ctis exercitui ad quietem datis castra ad Gergoviam movit. Medio fere itinere equites ab Fabio missi, quanto res in periculo fuerit, exponunt; summis copiis castra oppugnata demonstrant; cum crebro integri defessis succederent nostrosque assiduo labore defatigarent, quibus propter magnitudinem castrorum perpetuo esset eisdem in vallo permanendum, multitudine sagittarum atque omnis generis telorum multos vulneratos; ad haec sustinenda magno usui fuisse tormenta; Fabium discessu eorum duabus relictis portis obstruere ceteras pluteosque vallo addere et se in posterum diem similem ad casum parare. His rebus cognitis Caesar summo studio militum ante ortum solis in castra pervenit.

XLII. Dum haec ad Gergoviam geruntur, Aedui primis nunciis ab Litavico acceptis nullum sibi ad cognoscendum spatium relinquunt. Impellit alios avaritia, alios iracundia et temeritas, quae maxume illi hominum generi est innata, ut levem auditionem habeat pro re comperta. Bona civium Romanorum diripiunt, caedes faciunt, in servitutem abstrahunt. Adiuvat rem proclinatam Convictolitanis plebemque ad furorem impellit, ut facinore admisso ad sanitatem pudeat reverti. M. Aristium tribunum militum iter ad legionem facientem data fide ex oppido Cabillono educunt; idem facere cogunt eos, qui negociandi caussa ibi constiterant. Hos continuo in itinere adorti omnibus impedimentis exuunt; repugnantes diem noctemque obsident; multis utrinque interfectis maiorem multitudinem ad arma concitant.

Cap. XLI. summis copiis] vergl. Lib. V. Cap. XVII. p. 164. letzte Anm. -- сит - - succederent-defatigarent— esset -permanendum] welches Tempus müsste eigentlich überall statt des Imperfectum stehen? s. Zumpt §. 525. eisdem] bildet den Gegensatz zu integri defessis succedediscessu] s. Cap. V. p. 240.

rent.

quibus

Cap. XLII. ad cognoscendum] cognoscere ist absolut gebraucht. idem facere] man nehme exire aus dem vorausgehenden educunt heraus.

XLIII. Interim nuncio allato, omnes eorum milites in potestate Caesaris teneri, concurrunt ad Aristium; nihil publico factum consilio demonstrant; quaestionem de bonis direptis decernunt; Litavici fratrumque bona publicant; legatos ad Caesarem sui purgandi gratia mittunt. Haec faciunt recuperandorum suorum caussa; sed contaminati facinore et capti compendio ex direptis bonis, quod ea res ad multos pertinebat, et timore poenae exterriti consilia clam de bello inire incipiunt civitatesque reliquas legationibus sollicitant. Quae tametsi Caesar intelligebat, tamen quam mitissime potest legatos appellat: nihil se propter inscientiam levitatemque volgi gravius de civitate iudicare neque de sua in Aeduos benevolentia deminuere. Ipse maiorem Galliae motum exspectans, ne ab omnibus civitatibus circumsisteretur, consilia inibat, quemadmodum ab Gergovia discederet ac rursus omnem exercitum contraheret; ne profectio nata ab timore defectionis similis fugae videretur.

XLIV. Haec cogitanti accidere visa est facultas bene gerendae rei. Nam cum minora in castra operis perspiciendi caussa venisset, animadvertit collem, qui ab hostibus tenebatur, nudatum hominibus, qui superioribus diebus vix prae multitudine cerni poterat. Admiratus quaerit ex perfugis caussam, quorum magnus ad eum quotidie numerus confluebat. Constabat inter omnes, quod iam ipse Caesar per exploratores cognoverat, dorsum esse

Cap. XLIII. eorum milites] statt ipsorum oder suos, s. Zumpt §. 604. vergl. Cap. I. p. 237. priusquam eorum clandestina consilia efferantur. sui purgandi] s. Zumpt §. 660. vergl. Lib. V. Cap. XVII. p. 164. Cap. XXXVIII. p. 182. incipiunt] s. Cap. XL. letzte Anm.

