dita et senatus accipere se omen ex curia egressus conclamavit, et plebs circumfusa adprobavit. antiquata deinde lege promiscue 3 urbs aedificari coepta. tegula publice praebita est; saxi materiaeque caedendae, unde quisque vellet, ius factum, praedibus acce4 ptis, eo anno aedificia perfecturos. festinatio curam exemit vicos derigendi, dum omisso sui alienique discrimine in vacuo aedifi5 cant. ea est causa, ut veteres cloacae, primo per publicum ductae, nunc privata passim subeant tecta, formaque urbis sit occupatae magis quam divisae similis.

2-3. et senat., indem er das hic manebimus opt., als eine nur scheinbar zufällig gesprochene, in der That dem Volke geltende, von den Göttern dem Centurio eingegebene Aeusserung betrachtete, s. 1, 7, 11; 41, 18, 10; vgl. Val. Max. 1, 5, 1. promiscue durch § 4 erklärt, vgl. Diod. 14, 116: Ρωμαῖοι δέ, τῶν μὲν οἰκιῶν κατεσκαμμένων, τῶν δὲ πλείστων πολιτῶν ἀπολωλότων, ἔδωκαν ἐξουσίαν τῷ βουλομένῳ καθ ̓ ὃν προῄρηται τόπον οἰκίαν οἰκοδομεῖν, καὶ δημοσίας κεραμίδας ἐχορήγουν, αἳ μέχρι τοῦ νῦν πολιτικαὶ καλοῦνται. tegula collectiv, gebrannte Ziegeln, vgl. Plin. 16, 10, 36. praed. acc., das thätige Subj. ist in ius fact. nur angedeutet, n. res publica, c. 25, 7.

4. vicos, eigentlich die Häuserreihen, an denen die Strassen hiulaufen, s. Varro L. L. 5, 145: in oppido vici a via, quia ex utraque parte viae sunt aedificia, vgl. Tac. Ann. 15, 43: non, ut post Gallica incendia, nulla distinctione nec passim erecta, sed dimensis vicorum ordinibus et latis viarum spatiis; ygl. Diod. 1. 1.: ἁπάντων οὖν πρὸς τὴν ἰδίαν προαίρεσιν οἰκοδομούντων, συνέβη τὰς κατὰ πόλιν ὁδοὺς στενὰς γενέσθαι καὶ καμπὰς ἐχούσας. sui vacuo, der Staat betrachtet alles Grundeigenthum als erloschen: man baute wie auf herrenlosen Boden, daher § 5 occupatae, Cic. Off. 1, 7, 21: sunt autem privata nulla natura, sed aut vetere occupatione, ut qui quondam in vacua venerunt, aut victoria etc.

5. ea est c., ut, durch ut wird hier das Vorhergeh, als Grund der sogleich angeknüpften Folge bezeichnet; als Beweggrund 6, 31, 7; 33, 1, 5; s. Cic. Rep. 2, 34: causa populo nata est, duobus tribunis pl. creatis, ut potentia senatus minueretur, Quintil. 1, 1, 25; Tac. H. 2, 54 u. a., vgl. causa est, cur, 30, 44, 7, u. causa est, quod, 6, 34, 9. veteres, die in der Königszeit angelegten, 1, 38; 56, im Gegensatze zu den später von den Censoren gebauten, s. 39, 44, oder deren Erweiterung durch Agrippa. per public., sie liefen ursprünglich nur unter den Strassen oder öffentlichen Plätzen weg. occupatae, in dem Sinne, wie der ager publicus occupirt wird, s. zu § 4: eine Stadt, wie sie eben den Feinden entrissen und von Privatleuten nach Belieben in Besitz genommen ist, s. 6, 37, 2; Schwegler 2, 422. divisae, verkürzte Vergleichung st. forma formae occupatae etc. Die italischen Städte wurden nach den Regeln der Auguraldisciplin angelegt, s. c. 52, 2; 1, 44, 4; Cic. de div. 1, 17, 29; Nissen d. Templ. 58; 83 ff.; der für dieselben bestimmte Raum wurde also wie der des Lagers, 3, 5, 5, und das zu assignirende Staatsland, s. 4, 48, 2; 31, 4, 2, durch den cardo und decimanus und die diesen parallelen Linien, s. zu 3, 5, 5, welche zur Bestimmung der als Eigenthum des Staates geltenden Strassen (vorher vicos und per publicum) dienten, regelmässig eingetheilt; dieses war bei dem Wiederaufbau Roms nicht beachtet worden.

