menta ad Labienum in Treviros mittit duasque legiones ad eum proficisci iubet; ipse cum legionibus expeditis quinque in Menapios proficiscitur. Illi nulla coacta manu loci praesidio freti in silvas paludesque confugiunt suaque eodem conferunt.

VI. Caesar partitis copiis cum C. Fabio legato et M. Crasso quaestore celeriterque effectis pontibus adit tripartito; aedificia vicosque incendit; magno pecoris atque hominum numero potitur. Quibus rebus coacti Menapii legatos ad eum pacis Ille obsidibus acceptis petendae caussa mittunt. hostium se habiturum numero confirmat, si aut Ambiorigem aut eius legatos finibus suis recepissent. His confirmatis rebus Commium Atrebatem cum equitatu custodis loco in Menapiis relinquit; ipse in Treviros proficiscitur.

VII. Dum haec a Caesare geruntur, Treviri magnis coactis peditatus equitatusque copiis Labienum cum una legione, quae in eorum finibus hiemabat, adoriri parabant; iamque ab eo non longius bidui ia aberant, cum duas venisse legiones missu Caesaris cognoscunt. Positis castris a milibus passuum xv auxilia Germanorum exspectare constituunt. Labienus hostium cognito consilio sperans temeritate eorum fore aliquam dimicandi faculta

fini.

Cap. VI. adit] ohne Obiect, s. Cap. II. p. 203. bus recepissent] was könnten statt des Abl, für Präpositio nen stehen? Zur Erklärung des Abl. vergl. die Fälle bei Zumpt §. 481. Hier, wie dort, Ablat. instrum. Man setze zur Verdeutlichung receptum dare an die Stelle von reci pere. custodis loco] s. Lib. I. Cap. XXVI. p. 25. in Menapiis und in Treviros] s. Lib. I. Cap. X. p. 9. Cap. VII. Dum-geruntur] s. Lib. I. Cap. XXXIX. p. 38. peditatus equitatusque copiis] Genitivus epexegeticus, s. Zumpt §. 425. Minder vollständig Schulz §. 74. Nr. 4, 3. in eorum finibus] was würde anders sein, wenn es ipsorum statt eorum hiesse? S. Zumpt §. 550. Schulz S. 95. Nr. 9. Vergl. Lib. I. Cap. V. p. 5. non longius bidui via] der Fall ist genau derselbe wie Lib. III. Cap. V. p. 91. a milibus] s. Lib. II. Cap. VII. p. 64. aliquam] warum hinzugesetzt? Zumpt §. 708. Schulz §.

-

95. Nr. 16.

tem praesidio cohortium quinque impedimentis relicto cum xxv cohortibus magnoque equitatu contra hostem proficiscitur et м passuum intermisso spatio castra communit. Erat inter Labienum atque hostem difficili transitu flumen ripisque praeruptis; hoc neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat. Augebatur auxiliorum quotidie spes. Loquitur in concilio palam, quoniam Germani appropinquare dicantur, sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum et postero die prima luce castra moturum. Celeriter haec ad hostes deferuntur, ut ex magno Gallorum equitatus numero nonnullos Gallicis rebus favere natura cogebat. Labienus noctu tribunis militum primisque ordinibus coactis quid sui sit consilii proponit, et quo facilius hostibus timoris det suspicionem, maiore strepitu et tumultu, quam Populi Romani fert consuetudo, castra moveri iubet. His rebus fugae similem profectionem efficit, Haec quoque per exploratores ante lucem in tanta propinquitate castrorum ad hostes deferuntur.

VIII. Vix agmen novissimum extra munitiones processerat, cum Galli cohortati inter se, ne speratam praedam ex manibus dimitterent: longum

Cap. VII. intermisso spatio] man bemerke die Eleganz der Construction des Abl. absol. statt des blossen Ablativs, u. merke sie mit den Umschreibungen des Abl. causal., Zumpf §. 454. §. 719. Schulz §. 80. Nr. 3, 1. §. 97. Nr. 5. Vergl. Cap. X. paucis diebus intermissis. inter Labienum atque hostem] könnte inter vor hostem. wiederholt werden? S. Zumpt §. 745. extr. ripisque praeruptis] man mache sich an diesem Beispiele eine der Eigenthümlichkeiten des Gebrauchs (den exegetischen) von que deutlich, s. Zumpt $. 333. devocaturum] eigentlich von einen höher gelegenen Orte nach einem tieferen und daher (für ein Heer) weniger sicheren. ut cogebat] ut so, dem gemäss, wie, vergl. Schulz §. 105. Nr. 18. quid sui sit consilii] s. Lib. I. Cap. XXI. p. 20. in tanta propinqui tate] s. Lib. II. Cap. XXII. p. 76.

