80

centibus, ne repugnarent, seseque Virgilio transderent. Itaque deducti a Virgilio ad Scipionem, custodibus transditi," et post diem tertium sunt interfecti. Qui cum ducerentur ad necem, petisse dicitur major Titius a centurionibus, uti se priorem, quam fratrem, interficerent; idque ab eis facile impetrasse, atque ita esse interfectos.

29. Turmæ interim equitum, quæ pro vallo in stationibus esse solebant, ab utrisque ducibus, quotidie minutis præliis inter se depugnare non intermittunt:* nonnunquam etiam Germani Gallique Labienani' cum Cæsaris equitibus, fide data, inter se colloquebantur. Labienus interim cum parte equitatus Leptim oppidum, cui præerat Saserna cum cohortibus tribus,81 oppugnare, ac vim irrumpere conabatur: quod ab defensoribus, propter egregiam munitionem oppidi et tormentorum multitudinem, facile et sine periculo defendebatur. Quod ubi sæpius ejus equitatus facerc non intermittebat, et cum forte ante portam turma densa astitisset; scorpiones accuratius misso, atque eorum decurione percusso,' et ad decumanam defixo, reliqui perterriti, fuga se

83

tr. L. pr.- deest L. pr. Lov. mortem Pet.-i Sic Mss. o. mutuis Edd. ante Urs. præter Beroald. V. c. 51. et Manut. vulgo etiam pugnare.—k intermitterent L. pr.- Sic Mss. plerique, non Labieniani.-" deest Pet. male. -a Mss. et Edd. qdd.° Quos Lov. dein vulgo contra Mss. et Edd. alias ejus f. eq. sæp. ejus abest a Dorv. facile L. sec. stare Lov. Dorv.—P portum L. sec. Edd. quæd.- obstitisset L. pr. non male.- perculso Mss. 3.- Exulat

NOTE

80 Post diem III. sunt interfecti] Ideo tam crudeles in bello civili, quia, præterquam quod amicorum, postquam inimici sunt facti, quam ignotorum majora sunt odia, inter cives non dabantur captivitates.

81 Saserna cum cohortibus 111.] Paulo supra scriptum hunc Lepti relictum cum cohortibus vi. Sed poterant III aliæ alio esse missæ, aut inde aliqua de caussa deductæ.

82 Scorpione] Vegetius manubalistam vocat, quæ a viro uno dirigebatur.

83 Decumanam] Decumana est scu

tum amplissimum, ita dictum quod esset ut decumanus fluctus. Auctor Festus lib. de veterum verborum significatione. Censeo tamen hic esse mendum, atque adeo decumanæ portæ castrorum fieri mentionem, quæ teste Veget. 1. 23. post prætoriam est, ut est supra dictum. Mss. duo Regii et Victorinus unus codex habent ad terram, quæ verisimilior est lectio. Illa porro lacuna potuerit esse scriptum, quod habet Plutarchus, neque hic legitur, Numidas intervenisse equitibus Cæsaris, dum commisissent equos servis, seque saltatione et can

in castra recipiunt. Quo facto postea sunt deterriti oppidum tentare.

30. Scipio interim feres quotidie non longe at suis castris passibus ccc" instruere aciem, ac, majore diei parte consumta, rursus se' in castra recipere. Quod cum sæpius fieret, neque ex Cæsaris castris quisquam prodiret, neque propius ejus copias" accederet; despecta patientia Cæsaris exercitusque ejus, universis copiis productis elephantisque* turritis triginta ante aciem instructis, quam latissime potuit porrecta equitum peditumque multitudine, uno tempore* progressus, haud ita longe a Cæsaris castris constitit in campo.

31. Quibus rebus cognitis, Cæsar jubet milites, qui extra munitiones processerant, quique pabulandi, aut lignandi, aut etiam muniendi gratia vallem petierant, quique ad eam rem opus erant, omnes intra munitiones minutatim modesteque sine tumultu aut terrored se recipere, atque in opere consistere equitibus autem, qui in statione fuerant, præcipit, ut usque eo locum obtinerent, in quo paulo ante constitissent, donec ab hoste missum telum ad se perveniret: quod si propius accederetur, quam honestissime se intra munitiones reciperent. Alii quoque equitatui edicit, uti suo quisque loco paratus armatusque præsto esset. At hæc non ipse per se coram, cum de vallo prospecularetur; sed mirabili peritus scientia bellandi,84 in prætorio sedens, per

....

