Hinc exaudiri gemitus iræque leonum, Vincla recusantum, et sera sub nocte rudentum'; 15 20 Atque fugam dedit, et præter vada fervida vexit. Jamque rubescebat radiis mare, et æthere ab alto 25 Aurora in roseis fulgebat lutea bigis: Quum venti posuere, omnisque repente resedit 15 gemitus leonum: noli substituere velle fremitus. Nam et illud poetis sollenne : v. c. Lucan. VI, 688. Drak. ad Silium I, 425. 16 rugentum pr. Moret. a m. sec., inscite. 18 forma Franc. 19 savu post sævire. Libri nil mutant. 20 in abest tribus ap. " Burm. et Hamb. sec. Induerat vultus Circe. Porro Montalb. in terga vultusq. Etiam et t. f. nonnulli Pier. 21 patiantur Bigot. 22 dura duo Burm. 26 in croceis conj. Schraderus ad Musæum p. 289. Sed in roseis bigis non tam erat hærendum, quam in mira colorum temperatione: post rubescens mare, rose in Hierobot. P. I, p. 77, qui diligenter a cedro Libani, quæ ex abietino genere est, eam distinguit, etsi ne sic quidem satis expedita res est. Sufficit, Júav, Svov, cedrum, esse aliam orientalem aliam occidentalem, hanc quidem Theophrasti appellatam. Ex Homerico loco quoque versus 14 illustrandus: ἱστὸν ἐποιχομένη χρυσείη Kεpríď paivεv. telæ h. 1. pro stamine vel trama, quam textrix OiXETAι KEρkid, percurrit pectine, ut subtemen inserat. De hoc v. Exc. 1.* 15-18. Admodum ornate singula, si cum Homericis compares Odyss. K, 212 seq. et Apollon. IV, 672 sqq. forma luporum simpl. pro lupis, forma dicendi poetica, quam jam alibi vidimus; et præsepia paulo ante pro caveis. Sic jam Servius explicuit. Discessit autem ab Homero, qui mu bigæ et lutea aurora. 27 Tum ex tatas has feras humanam mansuetudinem servantes exhibuerat 1. c. v. 214 sqq. 19. 20. induerat in vultus ac ́terga, h. corpora, ferarum pro vulgari, induerat eos formis ferarum. cf. Ge. I, 187. 188. 21. quæ ne monstra, rem monstro similem, ut mutarentur in feras. pii, Geopλɛiç adeoque diis curæ. sup. III, 265 Di prohibete minas: di talem avertite casum: Et placidi servate pios. Mox 24 fuga pro celeri cursu et navigatione, et: prætervexit eos per vada fervida, mare æstuosum, ut circa promontoria solet. 25-28. Valde operosum cultum adjecisse videtur poeta his versibus, primum colorum varietate, tum epithetorum copia, et verborum pondere, imprimis v. 28 in lento, immoto a ventis, mari luctantur remi: vento Flatus et in lento luctantur marmore tonsæ. 30 In mare prorumpit. Variæ circumque supraque Nunc age, qui reges, Erato, quæ tempora rerum, 35, Schol. Horat. et Statii landat Burm. 28 luctatur Mentel. pr. 29 hinc Zalich. et Witt. ingenti Menag. sec. 30 et inter Dorvill. S1 Verticibus, cum aliis, antiquissimi Mediceus et Romanus; it. fragm. Vatic. 32 præcipitat pro div. lect. tert. Moret. superque Witt. suprema Gud. a m. pr. 34 Equora Serv. ad IV Æn. 524. sonabant Diomedes III Instit. Grammat. 35 socios aliquot Pier. Mentel. pr. a m. pr.; et sic Ge. Fabricius scriptum viderat. cessante, qui navem ageret. Caussam tanti ornatus in eo invenire licet, quod de ortu memorabilis et magni istius diei agitur, quo primum Italiam illam a fatis promissam adibant Trojani. De v. 26 v. Var. Lect. posuere scil. se, quievere. X, 103 Tum Zephyri posuere. At sup. V, 681 flammæ atque incendia vires posuere. Porro marmor pro mari dici notissimum est; usus tamen caussas nusquam appositas vidi. A græcis ductum esse manifestum fit. papuapéŋv äλa dixerat Homerus; candidum, splendens sole. Dictum pappáρεος et μάρμαρος, unde πόντος μάρμα ρος, εἰ τὰ μάρμαρα πόντου hinc Latini poetæ marmora pelagi fecere, ut Catullus, quia pápμapos τérρos, h. e. λευκός latine est marmor. Ita tandem marmor absolute pro mari, ut æquor, quia Græci dixere πλάκα πόνTov; et quidem jam apud Ennium, sec. Gellium II, 26. Verrunt extemplo placide mare marmore flavo. 