navium cursum adaequarunt. Accessum est ad Britanniam omnibus navibus meridiano fere tempore; neque in eo loco hostis est visus, sed ut postea Caesar ex captivis comperit, cum magnae manus eo convenissent, multitudine navium perterritae, quae cum annotinis privatisque, quas sui quisque commodi fecerat, amplius Dccc uno erant visae tempore, a litore discesserant ac se in superiora loca abdiderant.

IX. Caesar exposito exercitu et loco castris idoneo capto ubi ex captivis cognovit, quo in loco hostium copiae consedissent, cohortibus x ad mare relictis et equitibus ccc, qui praesidio navibus essent, de tertia vigilia ad hostes contendit, eo minus veritus navibus, quod in litore molli atque aperto deligatas ad ancoram relinquebat; et praesidio navibus Q. Atrium praefecit. Ipse noctu progressus

Cap. VIII. adaequarunt] s. Lib. II. Cap. XXXII. vorletzte Anm. Was ist vectoriis-navigiis für ein Ablativ? S. Lib. IV. Cap. I. vorl. Anm. omnibus navibus] auch cum omnibus navibus? neque] s. Cap. VI. p. 153. zu neque audebant. cum convenissent] obgleich -. S. Lib. IV. Cap. III. p. 117. zu cum- non potuissent. — quae erant visae] nach deutschem Sprachgebrauch erwartete man quarum: was würde diess heissen? sui quisque commodi] man denke nicht an eine Ellipse von caussa. Vollständig würde der Satz heissen: quas sui quisque commodi naves fecerat: navis mei commodi heisst also? Vergl. Lib. IV. Cap. XVI. p. 128. zu occupationibus reipublicae. Ueber die Stellung von sui quisque s. Lib. II. Cap. X. p. 66. zu domum suam quemque. in-loca] s. Cap. III. p. 150. zu in silvam.

Cap. IX.

dit.

--

de tertia vigilia] s. Lib. I. Cap. XII. p. 10. ad hostes] s. Lib. I. Cap. XXI. p. 20. zu ad eos contenveritus navibus] vereri gehört also auch zu den Verbis bei Zumpt §. 414. Vergl. Lib. IV. Cap. XVI. Anm. 2. in litore-aperto] vergl. Lib. IV. Cap. XXIII. extr. aperto ac plano litore. ancoram] merke den Singular. Im ersten Buche ist derselbe Fall bei animus und Theilen des menschlichen Körpers mehrmals vorgekommen. relinquebat] s. voriges Cap. et praesidio navibus praefecit] warum kann dieser Satz nicht wie der vorhergehende ein Grund geringerer Besorgniss für die Schiffe sein? könnte dann praefecit stehen? An welchem Fehler leidet die Gedankenverbindung? Vergl.

milia passuum circiter XII hostium copias conspicatus est. Illi equitatu atque essedis ad flumen progressi ex loco superiore nostros prohibere et proelium committere coeperunt. Repulsi ab equitatu se in silvas abdiderunt, locum nacti egregie et natura et opere munitum, quem domestici belli, ut videbatur, caussa iam ante praeparaverant: nam crebris arboribus succisis omnes introitus erant praeclusi. Ipsi ex silvis rari propugnabant nostrosque intra munitiones ingredi prohibebant. At milites legionis VII. testudine facta et aggere ad munitiones adiecto locum ceperunt eosque ex silvis expulerunt paucis vulneribus acceptis. Sed eos fugientes longius Caesar prosequi vetuit et quod loci naturam ignorabat, et quod magna parte diei consumpta munitioni castrorum tempus relinqui volebat.

X. Postridie eius diei mane tripartito milites equitesque in expeditionem misit, ut eos, qui fugerant, persequerentur. His aliquantum itineris

P.