TITI LIVI

AB URBE CONDITA LIBRORUM PERIOCHAE.

EX LIB. III.

Seditiones de agrariis legibus fuere. Capitolium ab exulibus et servis occupatum caesis his receptum est. census bis actus est: priore lustro censa sunt civium capita + VIII milia DCCXIIII praeter orbos orbasque, sequenti CXVII milia CCXVIIII. cum adversus Aequos male gesta res esset, L. Quintius Cincinnatus dictator factus, cum rure intentus operi rustico esset, ad id bellum gerendum arcessitus est. is victos hostes sub iugum misit. tribunorum plebis numerus ampliatus est, ut essent decem, tricesimo sexto anno a primis tribunis plebis. petitis per legatos et adlatis Atticis legibus ad constituendas eas proponendasque decemviri pro consulibus sine ullis aliis magistratibus creati altero et trecentesimo anno, quam Roma condita erat, et ut a regibus ad consules, ita a consulibus ad decemviros imperium translatum. hi decem tabulis legum positis cum modeste se in eo honore gessissent et ob id in alterum quoque annum eundem esse magistratum placuisset, duabus tabulis ad decem adiectis cum complura inpotenter fecissent, magistratum noluerunt deponere et in tertium annum retinuerunt, donec inviso eorum imperio finem adtulit libido Ap. Claudii. qui cum in amorem Virginiae virginis incidisset, summisso, qui eam in servitutem peteret, necessitatem patri eius Virginio inposuit rapto ex taberna proxima cultro filiam occidendi, cum aliter effici non posset, ne in potestatem stuprum inlaturi veniret. hoc tam magnae luxuriae exemplo plebs concitata montem Aventinum occupavit coëgitque decemviros abdicare se magistratu. ex quibus Appius, qui praecipue poenam meruerat, in carcerem coniectus est; ceteri in exilium sunt acti. res praeterea contra Sabinos et Vulscos prospere gestas continet et parum honestum populi Romani iudicium, qui iudex inter Ardeates et Aricinos sumptus agrum, de quo ambigebatur, sibi adiudicavit.

EX LIB. IV.

tribuni **

Lex de conubio patrum et plebis a tribunis contentione magna patribus repugnantibus perlata est. plebis. aliquot annos res populi Romani domi militiaeque per hoc genus magistratus administratae sunt. item censores tunc primum creati sunt. ager Ardeatibus populi iudicio ablatus missis in eum colonis restitutus est. cum fame populus Romanus laboraret, Spurius Maelius eques Romanus frumentum populo sua Tit. Liv. II. 4. Aufl.

26

inpensa largitus est, et ob id factum conciliata sibi plebe regnum adfectans a. C. Servilio Ahala magistro equitum iussu Quincti Cincinnati dictatoris occisus est; L. Minucius index bove aurata donatus est. legatis Romanis a Fidenatibus occisis, quoniam ob rem publicam occubuerant, statuae in rostris positae sunt. Cossus Cornelius tribunus militum occiso Tolumnio Veientum rege opima spolia secunda retulit. Mam. Aemilius dictator censurae honorem, qui antea per quinquennium gerebatur, anni et sex mensium spatio finiit; ob eam rem a censoribus notatus est. Fidenae in potestatem redactae, eoque coloni missi sunt; quibus occisis Fidenates cum defecissent, ab Mam. Aemilio dictatore victi sunt et Fidenae captae. coniuratio servorum oppressa. Postumius tribunus militum propter crudelitatem ab exercitu occisus est. stipendium ex aerario tum primum militibus datum est. res praeterea gestas adversus Vulscos et Fidenates et Faliscos continet.