29-36. Simili cum judicio ornata sunt hæc, cum jam de rerum summa, de accessu ad Italiam, agatur, itaque locorum faciem exhibet poeta jucundissimam. lucoq, per lucum. flectere iter, cursum, navem. Facit vero hæc Æneas, ut ad ipsa Tiberis ostia cursum regat, ad Creusæ monitum lib. II, 781. 782 ad terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva Inter opima virum leni fluit agmine Thybris. Factus escensus ad ripam fluminis in agro Laurentino; erat autem ille olim lauris consitus; unde lucus et fluvius opacus. Conf. Excurs. II pr. et III ad hos vers. 37 sqq. Ad legentium animos excitandos invocationem novam valere, nota in poetis res est. In Erato argutantur interpretes. Ponitur a poeta pro Musa qualicumque, ut recte Servius. Apollonii exemplum bene laudaturab aliis lib. III, 1 Ei d' ǎye võv, 'Epar etc., ubi tamen Erato proprio suo jure ad amorem Medeæ exponendum advocari putatur. Mox quæ tempora rerum fuerint, non tam, quibus tempo 40 45. Quis Latio antiquo fuerit status, advena classem 50 38 antiquus Moret. pr., quod vulgare esset. fuerat libri Pierii et Giphanii, unde is faciebat, fueret, importuno archaismo. classe Goth. sec. 41 Tum Franc. dic h. b. dic a.. alter Voss. 42 aptosq. Goth. pr. 44 et major sec. Rottend. rerum major Goth. 46 placidus Dorvill, gerebat pr. Moret. in bella gerebat sec. Hamb. 47 genitum et nympha Goth. sec. er nympha Leid. unus. Larente Leid. alius. Mirica Bigot. 48 P. patrisque parentem Parrhas. 50 hinc f. Ven. 51 est deest Bigot. et Goth. 52 tantos f. nata penates laudat Schol. Stat. 1 Theb. 572. pr. sec. ribus Æneas advenerit, quam, ut solet tempus pro rerum conditione poni; in quæ Latii tempora inciderit hic accessus. Quod rerum adjectum, poetici sermonis est proprium. antiquo ornat h. 1. epitheton. Aliter in historiis Latium antiquum et novum dicitur. 39. exercitus pro populo, turba, navalibus copiis. Per oróλov Guell. et alii explicant. Sic Græcis tragicis στρατὸς, τάγμα, τάξις (ut Eschyl. Prometh. 128) et alia. exordia pugnæ, venatione cervi, inf. 480. 42. reges, Latinum, Turnum, Mezentium; hinc Tyrrhena manus. Sed quod sequitur, in majus auctum, totam Italiam coiisse ad arma. Ceterum de prisca Italiæ facie, populis, eorumque originibus ad h. 1, vid. Excurs. IV. VOL. III. 45-49. Latini genus ad Saturnum refertur, deum Aboriginum indigetem, mox cum Crono comparari soli→ tum. Ab hoc Picus procreatus, ex hoc Faunus, Latini pater. Faunus numen antiqui Latii fatidicum, v. inf. VII, 82 seq. Marica nympha Latii, cujus religio apud Minturnenses servata est, luco ad Lirim fl. consecrato. Quod eam poeta Laurentem appellat, poetico more facit, nomine a vicinis locis petito: nam ad Lirim usque Laurentes non habitarunt; etsi nomen Latinum, novum certe Latium, eo. usque pertingere potuit. De reliquis vid. Excurs. V. 52-58. Lavinia servabat sedes exquisite, tenebat, possidebat, et hoc simpliciter pro, erat in domo paterna Jam matura viro, jam plenis nubilis annis. Multi illam magno e Latio totaque petebant 55 Sacra comam, multosque metu servata per annos: 60 53 v. et jam Witt. 54 jam pro illam tert. Rottend. a m. pr. e binis Burmann. deest. 55 ante omnes p. umus sec. Moret. 57 magno p. Bigot. p. honore Goth. tert. 59 in abest Erf. in medio, in p. quatuor Burm. et Goth. tert. in medio p. Oudart. alto pr. Mo60 S. coma aliquot Heins. cum Nonio, sed præstat græca ratio. 