с

gloriâ concurrentium undique virile et muliebre a secus, per vias ac tecta omnium visebatur: cùm quæstor C. Urbinus, aliique cognità voluntate, eum ad cœnam invitaverant ; ultrà Romanorum, et mortalium etiam morem curabant; exornatis ædibus per aulæa et insignia, scenisque ad ostentationem histrionem fabricatis: simul croco sparsa humus, et alia, in modum templi celeberrimi. Prætereà cùm sedenti transenna demissum Victoriæ simulacrum cum machinato strepitu tonitruum coronam capiti imponebat: tum venienti, thure quasi Deo supplicabatur. Toga picta plerumque famiculo erat ei accumbenti: epulæ quæsitissimæ ; neque per omnem modò provinciam, sed trans maria, ex Mauritania volucrum, et ferarum incognita anteà plura genera. Quibus rebus, aliquantam partem gloriæ dempserat, maximè apud veteres et sanctos viros, superba illa, gravia, indigna R. imperio existimantes. Macrob. Sat. liii. c. 13, Nonius et Socipater, l. i.

Ruuntque pars magna suismet, aut proximorum telis, cæteri vice pecorum obtruncabantur: Nonius.

Occurrere duci, et prælium accendere, adeò ut Metello in 8 sagum, Hurtuleio in brachium, tela venirent. Idem.

i

h Avidisque itâ, promptisque ducibus, utì Metellus ictu tragulæ sauciaretur. Idem.

Sed Metellus in vulnere. Don. act. v. sc. 1. 1. And.

Primò incidit fortè per noctem in k renunculo piscantis. Non. Ad hoc pauca piraticæ adjungit 'actuaria naviga. Idem in Piratica navicula.

Omniam sacrata corpora in ratem imposuisse. Arusianus.

NOTE.

a Secus.] Id est, sexus: atque ita veteres locutos esse multis et benè persequitur Carrio.

b Aulea.] Gall. Des tapisseries.

c Croco.] Eum in odoribus habebant, et ideo aquâ diluebant; unde ab Apuleio, odorus, à Senecâ odoratus imber dicitur. Optimus ex Cilicià mittebatur; hinc Martialis.

Et Cilices nimbis hîc maduêre suis. d Transenna.] Servius extensum funem, Nonius fenestram, interpretatur.

g Sagum.] Vestimentum erat militare à Gallis mutuatum.

h Avidisque.] Douza hîc de pugnâ agi credit, in Saguntinis campis à Sertorio commissâ, id quâ Metellus à Sertorio sauciatus est.

Trugula.] Genus est teli, similitudine hastæ.

k Renunculo.] Carrio hânc vocem pro navigio piscatorio Gellium accipere dicit, sed in Gelli codicibus, remunculus Lenunculus reponi volunt. Lenunculus certè scribitur, et pro eo navigi genus est: at sine manuscriptorum auctoritate non ausim vocem aliquam extra Latinam

e Picta.] Intelligendum vel de palmatâ, quam merebantur ii qui de hostibus palmas reportabant, quod victorias cum pal is intextas haberet, ut placet Isido-linguam eliminare. ro: vel potiùs de togâ ab Etruscis sump- 1 Actuaria.] Naves erant veloces ad tâ, purpurei coloris, auro distinctâ, a impetus, et recursus, flexusque capientriumphantibus geri solitâ. dos, aptæ.

f Amiculo.] Id est, loco simplicis toge; m Sacrata.] Morti et diis Manibus denam ea quoque amiculi nomine intelli-vota.

gitur.

Suos equites hortatus vado transmittit. Idem.

Ictu eorum qui in flumine ruebant, necabantur. Don Adelph. act. iii. sc. 2.

Circumventi dextrâ, unde ferrum erat, saxa aut quid tale capiti affigebant. Arusianus.

Sed Metellus in ulteriore provinciâ. Don. ad Phorm. act. i. sc. 4. Immane quantùm animi exarsêre. Non nomen positum pro Adverbio.

a At illi quibus res incognita erat, ivêre cuncti ad portas, incognita tendere. Serv. F. Ursini.

