorum. • Pro fæce et colluvione habiti sumus. mente F.-16 magis magisque D. F. G.-17 futuræ A. E.-18 vindicemus A. B. C. D. E. F. G. H.-19 erant A. E. esse ceperunt G.-20 ceteri nos omnes M. -21 atque abest ab A.—22 viri fortiss. A. o fortissimi B. C. D. F. G. H. I. K. NOTE rimum facinus, non tantum quia vos estis fortes; verum etiam quia sumus amici firmi: constat vero firmos nos esse, quia eadem volumus et nolumus; at volumus eadem, quia eadem sunt nobis bona et mala. Atque hæc posterior probatio detruncata est; et aperta ut sit, addas oportet, quorum quidem bonorum aut malorum ea est natura, ut nos omnes, uno et eodem modo eodem cogant. Falsum autem est quod dicit Catilina, eadem velle et eadem nolle, efficere amicitiam : honestas si adsit, tunc illud nomine cohonestabitur amicitiæ; quæ si Catiliuæ non defuisset, nihil fere pulchrius aut utilius ejus oratione extaret. P Tetrarcha] Non sunt illi qui quatuor Provinciis, sed qui unius Provincia quarta parti præsunt. t Valeret] Id est, statum suum legitimum obtineret. Repulsas] Catilina bis Consulatum petiit, bis repulsus fuit. Judicia] Quæ in nos exercentur scilicet. Alii ambitus, alii repetun 4 Stipendia] Hic fuit dolus quorun- darum pœnas dederant. tem præstat, quam vitam24 miseram atque inhonestam, ubi alienæ superbiæ ludibrio fueris," per dedecus amittere? Verum enim vero pro Deum atque hominum fidem!26 victoria nobis in manu:27 viget ætas, animus valet: contra illis annis atque divitiis omnia consenuerunt:" tantum modo incepto 28 opus est: cetera res expediet. Etenim quis mortalium, cui virile ingenium,29 tolerare potest, illis divitias superare, quas profundant3° in exstruendo mari et montibus coæquandis; nobis rem familiarem etiam ad necessaria deesse? illos binas, aut amplius, domos continuare; nobis larem familiarem nusquam ullum3 esse? Cum3 tabulas, signa, toreumata emunt; novab diruunt, alia ædificant; postremo omnibus modis pecuniam trahunt, vexant, tamen summa lubidine divitias34 vincere nequeunt." At nobis domi inopia, foris æs alienum: mala res, spes multo asperior: denique, quid reliqui habemus, præter's miseram animam? Quin igitur expergiscimini ?36 En illa, illa,37 quam sæpe C » Tamen per suam summam libidinem et sumtus immensos non possunt exhaurire suas divitias. --23 virtute præstat N.-24 hanc vitam K. M. vitam hanc N.-25 fueritis B. C. D. E. F. G. H. K. M. N. fuerimus I.-26 fidem testor C. D. E. fidem obtestor H.-27 nobis i. m. e. A. vobis est C. G. sita i. m. n. e. D. H. in m, sita est n. M.-28 o. i. est A. E. incepto quis C.-29 est B. C. E. G. I. K. M. delet est D. H. L.-30 profundunt A. B. C. D. G. H. in montibus F.-31 et illos E. H. M.-32 nusquam esse E.-33 cum illi B.-34 divitias suas B. C. D. E. F. G. H. I. K.-35 præter hanc m. a. B.-36 expergiscimini et capessite Remp. D. H.-37 En illa quam A. B. C. D. E. F. G. H. I. L. M.-38 gloria, |