dicaret. Ceterum Valla non omnes, quas ibidem proposuit, emendationes solius feliciffimi ingenii acumini acceptas retulit; sed, ut de vera Livii manu et scribarum depravatione sibi conftare poflet, nonnumquam etiam alios codices in consilium vocandos ac consulendos censuit. Certe quorumdam codicum lectionem memorat ad Livii lib. xxII. cap. XII. §. 4. similiter cetera exemplaria, eaque diftinguit a regio, quod Florentiae emendatum est, ad lib. xxII. cap. LI. §. 2.

Neapoli non tantum his simultatibus ab aemulis agitatus viciffim eosdem exagitavit, sed etiam inimicorum insidiis in praesentiffimum vitae periculum incidit. Quum enim vir animi acerbioris, et linguae inmodice liberae effet, ac non modo hominum quorumcumque suo tempore viventium, quorum plerique minus eleganter Latine rudere verius, quam loqui, soliti erant, barbariem pallim feftivis jocis ac salibus inrideret, verum etiam varias cum juris et civilis et canonici, ac praesertim Theologiae doctoribus et Monachis lites exerceret, eorumque ftupendam in disciplina, quam quisque profitebatur, ignorantiam quovis tempore, quavis occasione conspiciendam ac ridendam praebere adfectaret, omnes eos sibi infenfiffimos reddidit: qui sollicite speculari coeperunt, num idonea inlatis contumeliis ulciscendis opportunitas daretur. Hanc se adeptos rati Vallam, quasi minus recte de multis religionis Chriftianae capitibus sentientem, apud Judicem ecclesiafticum, quem suarum partium effe noverant, detulerunt. Quum igitur ab eo adeffe juffus, et de quibusdam interrogatus opiniones, quas animo inbiberat, damnare recusaret, quia nullius adhucdum erroris convictus erat, haec illi, quemadmodum interpretabantur, inpietas et in ea tuenda pervicacia ultricibus flammis expianda fuiffet; nifi partim ipse,

qui in hoc extremo discrimine conftitutus ad diriffimi supplicii cogitationem labascere incipiebat, confitendo se matri Ecclesiae in omnibus consentire, vitae consuluiffet; partim regia Alphonsi auctoritas ipsum ex conjuratorum et innocentis sanguinem sitientium hoftium faucibus eripuiffet. Omnem gestae rei scenam ejusque cauffas ipse nobis ingenue narravit Valla lib. iv. Antidoti in Pogg. pag. 351. Miror itaque Ordericum Rainaldum, Henricum Spondanum, Bzovium, et alios, qui hanc Vallae tragoediam tanti aeftimarunt, ut eamdem annalium ecclesiafticorum monumentis intexerent, accusationis Laurentianae capita ex unius maledicentiffimi, et simul hoftis acerrimi, Poggii Bracciolini Invectivis petiille, et ne verbo quidem unico meminiffe eorum, quibus Valla in Antidoti libris calumniis ejus respondit: praesertim quum ex Invectivis Poggianis excerpta potius contineant, quorum Valla Romae a Poggio accusatus, quam quorum Neapoli a Judice ecclesiaftico damnatus eft; et capita damnationis juftius et aequius colligenda fuiffent ex ipsius pro se et contra calumniatores ad Eugenium IV. Pontificem Maximum Apologia, quae inter opera ejus typis descripta supereft, et concinno ordine non tantum accusationem, sed etiam defensionem Vallae exhi bet. Neque his contenti iidem historici, eorumque exemplo alii, insuper ex memoratis Poggii Invectivis retulerunt, hac demum lege Vallam ex infesti judicis poteftate elapsum effe, ut non tantum obs jectos errores ejuraret, et se eos ejuralle chirographo suo confiteretur, sed etiam crimen commillum luens vinctis manibus per clauftra Praedicatorum virgis corriperetur: sive, ut Bzovius inquit, in Praedicatorum regio S. Dominici coenobio Neapolitano, in quo Inquisitor degebat, manibus revinctis ductus per claustra, scapulas scopis caedenda praeberet. Ex his eorum narrationibus verum elle videtur, ValLiv. Tom. XV. P. I.

C

lam invitum ac metu mortis coactum, non vero vi veritatis victum, quae errorum nomine objecta erant, ejuraffe. Ipse enim Valla teftatur in Apolog. contra Calumniator. pag. 796. se ab inimicis adactum fuiffe, ut, interposito jurejurando, confiteretur, se errori sibi versa, quae vel voce, vel scripto disseminarat, ex animi sententia revocare. Praeterea lib. iv. Antid. in Pogg. pag. 361. adventu quorumdam procerum, qui se ab Rege miffos, ut injufte oppreflo auxilium ferrent, significabant, absolutionem sibi more confessorum factam esse. Denique in Apolog. contra Calumn. pag. 797. ipsum Regem sibi vel dedisse, vel supervacuam duxisse absolutionem. Quod autem ad additam virgárum caftigationem adtinet, eam nullus adversariorum, praeter Poggium, hoftium acerbiffimum, umquam objicere suftinuit. Ipse quidem Valla ibid. pag. 8oo. teftatur, se satis abundeque poenarum dedisse; at simul etiam lib. iv. Antid. in Pogg. pag. 362. conftanter negat, se virgis caesum fuiffe: eamque poenam hoc argumento falsi convincere conatur, Regem se postea honoribus, beneficiis, familiaritate sua, ita ut ejus praeceptor esset, prosecutum fuisse: quod non feciffet, si tamquam de religione male sentiens ignominia tam insigni notatus effet. Et sane, si Neapoli crimen virgis luiffet, quo tandem praetextu inimici, et praesertim eorum dux et antesignanus, unus de majoribus natu et dignitate Episcopus, cujus verum nomen Caïphae adpellatione Valla dissimulat, eum poftea Romae apud Eugenium IV. Pontificem Romanum ejusdem criminis accusare, et instare potuiffent, ut absenti et inaudito poenam inrogaret? unde et Valla, scripta Apologia, se apud eumdem Eugenium defendere coactus eft. Neque convenit inter scriptores de tempore, quo Valla in has calamitates incidit. In annum Chrifti clǝccccxLvII. referunt Bzovius in Annal. Eccles. ad eum ann. §. 20.