eine ähnliche Freiheit Lib. IV. Cap. XXIX. p. 140. zu nostrisque. Warum kann navibus nicht von praefecit abhängen? (oben: qui praesidio navibus essent). Ueber die Verbindung praesidium navibus s. Zumpt §. 681. Schulz §. 77. Nr. 4, 1. Man bemerke die dreimalige Wiederholung von navibus. S. Lib. I. Cap. XLVIII. Anm. 3. equitatu atque essedis] s. Lib. I. Cap. VIII. p. 7. zu ea legione militibusque. committere coeperunt] Pleonasmus. Was heisst committere? in silvas] s. Cap. VIII. letzte Anm. ante praeparaverant] über den Pleonasmus s. Zumpt §. 747. Vergl. Lib. II. Cap. XXIII. p. 76. Lib. IV. Cap. IV. 118. zu rursus reverterunt. rari] was würde raro heissen? S. unten Cap. XVI. nunquam conferti, sed rari. propugnabant] heraus-, hervorkämpfen.. prohibebant] ist_Imperfectum ? S. Lib. III. Cap. I. Anm. 1. Lib. II. Cap. I. p. 58. zu occupabantur. Ueber die Construction des prohibere mit dem Infinitiv s. Lib. IV. Cap. XVI. p. 128. zu facere. fugientes] eos scil. milites legionis VII., fugientes sc. hostes. Könnte prosequi vetuit auch ohne Subiectsaccusativus stehen? S. Lib. II. Cap. V. letzte Anm. Cap. X. tripartito] s. Lib. I. Cap. XXV. p. 23. zu biparmilites equitesque] s. Cap. VII. p. 154. quantum] über die Bedeutung s. Lib. III. Cap. XIII. p. 99. zu aliquanto.

tito.

eos

ali

progressis, cum iam extremi essent in prospectu, equites a Q. Atrio ad Caesarem venerunt, qui nunciarent superiore nocte maxima coorta tempestate prope omnes naves afflictas atque in litore eiectas esse, quod neque ancorae funesque subsisterent neque nautae gubernatoresque vim pati tempestatis possent, itaque ex eo concursu navium magnum esse incommodum acceptum.

XI. His rebus cognitis Caesar legiones equitatumque revocari atque itinere desistere iubet; ipse ad naves revertitur, eadem fere, quae ex nunciis litterisque cognoverat, coram perspicit, sic ut amissis circiter XL navibus reliquàe tamen refici posse magno negotio viderentur. Itaque ex legionibus fabros delegit et ex continenti alios arcessiri iubet; Labieno scribit, ut quam plurimas posset iis legionibus, quae sunt apud eum, naves instituat.

contulerunt.

Cap. X. essent in prospectu] von ferne gesehen werden: was heisst esse in conspectu ? a Q. Atrio-venerunt] s. Lib. IV. Cap. XVIII. Anm. 2. in litore eiectas esse] nicht in litus? Der Sinn der Stelle ist so zu fassen: die Schiffe lagen ausgeworfen am Ufer, weil weder die Anker festhielten u. s. w.; womit von dem vorliegenden Fall abgesehen und die allgemeine Unzulänglichkeit der Anker wie der Matrosen für dergleichen Stürme angedeutet ist. ex eo concursu navium] ex eo ist für sich zu fassen: deshalb. S. Lib. IV. Cap. XVI. p. 128. zu eius exercitus. Lib. III. Cap. XIII. p. 99. zu eius usus. Cap. XI. itinere desistere] s. Lib. I. Cap. XLII. p. 44. zu pertinacia desisteret. revertitur-perspicit] s. Lib. II. Cap. XXIX. p. 81. zu reverterunt · reliquae tamen] s. Lib. I. Cap. XXXII. letzte Anm. delegit-iubet über den Wechsel der Tempora s. Lib. IV. Cap. XVIII. Anm. 3. arcessiri] man merke den Infinitiv (Schulz S§. 55. Nr. 36.; Zumpt S. 202. unvollständig)... scribit, ut] vergl. Lib. IV. Cap. XI. P. 123. zu nunciarent. posset-instituat] besonders auffallender Wechsel weshalb? iis legionibus] über den Ablativus instrumenti s. Lib. I. Cap. VIII. p. 7. zu ea legione— militibusque. ibid. Cap. LIII. p. 55. zu equitatu. sunt apud eum] merkwürdiger Indicativ, besonders durch das Tempus praesens. Vergl. Lib. III. Cap. II. Anm. 1. ibid. Cap. VIII. p. 94. zu acceperant. Lib. I. Cap. XL. p. 44. zu cum— -videbatur. Lib. II. Cap. I. P. 57. zu noluerant- ferebant.

quae

1

In

Ipse, etsi res erat multae operae ac laboris, tamen commodissimum esse statuit omnes naves subduci et cum castris una munitione coniungi. his rebus circiter dies decem consumit ne nocturnis quidem temporibus ad laborem militum intermissis. Subductis navibus castrisque egregie munitis easdem copias, quas ante, praesidio navibus reliquit; ipse eodem, unde redierat, proficiscitur. Eo cum venisset, maiores iam undique in eum locum copiae Britannorum convenerant summa imperii bellique administrandi communi consilio permissa Cassivellauno, cuius fines a maritumis civitatibus flumen dividit, quod appellatur Tamesis, a mari circiter ›milia passuum LXXX. Huic superiore tempore cum reliquis civitatibus continentia bella intercesserant; sed nostro adventu permoti Britanni hunc toti bello imperioque praefecerant.