Murum ab angulo dextri lateris ad paludem haud procul remotam duxit. Serv. Fuldanus.

LIBER III.

EXAUDIRIQUE sonus Bacchanaliorum. Marc. I. i. c. 4. Saturn. Non.

Diversa, utì solet rebus perditis, capessunt, namque alii fiduciâ gnaritatis locorum in occultam fugam sparsi; alii globis eruptionem tentavêre. Prisc. l. x. Non.

d

Unus constitit in agro Lucano, gnarus loci, nomine Publipor, Idem. l. vi. Probis Catholicis.

Malè jam assuetum ad omnes vis controversiarum. Prisc. l. vi. Conjuratione claudit. Idem. 1. x.

Quasi par in oppido festinatio, et ingens terror erat, ne ex latere nova munimenta &madore infirmarentur; nam mania oppidi stagnabant, redundantibus cloacis adverso æstu maris. Non. in Mador.

NOTE.

a At illi.] In Servio Danielis, qui Fulf Brutiis contermimi, in extremâ prope. dano præstantior est, hoc fragmentum modum Italiâ ab Ortu.

ita legitur, At illi quibus aderunt ruêre e Publipor.] Id est, Publii puer, seu cuncti ad portas incondita tenere: ex quo servus. Mirum ni hoc in loco, de quocoruptè in illo altero ivêre pro rué e piam ex Spartaci commilitonibus sermo positum esse, mihi quidem,clarum viac-est.

f Vis.] Numero plurali: ita quoque extulisse veteres ait Priscianus, atque

to loquutus est Lucretius.

g Madore.] Id est, humiditate.

Equis et armis decoribus cultus. Prisc. l. vi.

Dedecores, inultique a terga ab hostibus cædebantur. Idem.

Contrà ille calvi ratus quærebat num somnio thesaurus portenderetur. Idem. l. viii. Non in Calvitur.

Parte consumptâ, reliqua cadaverum ad diuturnitatem usus fallerent. Prisc. l. x.

Epistola Cn. Pompeii ad Senatum.

e

d Si adversus vos, patriamque et deos penates, tot labores et pericula suscepissem, quotiens à primâ adolescentiâ ductu meo scelestissimi hostes fusi, et vobis salus quæsita est: nihil ampliùs in absentem me statuissetis, quàm adhuc agitis, P. C. quem f contrà ætatem projectum ad bellum sævissimum, cum exercitu optimè merito, quantùm est in vobis, fame, miserrimâ omnium morte, confecistis. Hâc in spe populus R. liberos suos ad bellum misit? Hæc sunt præmia pro vulneribus, et totiens ob remp. fuso sanguine? Fessus scribendo, mittendoque legatos, omnes opes et spes privatas meas consumpsi: cùm interim à vobis per triennium vix annuus sumptus datus est. Per deos immortales utrum censetis, me & vicem ærarii præstare, an exercitum sine frumento et stipendio habere posse? Equidem fateor me ad hoc bellum majore studio quàm consilio, profectum: quippe qui nomine modò Imperii à vobis accepto, diebus quadraginta exercitum paravi; hostesque, in cervicibus jam Italiæ agentes, ab Alpibus in Hispaniam summovi. Per eas iter aliud atque Hannibal, nobis opportuniùs patefeci. Recepi Galliam, Pyrenæum, Laletaniam, i Ilergetum; et primum impetum Sertorii victoris, novis quidem militibus, et multò paucioribus sustinui; hiememque in castris inter sævissimos hostes, non per oppida, neque mex ambitione meâ,

NOTE.

a Terga.] Græcismus: Id est, secundum terga, vel per terga.

b Calvi.] Id est, Decipi.

f Contrà etatem.] Quia ne quidem, eo tempore, 30 annos natus erat.

g Vicem ærarii.] Id est, Me debere belli sumptus ex proprio censu tolerare: sed acriùs expressit.