EX LIB. V.

In obsidione Veiorum hibernacula militibus facta sunt, ea res cum esset nova, indignationem tribunorum plebis movit, querentium non dari plebi nec per hiemem militiae requiem. equites tum primum equis suis mereri coeperunt. cum inundatio ex lacu Albano facta esset, vates, qui eam rem interpretaretur, ex hostibus captus est. Furius Camillus dictator decem annos obsessos Veios cepit, simulacrum Iunonis Romam transtulit, decimam praedae Delphos Apollini misit. idem tribunus militum cum Faliscos obsideret, proditos hostium filios parentibus remisit statimque deditione facta Faliscorum victoriam iustitia consecutus est. cum alter ex censoribus C. Iulius decessisset, in locum eius M. Cornelius suffectus est. nec id postea factum est, quoniam eo lustro a Gallis Roma capta est. Furius Camillus, cum ei dies a L. Apuleio tribuno plebis dicta esset, in exilium abiit. cum Galli Senones Clusium obsiderent, et legati a senatu missi ad conponendam inter eos et Clusinos pacem pugnantes contra Gallos in acie Clusinorum stetissent, hoc facto eorum concitati Senones urbem infesto exercitu petierunt, fusisque ad Aliam Romanis cepere urbem praeter Capitolium, quo se iuventus contulerat; maiores natu cum insignibus honorum, quos quisque gesserat, in vestibulis aedium sedentes occiderunt. et cum per aversam partem Capitolii iam in summum evasissent, proditi clangore anserum M. Manlii praecipue opera deiecti sunt. coactis deinde propter famem Romauis eo descendere, ut mille pondo auri darent et hoc pretio finem obsidionis emerent, Furius Camillus, dictator absens creatus, inter ipsum conloquium, quo de pacis condicionibus agebatur, cum exercitu venit et Gallos post sextum mensem urbe expulit ceciditque. dictum est ad Veios migrandum esse propter incensam et dirutam urbem; quod consilium Camillo auctore discussum est. movit populum vocis quoque omen ex centurione auditae, qui cum in forum venisset, manipularibus suis dixerat:,,sta miles, hic optime manebimus." aedes Iovi Capitolino facta est, quod ante urbem captam vox audita erat adventare Gallos.

VERZEICHNISS DER STELLEN,

AN DENEN CONJECTUREN AUFGENOMMEN SIND.