L. pr. ab Edd. qdd. recentes.-" cccc L. sec. deest L. pr. recepit L. sec.- -wej. cop. desunt Pet.- elephantibusque Dorv.—! mitissime Lov.- temporis Lov.-a munitionem minutatim modeste Lov. Dorv. L. sec. ex inferioribus. — lignandique Lov. Dorv. L. sec.—¤ vulgo vallum p. quæque ad eandem r.— det. V. ac timore Dorv.-e equitatu Dorv. dicit L. sec. Mox quisque suo vul, go. deest L. sec.-s vulgo perspec.- erant Ed. R. V. M. V. ad præf.

NOTE

tu Afri cujusdam oblectarent, quod nisi Cæsar et Asinius Pollio succurrissent, actum erat de summa belli.

84 Mirabili peritus scientia bellandi] Reponendum e Lipsio videtur penitus. Sed perperam. Nam omnes Ms. co

dices constanter habent peritus. Tam Latinam esse locutionem alia Cæsaris loca docent. Sic lib. 111, de bello civili legitur: Usu periti ac supe rioribus pugnis exercitati, sua sponte cursum represserunt.'

86

speculatores et nuntios imperabat, quæ fieri volebat: animadvertebat enim, quanquam magnis essent copiis adversarii freti, tamen sæpe a se fugatis, pulsis perterritisque,i et concessam vitam, et ignota peccata ; quibus rebus nunquam tanta suppeteret ex ipsorum inertia conscientiaque animi victoriæ fiducia, ut castra sua adoriri auderent. Præterea ipsius nomen auctoritasque magna ex parte eorum exercitus minuebat audaciam: tum egregiæ munitiones castrorum, et' valli fossarumque altitudo, et extra vallum styli cæci, mirabilem in modum consiti, vel" sine defensoribus aditum adversariis prohibebant. Scorpionum, catapultarum, ,087 ceterorumque telorum, quæ ad defendendum solent parari, magnam copiam habebat. Atque hæc propter exercitus sui præsentis paucitatem et tirocinium præparaverat; non, hostium vi et metus commotus, patientem se timidumque hostium opinioni præbebat. Neque idcirco copias, quanquam erant paucæ tironumque, non educebat in aciem, quod victoriæ suorum' diffideret; sed referre arbitrabatur, cujusmodi victoria esset futura: turpe enim sibi existimabat, tot rebus gestis tantisque exercitibus devictis,

n

cum

1. vIII. territisque Edd. R. M. V.- eorum Edd. R. M. V. Edd. R. M. V. tamen L. pr. tam L. sec. atque Mss. 3. deest rò et in Lov. bene.m abest Dorv. a m. pr.- quæ Lov. Dorv. ut Edd. R. M. V. Flor. prohiberent eædem.-o et catap. L. sec. Edd. R. M. V.-P at hoc V.et m. exulant a L. pr. deduc. L. pr. duo L. sec. Edd. R. M. V. quia v. su Lov. Dorv. confid.V.- ventura Lov.-" ita Edd. R. M. V.

NOTE

85 Concessam vitam, et ignota peccata] Et ad Massiliam, Corfinium, Ilerdam, immo et apud Pharsalum.

86 Et extra vallum styli cæci] Cæcus dicitur qui non videt aut non videtur, quorum stylorum modus describitur lib. vII. de bello Gallico. Ferrea acumina erant, in quæ se induebant incauti.

87 Catapultarum] Catapulta eadem quæ balista, sed diversis ætatibus diversa fuerunt nomina: tela mittit et ligna, necnon lapides. Aliæ erant

majores, aliæ minores, quarum descriptio legitur apud Ammianum a nobis supra commemorata. Hojus tanta vis tormenti erat, teste Hegesippo, ut percussi hominis occipitium usque ad tertium stadium excuteretur; mulieris quoque gravidæ in utero percussæ, supra stadii dimidium de intima sede genitalis secreti infans excuteretur. De cujus effigie consule Vitruvium x. 19. qui eam fuse describit.

tot tam claris victoriis partis, ab reliquis copiis adversariorum suorum, ex fuga collectis, se cruentam adeptum existi mari victoriam. Itaque" constituerat, gloriam exultationemque eorum pati, donec sibi veteranarum legionum pars aliqua in secundo commeatu occurrisset.

32. Scipio interim, paulisper, ut ante dixi, in eo loco commoratus, ut quasi despexisse Cæsarem videretur, paulatim reducit suas copias in castra, et, concione" advocata, de terrore suo desperationeque exercitus Cæsaris verba facit, et, cohortatus suos, victoriam propriam39 se eis brevi daturum pollicetur. Cæsar jubet milites' rursus ad opus redire, et per causam munitionum, trioñes in labore defatigare non intermittit. Interim Numidæ Gætulique diffugere quotidie ex castris Scipionis, et, partim in regnum se conferre, partim, quod ipsi majoresque eorum beneficio C. Marii usi" fuissent,9° Cæsaremque ejus affinem esse audiebant, in ejus castra perfugere catervatim non intermittunt. Quorum ex numero electis hominibus, illustrioribus Gætulis, et literis ad suos cives datis, cohortatus, utie manu facta se suosque defenderent, et ne suis inimicis adversariisque dicto audientes essent, mittit.