c Parte.] Douza de Calaguritanis à Pompeio obsessis intelligit, cui cibi inopiâ uxores natosque ad usum nefariæ da- h In cervicibus.] Id est, qui non longè pis verterunt; et cadaverum reliquias ab Italiâ erant, eamque urgebant. salierunt, ut testatur Val. Max, Undè i Pyrenæum.] Pyrenæi vocantur monidem Douza concludit malè hoc frag-tes qui Hispaniam à Galliâ dividunt. mentum ante Pompeii epistolam collo- k Laletaniam.] Regio est Hispaniæ, catum esse, quod quidem nullus credo quæ posteà Gotholonia, hodie Catalogne non confitebitur. dicitur.

1 Ilergetum.] Alii legunt Indigetes: suntque cum iis, quos Livius Ilereaones vocat, Tarraconensis Hispaniæ populi.

d Si.] Scripta fuit hæc epistola pro habendo stipendio. Fiduciæ plena est; undè Pompeium juvenum magnifico et incorrupto animo fuisse, concludere licet. m Ex ambitione.] Id est, ad serviendum e Penates.] Dei sunt domestici, maxi-ambitioni et commoditatibus mejs. mè nostri, quasi penès nos nati.

B b

egi. Quid dein prælia, aut expeditiones hibernas, oppida excisa, auf recepta enumerem? Quando res plùs valent quàm verba. Castra hostium apud Sucronem capta, et prælium apud flumen Durium, et dux hostium C. Herennius cum urbe Valentiâ, et exercitu deleti, satìs clara vobis sunt: pro quîs, ô grati patres, egestatem, et famem redditis. Itaque meo, et hostium exercitui, par conditio est. Namque stipendium neutri datur ; victor uterque in Italiam venire potest. Quod ego vos moneo, quæsoque ut animadvertatis; neu cogatis necessitatibus privatìm mihi consulere. Hispaniam citeriorem, quæ non ab hostibus tenetur, nos aut Sertorius ad internecionem vastavimus, præter maritimas civitates, quæ ultro nobis sumptui, onerique. Gallia, superiore anno, Metelli exercitum stipendio, frumentoque aluit; et nunc d malis fructibus ipsa vix agitat. Ego non rem familiarem modò, verùm etiam fidem, consumpsi. Reliqui vos estis, qui nisi subvenitis, invito et prædicente me, exercitus hinc, et cum eo omne bellum Hispaniæ, in Italiam transgreditur.

e

Namque his, præter solita vitiosis magistratibus, cùm per omnem provinciam in fœcunditate biennii proximi grave pretium fructibus esset. Non. Grave multum

Hi saltibus occupatis ftum externorum agros invasêre frumentique, ex inopiâ gravi, satias facta. Idem. Satias pro satietas.

Neque jam sustineri poterat immensum aucto mari, et vento gliscenti. Idem. Gliscit, est congelascit, colligitur, ignescit, crescit.

Ac tum maximè, utì solet extremis in rebus, sibi quisque carissimum domi recordari, cunctique omnium ordinum extrema munia sequi. Idem Munia, Officia.

Et fortê in navigando cohors una, grandi & faselo victa, cæteris deerravit, marique placido à duobus prædonum myoparonibus circumventa. Idem, in voce Faselus, et Myoparo.

Eum, atque Metrophanem senatus magnâ industriâ perquirebat, cùm per tot scaphas, quas ad ostia cum paucis fidis percunctatum, miserant. Idem, et Carisius, l. i.