Cap. VIII.

cohortati inter se] s. Cap. II. p. 203. dimitterent audeant] Tempuswechsel, s. Zumpt §. 501. Schulz §. 92. Nr. 3, 4.

esse perterritis Romanis Germanorum auxilium exspectare, neque suam pati dignitatem, ut tantis copiis tam exiguam manum praesertim fugientem atque impeditam adoriri non audeant, flumen transire et iniquo loco proelium committere non dubitant. Quae fore suspicatus Labienus, ut omnes citra flumen eliceret, eadem usus simulatione itineris placide progrediebatur. Tum praemissis paullum impedimentis atque in tumulo quodam collocatis, Habetis, inquit, milites, quam petistis facultatem: hostem impedito atque iniquo loco tenetis; praestate eandem nobis ducibus virtutem, quam saepenumero Imperatori praestitistis; adesse eum et haec coram cernere existimate. Simul signa ad hostem converti aciemque dirigi iubet et paucis turmis praesidio ad impedimenta dimissis reliquos equites ad latera disponit. Celeriter nostri clamore sublato pila in hostes immittunt. Illi ubi praeter spem quos fugere credebant infestis signis ad se ire viderunt, impetum modo ferre non potuerunt ac primo concursu in fugam coniecti proxumas silvas petiverunt; quos Labie

Cap. VIII. perterritis Romanis] enthält den Grund von longum esse, die Regel Zumpt §. 520. Schulz §. 84. Nr.2, 6. vorausgesetzt. tantis copiis] s. Lib. I. Cap. VIII. p. 8.

atque imped.] sehr deutliches Beispiel zu Zumpt S. 333. p. 307. Schulz §. 105. Nr. 3, 1. non dubitant] könnte ganz fehlen, Zumpt S. 582. omnes] vorangestellt, Zumpt §. 789. Man berücksichtige, dass ein Theil schon übergegangen war. simulatione itineris] so viel als simulato itinere, s. Lib. I. Cap. XL. p. 41. Vergl. Lib. III. Cap. XIII. p. 99. progrediebatur] man bemerke die Wahl des Imperf. gegen die folgenden Praes. hist. und Perfecta, s. Zumpi §. 500. Anm. 1. Schulz §. 90. Nr. 4, 2. Vergl. unten: Germani, qui-veniebant, domum sese contulerunt. ad impedimenta und ad latera] man be rücksichtige die Verba dimittere und disponere, die eine Bewegung ausdrücken. Anders Cap. IX.: praesidio ad pontem relicto. ad se ire] andre Schriftsteller ausser Cäsar wür. den die Präp. contra oder adversus gebraucht haben. modo ferre non potuerunt] wie würde ferre modo non potuerunt verschieden sein? S. Zumpt §. 729. §. 757. Schulz §. 101. Nr. 6. Hier supplire man: nedum retundere. quos Lab. eq, consectatus] über das Relat. s. Zumpt §. 803. p. 637.

Cap.

bienus equitatu consectatus magno numero interfecto compluribus captis paucis post diebus civitatem recepit: nam Germani, qui auxilio veniebant, percepta Trevirorum fuga sese domum contulerunt. Cum iis propinqui Induciomari, qui defectionis auctores fuerant, comitati eos ex civitate excessere. Cingetorigi, quem ab initio permansisse in officio demonstravimus, principatus atque imperium est. traditum.