63 Lauren ret. tesque Gud. a m. sec. cum aliis, sed recentt.; et sic Arusianus Messius. Neque vero aliter quam quarto casu accipiendum Laurentis. 64 Pro summum Medic. a pr. m. talamum, et Uratisl. lauri dense. densa summum Parrhas. dense Witt. m. visu Bigot. unica filia et heres; nihil amplius. petere sollenne pro procare; v. Cerda, ut airtiv. Bene autem ad prodigia et deorum ostenta rem revocavit poeta; primum, ut totius carminis colori et indoli a religione ductæ etiam hæc pars conveniret; tum ut Turnum præstantissimum adolescentem cum ratione aliqua Æneæ posthabitum narraret. Sed haud dubie fuere quoque veteres fabulæ super his prodigiis, quæ in seqq. exponit. 59 sq. Revocandæ in animum arbores et luci in impluviis veterum, de quibus passim commentati sunt viri docti; cf. Tibull. III, 3, 15 et tecto interiore sup. IV, 494. Sacra comam, frondibus intactis. metus pro religione, ut horror et similia: v. Cerda. 61-63. Laurentes dicti Aborigines, qui hæc loca ad orientalem Tiberis ripam incolebant, rege Latino. Inde Laurentum, Latini regia; et ager usque ad mare ac Tiberim Laurens vel Laurentinus, silvis et paludibus frequens. Translatum interdum nomen ad totum Latium a poeta: ut modo in Laurente nympha vidimus. Alia vid. Excurs. laud. III. primas arces, cum primum urbem conderet. Secundum poetam adeo Latinus urbem Laurentes condidit et nomen imposuit a lauro: facile adeo intelligitur, Picum, qui ante Latinum vixit, Laurentem v. 171 appellari poetico epitheto, non nomine historico. Quod laurum Phoebo consecrat, ingeniose poeta adjicit, respectu ad suorum temporum religionem habito. 64 -71. Apes vectæ, ab orientali parte, ut ex v. 70. intelligitur, advolantes. Examen apum, laurum Borovoòv insidens, præclare ornavit vers. cf. Georg. IV, 656. 657. 658. Est autem Stridore ingenti, liquidum trans æthera vectæ, 65 70 75 80 65 super a. Zulich. a m. pr. trans æquora quatuor Barm. cum Goth. pr. 66 Consedere sec. Moret. sub mutua D. Heins. ed. 69 p. p. agmine Rom. cum aliis Pier., minus bene. 70 eisdem Dorvill. 71 e castris pr. Hamb. quum a. Nonius ternis locis. De adolere v. sup. ad lib. I, 704. 72 Ut bene e codd. probavit Heins. post Pier. Vulgo: et. 74 cremare Montalb. a m. sec. 75 que abest tribus Burm. 76 lumina Menag. alter. lumina fulva sec. Hamb. fulva ve fumo Dorvill. 77 ac totum Menag. sec. tectis v. s. totis Goth. tert. 78 Hoc v. multi Heins. et Burm., item Goth. sec.; visu ac tert. 80 protendere Mentel. pr. a m. pr. telum Hugen. á m. pr. illud inter dira omina; vide vel Plin. IX, 17. 18. Alia loca vid. apud Cerdam, superstitione, ut probabile fit, ab incursus magnæ multitudinis ingruentis opinione profecta. partibus ex iisdem, a mari infero. 71-80. Prodigium hoc flammæ frequens: supra vidimus lib. II, 680 sq. Alia apud Cerdam. Cogita vero sacrum facere Latinum adstante filia. nefas de prodigio h. 1. res dira et abominanda, quæ præter naturam fit; contra fas de naturæ more et constantia. comprendere h. 1. concipere, arripere flammam, quasi ex foco ad proxima manantem. Vulgari oratione ignis comprehendit crinem; nunc Lavinia ignem comprehendit crinibus. Verba v. 74 sunt ex Lucret. VI, 154 Terribili sonitu flamma crepitante crematur: de lauro: at hic visus est virginis ornatus cremari flamma: nam ipsa visa est cremari (xarà) ornatum. coronam insignem gemmis, regium insigne, vid. lib. 1, 655. Ex multis, quæ Cerda cumulat, hoc unice verum. Corona enim sacrificantium vittis et infulis sacrisque frondibus implexa est, non gemmis ornata. |