NOTE.

a Sucronem.] Sucro Hispaniæ Tarraconensis urbs est et fluvius.

f Tum externorum.] Lipsius ingeniose pro tum externorum, Termestinorum reb Durium.] Durius fluvius est Hispa-posuit: sunt enim illi citerioris Hispaniæ, qui Lusitaniam terminat à Meridie.niæ populi. c Ultro.] Id est, quæ, dum in nostros usus servandus judicamus, nobis sunt oneri. d Malis.] Propter anni et tempestatis infecunditatem. Gall. dicimus, La mauvaise année: La mauvaise saison.

e Fidem.] Indicat se undiquaque ab amicis, à quibus jam non ampliùs ausit petere, mutuam pecuniam pro republicâ sumpsisse.

g Faselo.] Navigii genus est, quod velis et remis agi potest.

h Myoparonibus.] Myoparo navis est piratica, ex duabus dissimilibus forma

ta.

i Scaphas.] Scaphæ sunt naviculæ quæ onerariis imponuntur, aut iis alligantur, ut per eas nautæ loca vadosa subeant. Gall. Un esquif.

Duos quàm maximos utres levi tabulæ subjecit, quâ super omni corpore quietus, invicem tractu pedis quasi gubernator existeret ; eâ inter molem, atque insulam mari, vitabundus classem hostium, ad oppidum pervenit. Idem.

a

Nam qui 1enare conati fuerant, icti sæpè ferramentis navium, aut vulnerati à suis, aut afflicti alveis undarum vi, multato fœdè corpore, postremò tamen periêre. Idem, et Arusianus Messus.

Nam tertia tunc erat, et sublima nebula cœlum obscurabat. Non. Illum nautis dforum. Idem.

Oratio Macri Licinii tribuni plebis ad plebem.

Si, Quirites, parum existimaretis, quid inter jus à majoribus relictum vobis, et hoc à Sullâ paratum, fservitium interesset: multis mihi disserendum fuisset, docendumque, quas ob injurias, et quotiens à patribus armata plebes, secessisset: utique vindices paravisset omnis juris sui tribunos pleb. Nunc hortari modò reliquum est, et ire primùm viâ, quâ capessundam arbitror libertatem. Neque me præterit quantas opes nobilitatis solus, impotens, hinani specie magistratûs, pellere dominatione incipiam ; quantòque tutiùs factio noxiorum agat, quàm soli innocentes. Sed præter spem bonam ex vobis; quæ metum vicit, statui certaminis adversa, pro libertate potiora esse forti viro, quàm omninò non certavisse. Quamquam omnes alii creati pro jure vestro i vim cunctam, et imperia sua gratiâ, aut

1

INTERPRETATIO.

Qui tentaverant natando aquâ | induxi, ea quæ possunt esse adverevadere. sa in certamine quod pro libertate 2 Sed præter spem bonam quam incipitur, esse potiora forti viro concepi ex vobis, quæ metum me- quàm omnino non certasse, um superavit; in animum meum

NOTE.

a Oppidum.] Cyzicum scilicet. Videtur enim de Luculli stratagemate hîc agi, qui ut re suspensum nuntium ad Cyzicenos misit, qui adventare se eos doceret: quâ de re vide Florum, lib. 3. cap. 5.

b Alveis.] Id est, Carinis, aut imis navium partibus.

quæ Patricia,cuique aditus ad tribunatum non fuit. Oratio difficilis est, utpote, incitata, concisa, ex pectore denique veri et maximè politici, Romani extorta.

f Servitium.] Hoc dicit quia tribunatûs jura et potestatem imminuerat, et tantùm non penitus sustulerat Sylla.

g Ire primùm.] Necessarium est omc Multato.] Fortè mulcato. Gall. Fro-nino, ut qui aliis viam ostendit, ipse eam issè.

d Forum.] Antiquè; usitatus est enim numerus pluralis fori pro navium tabulatis, per quæ nautæ feruntur. Gall. Le Tillac.

e Macri Licinii.] Sequutus sum eorum correctionem, qui pro Lepido Licinium posuerunt; eò præsertim inductus quòd Lepidi Emiliæ gentis cognomen fuerit,

primus calcet. Neque aliud magis ineptum videtur quàm aliis onus imponere, quod tute digitulo attingere nolis.

h Inani.] Dixi anteà tribunis à Sylla inane nomen relictum esse.

i Vim.] De tribunitâ potestatè loquitur, quâ non ad populi subsidium sed ad potentiorum gratiam promerendam, ple, rumque tribuni abutebantur.