33. Dum hæc ad Ruspinam fiunt, legati ex Achilla,9

▾ antea Mss. 4.- convocatione Lov.- cohortans L. pr.- militem Edd. R. M. V. non male.-2 ut &c. intermittat L. sec. caussas Lov.-a Sic vulgo addito que.b deest Lov.-c intermittebant L. sec. Edd. R. M. V.—d vulgo illustriores Getulos litt. Sic L. pr. V. non ut.- deest Mss. 4.- si Sc. Lov.-h ei Lov.

e

NOTE

88 De terrore suo] Quem ipse Cæ- Plutarchusque id ipsum testantur; sarianis incusserat. nempe Juliam amitam Cæsaris fuisse uxorem majoris Marii. Id porro factum est, cum Marius consul Jugurtham Numidiæ regem devicit.

89 Victoriam propriam] Sic ápud Virgil. Æn. vi. propria hæc si dona fuissent.' Quod Servius interpretatur perpetua, quæ non cladis alterius subsequentis labe corrumpatur, ut aliquando fit. Sic passim auctores Latini. Hebræi dicunt in finem

.Lanesach ,לנצח

90 Quod ipsi majoresque eorum beneficio C. Marii usi fuissent] Suetonius

91 Ex Acilla] Quia nullibi tale urbis nomen apparet, videtur esse, quæ a T. Livio et Strabone dicitur, Acolla, facilis enim est permutatio i in o. Urbs est maritima Africæ proprie dictæ.

civitate libera, etiam undique ad Cæsarem veniunt,' seque 'paratos, quæcumque imperasset, et libenti animo facturos' pollicentur : tantum orare et petere ab eo, ut sibis præ'sidiam daret, quo tutius id et sine periculo facere possent: 'se et frumentum, et quæcumque res eis suppeteret, com'munis salutis gratia subministraturos.' Quibus rebus facile a Cæsare impetratis, præsidioque' dato, C. Messium, ædilitia functum potestate,9 Achillan jubet proficisci. Quibus rebus cognitis, Considius Longus,' qui Adrumeti cum duabus legionibus et equitibus septingentis præerat, celeriter ibik parte præsidii relicta, cum octo cohortibus ad Achillan ire contendit. Messius, celerius' itinere confecto, prior Achil lan cum cohortibus pervenit. Considius interim, cum ad urbem cum copiis accessisset, et animadvertisset, præsidium Cæsaris ibi esse, non ausus periculum suorum facere," nulla re gesta pro multitudine hominum, rursus Adrumetum sep recipit: deinde, paucis post diebus equestribus copiis ab Labieno adductis, rursus Achillitanos, castris positis, obsidere cœpit.

m

34. Per id tempus C. Sallustius Crispus, quem paucis ante diebus missum a Cæsare3 cum classe demonstravimus, Cercinam pervenit. Cujus adventu C. Decimius, quæstorius,93 qui ibi cum grandi familiæ suæ præsidio præerat

0

Dory. L. sec. Ceterum hic nos destituit Codex Lovan.-1 que abest Dorv,→ Longinus L. sec. Edd. R. M. V.— deest L. pr. Mox vulgo ad exulat.— 1 celeriter Leidd.-" abest Dorv.-" vulgo a. periculo suo rem f. præ Edd. R. M. V. P se Adr. Mss. et Edd. qdd. se abest L. pr. recepit Mss. 3.-9 ita Mss. meliores et Edd. pp. non a. vulgo Acillanos.- desunt Dorv.- Sic cap. 8. non Cercinnam. V. Pintian. ad Mel. 11. 7, 59. Cerninam Sc. Leidd.

NOTE

92 C. Messium, ædilitia functum potestate] Ejus ædilitatis est testimonium apud Valer. Maximum 11. 5. cum ait hoc Messio ædili, facienteque ludos Florales, populum ut pro more nudarentur mimæ, præsente Catone, flagitare erubuisse. Edilitins porro dicebatur qui ædilis fuerat. Hic magistratus sacrarum privataDelph. et Var. Clas.

rumque ædium curam gerebat. Cicero . de Legibus: Suntoque ædiles curatores urbis, annonæ, Iudorumque solennium, ollisque ad ampliorem gradum is primus ascensus esto.'

93 Quæstorius] Qui fuerat quæstor, atque dignitate ampliore.

Cæsar

3 A