III, 1, 1 Fabius [Quinctius] W.; fabius quinctius. 4. T. Quincti A.; 1. quincti. 2, 1 habuit [castra] W.; habuit castra. 3, 4 proxumi A.; proxime (oder proximum) 9 DCC. W.; ACC. 4, 1 Fusus Si.; fuscus. Fusios edd. vv.; fusios fabio (od. fabios). 5, 8 [cum] Latino Madvig; cum Latino. ib. 13 DCCC W.; ACCC. 6, 3 conluvio M.; conluuione. 8, 6 demissum Gr.; dimissum (missum). 10,5 Terentilia Niebuhr; terentilla. 8 accisae Ascensius; abscisae. 11, 2 virium spes et Fittbogen; uirium spe set (oder spe et). 13, 8 dari Madvig; dare; ib. publico Gr., publicos. 16, 4 quiescere Linsmayer; queesse. 18, 3 demerendi ed. Mediol.; demerendo. 6. edoceri se sissent R.; sedocerisensissent. ib. quo Gr.; quod. 20, 1 actiones Heerwagen; actionem. 21, 6 peccate Klock; peccatis. 25, 1 C. Nautius Gl.; 1. nautius. 3. Manii Si.; Valeri. 6. Labicanum Cluver.; lanuuinum. ib. [eo] foedere Si.; eo foedere. 26, 9 palae Sabellicus; paleae (palo). 12. [in] ipso Christ; in ipso. 28, 9 iussi. is Ruperti; iussis. 29, 7 Fabius [Quinctius] F. 1.; Fabius Quinctius. 32, 5 Sestius Gl.; sextius. 7. Icilia ed. v.; acilia. 33, 8 est W.; esset. 10. [ex] iure edd. vv.; ex iure. 34, 6 editos Du.; edito. ib. 8. apellationi Dr.; appellatione. 35, 9 coitionem Si.; contionem. 36, 3 inito igitur magistratu Du.; initio ig. magistratus. 37, 7 fortuna [qua] quidquid Gr.; fortuna qua quidquid. 38, 6 perpulit Gr.; perculit. 39, 4 nominis edd. vv.; nomenis. ib. reges [appellatos] W.; reges appellatos. 40, 2 similior Asc.; similis. 9. ut socii Kraz; aut socii. ib. et hi W.; aut hii. ib. 11. adferre W.; auferri (adferri). 41, 10 M. Sergio edd. vv.; 1. sergio. 42, 7 degressos Gr.; digressos. 47, 4. quod ius edd. vv.; quod. 48, 4 si quo W.; si quod. 49, 6 ad quae Stroth; atque. 50, 11 insecutique Gr.; insecutosque. 51, 9 ei potestati R.; et potestati. 52, 2 Duilio edd. vv.; c. duilio. ib. sciturosque, qua Bezzenberger; sciturosque. ib. sibi non Löwe; sine. 7 aliorum[que] F. 1.; aliorumque. 54, 11 L. Verginium Si.; a. verginium. 55, 8 qui eorum cuiquam nocuerit [id] R.; quideorumcuiquem nocueritid. 56, 5 tamen Mdvg.; attamen. 12. in quod Crevier; in quam. ib. at se Gr.; ait se. 59, 1 potestati Gr.; potestatis. 63, 5 supplicatum F. 1.; supplicatumque est. 64, 10 cooptassint R.; cooptassent. 65, 1 Aternium, Cassidor. c. 31, 5; aeternium. 5 Macerinus Si.; m.acrinus. 67, 6 illis Clericus; illi. 70, 10 arrepta Du.; accepta. 71, 7 ore Klock; more. 72, 2 tribus I Perizonius; tribunos. ib. iudici edd. vv.; iudicis. 4. hac edd. vv.; hoc. ib. sed Al.; esse.

