8. - 27. Igitur' C. Manlium Fæsulas atque in eam3 partem Etruriæ, Septimium quendam Camertem" in agrum Picenum,* C. Julium in Apuliam' dimisit;4 præterea alium alio, quem ubique opportunum credebat. Interea Romæ multa simul moliri; Consulis insidias tendere, parare incendia, opportuna loca armatis hominibus obsidere: ipse cum telo esse,' item alios jubere: hortari, uti semper intenti paratique essent: dies noctesque festinare, vigilare, ncque9 insomniis neque labore fatigari. Postremo ubi multa agitanti nihil procedit, rursus intempesta nocte conjurationis principes convocat1o per M. Porcium Læcam: ibique multa de ignavia eorum" questus," docet, 'se Manlium præmisisse ad eam multitudinem, quam ad capienda arma paraverat; item alios in alia loca opportuna, qui initium belli facerent; seque ad exercitum proficisci cupere, si prius Ciceronem oppressisset: eum suis consiliis multum officere.' 28. Igitur perterritis ac dubitantibus ceteris, C. Cornelius, eques Romanus, operam suam pollicitus,' et cum eo L. Vargunteius Senator, constituere ea nocte paulo post cum armatis hominibus, sicuti salutatum introire ad Ciceronem," ac de improviso domi suæ imparatum confodere. Curius* ubi intelligit,' quantum periculi Consuli+ impendeat, propere Ipse cum gladio in publicum prodibat. Constituerunt introire ad Ciceronem ea nocte, paulo post, sicuti salutatum ivissent. 1 Mallium M. et alii quidam.-2 Fasulas mittit A.-3 in eandem N.4 misit A. B. C. D. G. K.-5 Consulibus C. G. I.-6 cum armatis B. D.—7 parati intentique F. K.-8 vigilare festinare G.-9 neque insomniis delet C.-10 vocat D. F.-11 sociorum eorum G.-12 conquestus B. multa de ignavia questus H. 1 o. s. dare pollicitus est D. p. est A. H.-2 Q. Curius E. F. H. N.-3 intellexit B. C. D. E. F. G, H.-4 quantum periculi pendeat H.-5 inpendebat A. B. NOTE c Etruria] Italiæ regio non longe a Latio, ad occasum. Hodie, Toscane. d Camertem] Ex oppido Umbria Camerta, aut Camerino, oriundum. e Agrum Picenum] In media propemodum Italia, ad mare Adriaticum. Hodie, La marche d'Ancone. f Apuliam] Ad mare Adriaticum jacet, in Italiæ ora extrema fere quæ vergit ad Orientem. 8 Insomniis] Insomnia est, cum quis dormire non potest. h Intempesta] Circa mediam noctem, cum tempus non est amplius operandi. Conticinio, Concubio. 77 Interea per 29. Ea cum Ciceroni nunciarentur;' ancipiti' malo permotus, quod neque urbem ab insidiis privato consilio longius tueri poterat, neque exercitus Manlii quantus, aut quo consilio foret, satis compertum habebat, rem ad Senatum2 refert", jam antea vulgi rumoribus3 exagitatam. Itaque,s quod plerumque in atroci negotio solet," Senatus decrevit,7 DARENT OPERAM° CONSULES, NE QUID RESPUBLICA DETRIMENTI CAPERET. Ea potestas per Senatum, more Romano, magistratui maxima permittitur: exercitum parare, bellum gerere, coërcere omnibus modis socios atque cives: domi militiæque imperium atque judicium summum habere; aliter, sine populi jussu, nulli earum rerum Consuli9 jus est. 30. Post paucos dies L. Lænius senator in Senatu literas inpenderat F.-6 dolum qui Ciceroni parabatur B.—7 cujuscunque K.-8 amiserant H. N.-9 coloniis N. 1 nunciarent A.-2 defert M.-3 rumoribus volgi C. D.-4 excitatum M.5 Itaque Senatus, &c. K.-6 solet fieri A. E. H. M. N. fieri solet B. C. G.7 ut darent A. C. D. F. G. N. uti darent B.-8 Potestas ea M. Hac ea N.9 consulum C. recitavit, quas Fasulis allatas' sibi dicebat: in quibus scriptum erat, C. Manlium arma cepisse, cum magna multitudine, ante diem IV. Kalendas Novembris. Simul id,3 quod in tali re solet,+ alii portenta' atque prodigia nunciabant, alii conventus fieri, arma portari, Capuæ atque in Apulia servile' bellum moveri. Igitur? Senati' decreto Q. Marcius Rex Fæsulas, Q. Metellus" Creticus in Apuliam circumque loca missi. Ii utrique ad urbem' Imperatores9 erant; impediti, ne triumpharent, calumnia paucorum quibus omnia honesta atque inhonesta vendere mos erat. Sed Prætores Q. Pompeius Rufus Capuam, Q. Metellus Celer in agrum Picenum; iisque" permissum* ' uti pro tempore atque periculo exercitum compararent:12 ad hoc13 'si quis indicavisset de conjuratione, quæ contra rempublicam facta erat, præmium's servo libertatem et sestertia1 centum :* libero impunitatem ejus rei, et sestertia ducenta." Item 1 sibi allatas.-2 [diceb. a Quinto Fabio Edit. Havercamp.] delet a Q. Fabio A. B. C. E. F. H. I. K. L. M.—3 simul quod H.-4 fieri solet B. solet fieri H. C. M.-5 portenta alii H.-6 arma parari N.-7 Senatus A. B. C. D. E. F. G. H. I. K. L. M. N. et sic semper Mss.-8 sunt missi E. missi sunt B. C. G. M. sunt ea loca missi H.-9 utrique imperatores B. M. Nam utrique imp. C. N. utrique imp. D. G. utrique ad urbem, &c. K. Hi utrique a. n. L.-10 impediti illi M.-11 permissum est B. F. G. I. M.-12 pararent G. comparent H, 13 Ad hæc H. N.-14 conjurationem indicasset K.