nihil

de

se etc.] mit ausgelassenem dicit, s. Zumpt §. 620. minuere] absolut. Ueber das Tempus s. zu Cap. XXXVII. p. 263. contineri. ne profectio-similis fugae videretur] zu erklären: ita tamen (id fieri volebat) ne-. Cap. XLIV. minora in castra] s. Zumpt §. 324.

eius iugi prope aequum, sed hinc silvestre et angustum, qua esset aditus ad alteram oppidi partem; huic loco vehementer illos timere nec iam aliter sentire, uno colle ab Romanis occupato si alterum amisissent, quin paene circumvallati atque omni exitu et pabulatione interclusi viderentur; ad hunc muniendum locum omnes a Vercingetorige evocatos.

XLV. Hac re cognita Caesar mittit complures equitum turmas eo de media nocte; iis imperat, ut paullo tumultuosius omnibus in locis pervagarentur. Prima luce magnum numerum impedimentorum ex castris mulorumque produci eque iis stramenta detrahi mulionesque cum cassidibus equitum specie ac simulatione collibus circumvehi iubet. His paucos addit equites, qui latius ostentationis caussa vagarentur. Longo circuiti easdem omnes iubet petere regiones. Haec procul ex oppido videbantur, ut erat a Gergovia despectus in castra neque tanto spatio, certi quid esset, explorari poterat. Legio

Cap. XLIV. hinc] statt hac, wie ab hac parte für in ea parte stehen würde, s. Zumpt §. 304. b., vergl. das a dextro cornu und Aehnliches, Lib. I. Cap. LII. p. 54. Lib. II. Cap. XI. p. 67. Cap. XXIII. p. 77. Lib. III. Cap. XXV. P. 110.

nec iam aliter sentire-quin] aliter sentire so viel als dubitare; daher quin, s. Zumpt §. 541. und daselbst die Stelle Cic. Tusc. 5, 7. atqui alterum dici non potest, quin beati sint. videretur] überflüssig, s. Zumpt §. 751. Zur Verdeutlichung der Situation: Man befestigte einen Zugang auf der andern Seite der Stadt (silvestre et angustum iugum, qua esset aditus ad alteram oppidi partem) und hatte deshalb einen Hügel diesseits entblösst. Diesen suchte Cäsar zu nehmen, und richtete deshalb seine De monstrationen nach ienem Punkte ienseits der Stadt, um die Feinde noch mehr abzulenken.

Cap. XLV. impedimentorum-mulorumque] das que explicativ, vergl. Lib. I. Cap. XXXVI. p. 36. zu stipendiumque; Lib. II. Cap. XXXII. P. 84. finitumisque. equitum specie ac simulatione] ist ein Ablativus des modus rei oder des begleitenden Umstandes, wie silentio, Cap. XXVIII. s.. Zumpt S. 472. Anm. 1. collibus circumvehi] statt des Dativs (Zumpt §. 415.) könnte auch welcher einfache Casus stehen? s. Zumpt §. 386. a Gergovia] Zumpt §. 398. Anm. 1. Schulz §. 83. Nr. 3, 1. tanto spatio] wie Cap. XXVIII. p. 256. angusto portarum exitu.

-

ném unam eodem iugo mittit et paullo progressam inferiore constituit loco silvisque occultat. Augetur Gallis suspicio atque omnes illo ad munitionem copiae transducuntur. Vacua castra hostium Caesar conspicatus tectis insignibus suorum occultatisque signis militaribus raros milites, ne ex oppido animadverterentur, ex maioribus castris in minora transducit legatisque, quos singulis legionibus praefecerat, quid fieri vellet ostendit; in primis monet, ut contineant milites, ne studio pugnandi aut spe,praedae longius progrediantur; quid iniquitas loci habeat incommodi, proponit; hoc una celeritate posse vitari; occasionis esse rem, non proelii. His rebus expositis signum dat et ab dextra parte alio ascensu eodem tempore Aeduos mittit.