XII. Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsa memoria proditum dicunt; marituma pars ab iis, qui praedae ac belli inferendi caussa ex Belgis transierant, qui omnes fere iis nominibus civitatum appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt et bello illato ibi remanse

Cap. XI.
operae ac laboris] Arbeit und Mühe: warum
also durch ac verbunden? Zumpt §. 333.

VI. am Ende.

cum venisset

convene

ad laborem] Zweck: zur Arbeit; non intermissis, man liess nicht dazwischen vorüberstreichen = man wandte ohne Unterbrechung an. quas ante] s. Lib. IV. Cap. XXXVI. p. 146. zu quos reliquae. rant] welche Consecutio Temporum? (convenerant = convenisse videt.) imperii bellique] wie am Ende des Cap. toti bello imperioque; welche Figur? S. Lib. I. Cap. II. p. 3. zu belli atque fortitudinis. communi consilio] s. Cap. quod appellatur Tamesis] nicht qui? Zumpt §. 372. Schulz §. 73. Nr. 3. milia] den Accusativ der Entfernung muss man mit dividit verbinden. cum reliquis civitatibus] Zumpt §. 307. am Ende. Schulz §. 103. Nr. 4, 1. Vergl. Lib. I. Cap. XLIII. p. 45. quam iustae caussae necessitudinis ipsis cum Aeduis intercederent. Cap. XII. memoria proditum] durch das Andenken, Gedächtniss überliefern (Tradition); häufiger memoriae prodere; mit welchem Unterschied? ex civitatibus] s. Lib. II. Cap. XXIX. p. 82. zu ex Cimbris. Die Worte gehören zu orti ebenso wie zu pervenerunt.

runt atque agros colere coeperunt. Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere Gallicis consimilia, pecorum magnus numerus. Utuntur aut aere aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo. Nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritumis ferrum, sed eius exigua est copia; aere utuntur importato. Materia cuiusque generis, ut in Gallia, est praeter fagum atque abietem. Leporem et gallinam et anserem gustare fas non putant; haec tamen alunt animi voluptatisque caussa. Loca sunt temperatiora quam in Gallia remissioribus frigoribus.

XIII. Insula natura triquetra, cuius unum latus est contra Galliam. Huius lateris alter angulus, qui est ad Cantium, quo fere omnes ex Gallia naves appelluntur, ad orientem solem, inferior ad meridiem spectat. Hoc latus tenet circiter milia passuum D. Alterum vergit ad Hispaniam atque occidentem solem, qua ex parte est Hibernia, dimidio minor, ut aestimatur, quam Britannia; sed pari spatio transmissus atque ex Gallia est in Britanniam. In hoc medio cursu est insula, quae appellatur Mona; complures praeterea minores obiectae

Cap. XII. taleis ferreis] längliche Stückchen Eisen. ad pondus] Massstab. in maritumis] warum dovvSerws? S. Lib. IV. Cap. XXXIII. p. 144. zu mobilitatem - stabilitatem. fagum atque abietem] man merke den Singular (Materialia). fas non putant] über die Stellung der Negation s. Lib. IV. Cap. XXXVI. p. 145. zụ non existimabat. haec] sc. animalia: könnte es auch has heissen? animi voluptatisque] welche Figur? S. vorhergeh. Cap. zu imperii bellique. frigoribus] über

den Plural s. Lib. I. Cap. XVI. p. 14.

-

Cap. XIII. natura] über den Ablativ s. Lib. II. Cap. VIII. p. 64. zu demselb. W. contra Galliam] s. letzte Anm. omnes ex Gallia naves] s. Cap. IV. Anm. 1. appelluntur] auch appellunt? Das Verbum gehört zu denen bei Zumpt §. 145. Schulz §. 96. Nr. 2, 2., wiewohl appelli Caesarischer Sprachgebrauch ist.

te] von welcher Seite aus, auf welcher Seite.
missus] scil. hinc, ex Hibernia.
mitten auf dieser Seestrasse.

qua ex partrans

In hoc medio cursu]

Cap.