IV, 1, 1 C. Curtius Si.; p. curatius. 6 scivisset [et] F. 1.; scivisset et. 2, 11 non posse Si.; posse. 14 ni Mdvg.; si. 4, 1 sint edd. vv.; sunt. 5 [exemplo] publico Klock; exemplo publico. 6, 9 umquam Crevier; huncquam. 7, 3 firmato edd. vett.; famato (formato). ib. Curtius Si.; curatius (curiatius). 8, 2 in centuriis W.; centuriis. 8, 4 ad senatum Al.; ab senatum (senatu). ib. custodiaeque [et] tabularum W.; custodiaeque et tabularum. 9, 9 omni W.; omnis. ib. experte Dr.; expertem. 12. Cluilio F. 2; civilio (civili). 10, 3 esse [et] Bekker; esse et. 12, 1 Pacilo Si.; pacilio. 12, 10 ut venderent Th. Mommsen; ut venderet (et vendere). 13, 3 plebe ei favore Th. Mommsen; plebeio favore (ei favore, oder nur favore). 16, 4 plebem F. 1; plebi. 17, 11 degressi Si.; digressi. 18, 6 ex ea ab Al.; ex. ib. admisissent F. 1.; admissae essent. 20, 8 libri librique Th. Mommsen; libri. ib. decimo Gl.; septimo. 21, 10 Postumum Si.; postumium. 23, 3 cooperta Th. Mommsen; conperta. 24, 5 magnam partem Mdvg.; magna parte. 25, 2 nullum edd. vv.; nullus. 4 promiscua Gr.; promiscue. 28, 2 circumagenti se M.; circumagentes. 29, 5 decesserit Gr.; discesserit. 6 cum, qui R.; quem qui. 32, 7 [eos] qui T. Faber; eos qui. 34, 4 ac centurione sorte Mdvg.; ad centurionis (centurionem) sorte. 35, 4 Ap. Claudius Si.; claudius. ib. Nautius F. 1.; naevius. ib. Rutilus L. tullus. Iulus Si.; rutilius t. 35, 5 publice Gr.; publico. 37, 2 accepti edd. vv.; acceptis. ib. 9 [incerto clamore] Gruter; incerto clamore. 38, 3 parmata Schele; armata. 39, 1 elati Du.; inlati, 39, 8 degressus Si.; digressus. 40, 6 lunius edd. vv.; iulius. 42, 1 M. Asellium Ti. Antistium Ti. Spurilium Th. Mommsen; asellium et antistium et spurillium. 43, 1 Num. Si.; cù. 4 duo ut Gr.; duo qui, ib. tribuni W.; a consulibus tribuni. 12. tribuni edd. vv.; tribunos. 44, 3 esset edd. vv.; esset quod. 11 ab suspicione Gr.; ob suspicionem. 47, 3 brevior Fr. 2.; breviore. 47, 7 C. Servilio Gl.; servilio (1. servilio). 48, 1 M. Metilius Al.; metilius. 2 ei Mdvg.; et. 9 quam cum tum T. Faber; quam cum. 50, 2 Sestius Si.; sextius. 51, 6 vi Fr. 1.; ut. 8. ipsum W.; ipse. 52, 1 L. Icilius F. 1.; lucilius. 54, 3 K. Pighius; c. 54, 4 ad ea edd. vv.; Graevius; adeo. ib. 9 dicere A.; dicerent. 55, 3 retinenda Th. Mommsen; deretinenda (detinenda). 56, 2 Tulus Si; tullius. 56, 11 in se Gr.; in. ib. 13 vi atque verecundia Th Mommsen; vi... verecundia. 57, 6 collegis se Al.; collegis. ib. 12. N. Si.; cn. 58, 4 non in W.; Mdvg.; in. ib. nuntiabatur Th. Mommsen; nuntiabantur. 60, 3 id laetum W.; id laetum. 61, 1 Tulus Manlius Si. ; tullus manilius. ib. 4. K. Fabium Rutilum Si; c. fabium rutilium. ib. 6 praeterque F. 1.; praeterquam.

V, 1, 2 Tulus Si.; tullus. ib. 3, 2 Quirites edd. vv.; qui. 3, 6 quippe Büttner; qui et. ib. 8 rei alienis W.; Mdvg.; rei cum alienis, 5, 7 brevi. brevis Rost; brevis. ib. 8 operae et Wodrig; operae et (opere et, operis et). ib. num M.; nunc. 6, 7 illum M.; illud. 8, 1 Manlium Si.; manilium. 10, 1 Iulo Si.; tullo. ib. 8 quae nunc A.; quae ne. ib. 11 pugnatum est Dr.; pugnatum esset (pugnatum). ib. Treboniae Pigh.; tribuniciae. 11, 2 quondam W.; M. Haupt; quidam. ib. tandem W.; tamen. ib. expugnasse F. 1.; expugnassent. 12, 4 spei edd. vv.; rei. ib. 10 Manlius Al; manilius. ib. L. Titinius Si.; p titinius. 13, 10 e maioribus A. Perizonius; maioribus. 13, 12 palantibus W.; palantes. 14, 2 excibant Dr.; excipiebant. 15, 11 sic M.; his. ib. [ut] quando Du.; Mdvg.; ut quando. 16, 1 Iulus L. Furius Si.; tullus P silius