XLVI. Oppidi murus ab planitie atque initio ascensus recta regione, si nullus anfractus intercederet, mcc passus aberat; quicquid huic circuitus ad molliendum clivum accesserat, id spatium itineris augebat. A medio fere colle in longitudinem, ut natura montis ferebat, ex grandibus saxis sex pedum murum, qui nostrorum impetum tardaret, praeduxerant Galli atque inferiore omni spatio vacuo relicto superiorem partem collis usque ad murum oppidi densissimis castris compleverant. Milites dato signo celeriter ad munitionem perveniunt eamque transgressi trinis castris potiuntur. Ac tanta fuit in capiendis castris celeritas, ut Teutomatus, rex Nitiobrigum, subito in tabernaculo oppressus,

Cap. XLV. eodem iugo] statt ad idem iugum. Der Marsch ging nämlich auf dem Bergrücken hin. paullo progres sam] s. Zumpt §. 487. Es ist der Comparativbegriff in progredi, wie Cap. XLIX. quid-incommodi] dieselbe in diesen Fällen sehr übliche Trennung s. Cap. IX. P. 242. Cap. XII. p. 244. Cap. XXXVII. p. 263. non proelii] könnte hier et non oder sed non stehen? s. Zumpt §. 781. Cap. XLVI. recta regione, si nullus anfractus intercede aberat] s. Zumpt §. 519. und §. 525. vergl. Cap. XLI. p. 266. zu cum succederent defatigarent esset permanendum. A medio fere colle] vergl. zu hinc, Cap. XLIV.

ret -

ut meridie conquieverat, superiore corporis parte nudata, vulnerato equo vix se ex manibus praedantium militum eriperet.

XLVII. Consecutus id quod animo proposuerat Caesar receptui cani iussit, legionisque decimae, qua tum erat comitatus, signa constitere. At reliquarum milites legionum non exaudito tubae sono, quod satis magna valles intercedebat, tamen ab tribunis militum legatisque, ut erat a Caesare praeceptum, retinebantur; sed elati spe celeris victoriae et hostium fuga superiorumque temporum secundis proeliis nihil adeo arduum sibi existimabant, quod non virtute consequi possent, neque prius finem sequendi fecerunt, quam muro oppidi portisque appropinquarent. Tum vero ex omnibus urbis partibus orto clamore qui longius aberant, repentino tumultu perterriti, cum hostem intra portas esse existimarent, sese ex oppido eiecerunt. Matres familiae de muro vestem argentumque iactabant et pectoris fine prominentes passis manibus obtestabantur Romanos, ut sibi parcerent neu, sicut Avarici fecissent, ne mulieribus quidem atque infantibus abstinerent. Nonnullae de muris per manus demissae sese militibus tradebant. L. Fabius, centurio legionis VIII., quem inter suos eo die dixisse constabat, excitari se Avaricensibus praemiis neque commissurum, ut prius quisquam murum ascende

conatus.

Cap. XLVII. animo proposuerat] statt sibi prop., s. Zumpt S. 678. receptui cani] über den Dativ, s. Zumpt §. 422. Schulz S. 77. Nr. 9. comitatus] s. Zumpt §. 632. reliquarum milites legionum] über die Stellung Zumpt S. 794. retinebantur] die Tribunen und Legaten waren darin begriffen; daher das Imperf. zur Bezeichnung des vestem argentumque] den Singular vestis füge bei Zumpt §. 92. Anm. 2. hinzų. Vergl. fagus und abies Lib. V. Cap. XII. p. 160. flamma, Lib. V. Cap. XLIII. p. pectoris fine] i. e. ita ut pectus finem faceret, Umstandsablativ. mulieribus atque infantibus] müsste nicht aut stehen? s. Zumpt §. 536. vergl. Cap. XXX. p. 257. per manus] s. Zumpt §. 455. Anm. vergl. Cap. XXV. Avaricensibus praemiis] s. Zumpt §. 684. vergl. Lib. V. Cap. XIV. p. 161. Gallica · consuetudine.

187.

.254.