et Spondanus in Continuatione Annal. Baronii ad eum ann. §. 10. In annum potius praecedentem clǝccccxLvI. Ordericus Rainaldus in Annal. Eccles.

ad d. ann. §. 9. Horum priorum sententia nullo modo ftare poteft. Quum enim adversarii Vallam ex inpuris ac sceleftis manibus suis ereptum vidissent, neque se, Alphonso Rege, qui cauffae cognitionem ad se evocarat, judicium exercente, Vallam nocentem probaturos sperare poffent, omiffa accusatione Neapolitana, Eugenium IV. adierunt, et ab eo postularunt, ut ipse eum nocentem sine probationibus statuere, et inaudito poenam inrogare vellet. Vide Vall. Apolog. contra Calumniator. pag. 797. Haec deinde inimicorum rabies Vallam permovit, ut, scripta ad eumdem Eugenium Apologia, capita, circa quae peffime sentire accusatus erat, ipsi exponere, ac defendere conaretur. Jam vero, Eugenium die xxIII. Februarii anno cloccccxLVII. obiille, inter omnes conftat. Quod enim Platina mortem ejus in annum cloccccxLvI. conferat, vel ipsius, vel operarum errore accidit; aut inde fieri exiftimandum eft, quod non annum vel a nativitate Chrifti, vel a Kalendis Januariis, sed ab incarnatione Chrifti, vel a fefto adnunciationis B. Virginis numerare inceperit. His consequens eft, Vallae accusationem primo Neapolitanam apud Judicem ecclesiafticum, deinde Romanam apud Pontificem Maximum, per aliquod tempus ante Eugenii mortem peractam, in annum clǝCCCCXLVII. cujus initio Eugenius deceffit, conferri non poffe. Utrum vero cum Rainaldo annus clǝCCCCXLVI. calamitati Vallae adsignandus sit, quemadmodum neque adfirmare, ita neque negare audeo. Quum enim Rex Alphonsus, qui, quo tempore Valla indigna hoftium accusatione opprimebatur, Neapoli degebat, usque ad finem ejusdem, vel usque ad initium sequentis anni in illa urbe subftiterit, aliqua anni cloccccxLVI. parte superiore in

utrumque judicium pertractus effe potuit. Omnem hiftoriam Vallae, non modo virgis caftigati, ut exiftimat L'Enfant. in Hiftor. Bell. Huffit. et Concilii Basileens. lib. xxII. pag. 204. verum etiam errorum accusati fabulosam effe credidit Elias du Pin in Bibl. Script. Eccles. tom. xii. pag. 94. qui, si ipsius Vallae scripta ea, qua debuerat, adtentione evolviffet, se recte quidem caftigationem, non vero accusationem ejus, in dubium vocare pofle, sponte animadvertiffet.

Poftquam ex hoc periculo eluctatus effet, sive expertam inimicorum malignitatem veritus, sive alia caufla permovente, non diu in regno Neapolitano remansit. Alphonsus, foedere cum Eugenio IV. et Philippo duce Mediolanenfi de bello Florentinis inferendo inito, hieme illa, quae media fuit inter annum clǝCCCCXLVI. et sequentem ex regno progreffus, per Latinos Tibur cum exercitu venit. Ad quam urbem quum otiosus consideret, interim Eugenius anno clɔCCCCXLVII. die xx. Februarii Romae obiit; eique subftitutus eft Nicolaus quintus eodem anno, pridie Nonas, sive die sexto, Martii, ut Platina et Rainaldus teftantur, vel Nonis Martiis, id eft septimo ejus menfis die, ut Spondanus exiftimat, non vero die quinto Maji, ut refert L'Enfant. lib. xxii. Hift. Bell. Huffitici et Concilii Basileens. pag. 201. Ad eum, diutius ibi in caftris morantem, contulit se Valla, et multos menses legens praeceptorem Regis egit. Poftea Kalendis Septembribus inde moventi comes exftitit expeditionis adversus Florentinos. Verum quum praecipite jam autumno propter affiduos imbres vix amplius in caftris durare poffet, suadente ipso Alphonso, ab illo digreffus eodem die, quo montis Caftelli obsidionem (de qua vide Facium lib. ix. Hiftor. sui temp. pag. 315) re infecta solvebat, Neapolim rediit. Dum vero Rex, bello