—15 præmium decrevere I. N. -16 et sestertia centum abest in L.-17 ducenta millia L. et passim alii~ [decrevere] 'uti gladiatoriæ familiæ Capuam et in cetera municipia distribuerentur, pro18 cujusque opibus: Romæ 18 et pro N.-19 vigilia crebræ B. NOTE Budæum, puta, Hottomannum, aliosque: neque enim quæcumque ab aliis bene scripta sunt opus est huc transcribere. Interim, ne omnino vacuus discedas, quantum satis erit, dicemus ad hujus loci intelligentiam. Sestertius, uti quidem plurimis ex locis colligere videor, nummus fuit primo æreus, valore duorum assium cum semisse, qui postea ex argento conflatus quinque æstimatus fuit: atque utrumque si ad monetæ nostræ Gallicæ rationem exigas, prior decem Turonensibus denariolis, paulo pluris ; vel secundum alios quatuordecim, posterior duplo valebit. Verum difficultas in eo non est, cum ubique prostent Tabulæ pro monetarum æstimatione. Numerandi ratio hac in parte obscuritatem attulit, quam tamen ex pauculis sequentibus lineis intelliges. Quando numerus intra mille continetur, nulla est prorsus difficultas; rotunde et absque ulla præcisione Romani, sicut et alii, numerant: sed numerus quando mille nummos seu sestertios excedit, sæpe de truncatus est; ita ut mille pro singulis sint intelligendi. Cum summa eo quo dixi modo amplius quam mille complectebatur, tum per Genitivum pluralem Sestertium illam exprimebant; adeo ut Sestertium, et mille sestertii, sint res una et eadem. Unde factum, ut Poëtæ, ex Genitivo illo plurali, nomen genere neutro effecerint, quo tamen nisi in numero plurali non utuntur; atque ita illis singula sestertia pro mille veniunt sestertiis illis parvis a masculino sestertius, quo solo Oratores utuntur. Si vero summa esset minimum decies centenorum millium, tum adverbiis decies, vicies, centies, &c. utebantur, quæ adverbia centena millia faciebant, quamvis ea non ex, primerentur. Jam res satis clara est; interim nodus unus restat explanandus; sciendum enim, an hoc Sallustii loco centum sestertii, an centum sestertium seu sestertiorum intelligantur. Hic vero opus est conjectura et judicio. Dico itaque, primo, ab aliis prolixe probatum esse hanc figuram H-S. pro minoribus sestertiis, in masculino genere, positam esse, quatenus nullus numerus, nisi qui expressus est, intelligitur; deinde venire etiam eandem figuram pro sestertium vel sestertia Poëtarum. Hoc posito, nihil facilius est quam videre, ineptum fore si Senatus, in re quæ salutem publicam respiciebat, centum sester. tios, vilissimam pecuniam, decrevisset. Ergo figura hæc H-S. C. centum, hoc in loco, facit Sestertium, vel, si cum Poëtis loqui ames, Centum sestertia, id est, centena millia nummo. rum, seu sestertiorum: quæ ad nostram monetam, si per summam integram et solidam referas; quingentos efficient aureos dupliones; Cinq cents pistoles. a Familia] Qui gladiatores apud unum lanistam sese exercebant, discebant, aut serviebant, ii familia dicebantur. b Opibus] Sæpe gladiatores a privatis emti, ad tumultum et cædem: ipsi aliquando bella et quidem gravia excitaverunt: adeoque minime mirum si suspecti essent; ex urbe deducerentur; atque pro ratione virium, in municipia distribuerentur, per totam urbem vigilia1 haberentur, iisque minores magistratus præessent. d 31. Quibus rebus permota civitas, atque immutata urbis facies: ex summa lætitia2 atque lascivia, quæ diuturna quies pepererat, repente omnes tristitia invasit: festinare, trepidare; ncque loco, nec homini cuiquam satis credere; neque bellum gerere, neque pacem habere: suo quisque metu pericula+ metiri. Ad hoc mulieres, quibus, reipublicæ magnitudine," belli timor insolitus, afflictare sese, manus supplices ad cœlum tollere; miserari parvos liberos; rogitare, omnia pavere; superbia atque deliciis omissis, sibi patriæque diffidere. At Catilinæ crudelis auimus eadem illa? movebat: tamen etsi præsidia parabantur;1° et ipse lege Plautia interrogatus" ab L. Paullo. Postremo dissimulandi causa, atque sui1 expurgandi, sicut' jurgios lacessitus foret, in Senatum venit. Tum M. Tullius Consul, sive præsentiam ejus timens, seu ira commotus orationem habuit luculentam atque utilem reipublicæ : quam postea scriptam edidit. Sed, ubi ille assedit, Catilina, ut erat paratus ad dissimulanda'4 omnia, demisso vultu, voce supplici postud Propter Reipublicæ magnitudinem. f 1 Quibus rebus est p. c. a. i. u. facies H.-2 lascivia atque lætitia F.--3 quisquis A.-4 periculum C.-5 Ad hæc H. N.-6 pro Reip. magn. Carrio. Reip. pro magnitudine N. 7 regiture Deos A. B. E. F. H. M. N.-8 pavere omnia M.-9 omnia movebat A.-10 tametsi præsidia quæ ante parabantur M.-11 [interrog. erat Havercamp.] erat abest ab H.-12 et sui A. aut sui C. E. F. G. H. I. ac sui K. aut sui purgandi N. vulgatum approbat L. simulandi caussa aut purgandi sui M.-13 quasi jurgio L.-14 simulanda. |