IX. Caesar postquam ex Menapiis in Treviros venit, duabus de caussis Rhenum transire constituit: quarum erat altera, quod auxilia contra se Treviris miserant, altera, ne Ambiorix ad eos receptum haberet. His constitutis rebus paullum supra eum locum, quo ante exercitum transduxerat, facere pontem instituit. Nota atque instituta ratione magno militum studio paucis diebus opus efficitur. Firmo in Treviris praesidio ad pontem relicto, ne quis ab iis subito motus oriretur, reliquas copias equitatumque transducit. Ubii, qui ante obsides dederant atque in deditionem venerant, purgandi sui caussa ad eum legatos mittunt, qui doceant neque ex sua civitate auxilia in Treviros missa neque ab se fidem laesam: petunt atque orant, ut sibi parcat, ne communi odio Germanorum innocentes pro nocentibus poenas pendant; si amplius obsidum ve

Cap. VIII. equitatus. oben zu tantis copiis.
Induciomari] s. Cap. II, p. 203.

Cap. IX. His constitutis rebus] über die Umschreibung durch res s. Lib. I. Cap. XXIII. p. 21.

Schulz §.

paullum] müsste es nicht, da supra den Begriff eines Comparativs enthält, paullo heissen? S. Zumpt §. 487. und 488. Anm. 2. (wo paullum zu tantum etc. hinzuzufügen). 80. Nr. 8. (wo die Ausnahmen ganz fehlen). militum studio] Zumpt §. 645. Schulz §. 80. Nr. 12, 1. ne quis] könnte ne qui stehen? Zumpt §. 134. §. 136. Schulz S. 47. Nr. 8, 1. §. 95. Nr. 15, 1. ab iis] s. Lib. III. Cap. XXVI. p. 110.

magno

purgandi sui caussa]

amplius

invertire den Satz nach Schulz §. 99. Nr. 3, 1. obsidum] vergl. Iustin. III, 3. 5: Amplius tam magnitudinis est, quam continuam vocant, quam numeri, C. Iul. Caesar.

lit, dare pollicentur. Cognita Caesar caussa reperit ab Suevis auxilia missa esse; Ubiorum satisfactionem accipit, aditus viasque in Suevos perquirit.

X. Interim paucis post diebus fit ab Ubiis certior Suevos omnes unum in locum copias cogere atque iis nationibus, quae sub eorum sint imperio, denunciare, uti auxilia peditatus equitatusque mittant. His cognitis rebus rem frumentariam providet; castris idoneum locum deligit; Ubiis imperat, ut pecora deducant suaque omnia ex agris in oppida conferant, sperans barbaros atque imperitos homines inopia cibariorum adductos ad iniquam pugnandi conditionem posse deduci; mandat, ut crebros exploratores in Suevos mittant, quaeque apud eos gerantur cognoscant. Illi imperata faciunt et paucis diebus intermissis referunt Suevos omnes, posteaquam certiores nuncii de exercitu Romanorum venerint, cum omnibus suis sociorumque copiis, quas coegissent, penitus ad extremos fines sese recepisse; silvam esse ibi infinita magnitudine, quae appellatur Bacenis; hanc longe introrsus pertinere et pro nativo muro obiectam Cheruscos ab Suevis,' Suevosque ab Cheruscis iniuriis incursionibusque

Cap. IX. dare pollicentur] s. Lib. II. Cap. XXX. p. 83., vergl. Cap. XXXII. p. 85. facere dixerunt.

Cap. X. sub eorum imperio] s. Cap. VII. p. 206. zu in eorum finibus. Man hebe die Abhängigkeit der Rede auf, so sieht man, dass bei eorum der Zwischensatz eine erklärende Bemerkung der Berichterstatter ist. auxilia peditatus equitatusque] s. Cap. VII. p. 206. zu peditatus. equitatusque copiis.- rem fr. providet] dieselbe doppelte Constr. des Verb., wie bei consulere, Lib. V. Cap. III. P. 150. castris idoneum locum deligit] ist idoneus wirklich, wie Baumstark meint, nothwendig absolut? deduci] vergl. über die ähnliche Significanz von devocari Cap. VII. p. 207. quae appellatur] s. Lib. III. Cap. II. P. 89. Cheruscos ab Suevis- iniuriis prohibere] die Construction von prohibere s. Lib. I. Cap. 1. p. 2. ab Suevis in entfernterer Beziehung, von Seite", s. ebendas.