Immagini della pagina
PDF
ePub

2. MHertz, de P. Nigidii Fig. studiis atque operibus, Berl. 1845. Quaestt. Nigidianae von JKlein (de vita Nigidii, Bonn 1861) und JFrey (Rössel 1867). Sammlung seiner Fragmente von ARiccobonus (Bas. 1579), JRutgers (Var. lect., Leiden 1618. p. 246); der astronomischen bei RMerkel, Ovid. Fast. p. LXXXVI. ABreysig, de N. F. fragmentis apud schol. Germanici servatis, Berl. 1854. FBücheler, RhM. 13, 177. CRobert, Eratosth.

cataster. (Berl. 1878) 16.

3. Cic. Timae. 1 fuit vir ille cum ceteris artibus, quae quidem dignae libero essent, ornatus omnibus, tum acer investigator et diligens earum rerum quae a natura involutae videntur. denique sic iudico, post illos nobiles Pythagoreos . . hunc exstitisse qui illam (disciplinam) renovaret. Gell. 4, 9, 1 Nigidius Figulus, homo, ut ego arbitror, iuxta M. Varronem doctissimus. Vgl. ebd. 4, 16, 1. 10, 11, 2 (homo in omnium bonarum artium disciplinis egregius). 11, 11, 1. 13, 26, 1. 5. 15, 3, 5. 17, 7, 4. Schol. Bob. Cic. Vatin. p. 317 Or. fuit illis temporibus Nigidius quidam vir doctrina et eruditione studiorum praestantissimus ad quem plurimi conveniebant. haec ab obtrectatoribus veluti factio (so Bücheler, RhM. 34, 352: actio Hs.) minus probabilis iactitabatur, quamvis ipsi Pythagorae sectatores existimari vellent. Serv. Aen. 10, 175 Nigidius est solus post Varronem, licet Varro praecellat in theologia, hic in communibus (vgl. § 142, 4) litteris. nam uterque utrumque scripsit.

4. Commentarii grammatici wahrscheinlich in 30 Büchern (Gell. 10, 5, 1 P. Nigidius dicit in commentariorum undetricesimo), die Grammatik in ihrem ganzen Umfange behandelnd, auch Orthographie, Synonymik, Etymologie, und gern auf die Ursachen der Erscheinungen zurückgehend, vielfach im Anschlusz an Varro. In der Etymologie Purist (frater zB. von fere alter). Gell. 17, 7, 5 anguste perquam et obscure disserit, ut signa rerum ponere videas ad subsidium magis memoriae suae quam ad legentium disciplinam. 19, 14, 3 Nigidianae commentationes non proinde (wie die des Varro) in vulgus exeunt, et obscuritas subtilitasque earum tamquam parum utilis derelicta est. Vielleicht rührt von ihm her die Bezeichnung der Vocallänge durch einen apex, HUsener, RhM. 24, 107.

5. Quintil. 11, 3, 143 qui de gestu scripserunt circa tempora illa (der veteres), Plotius Nigidiusque.

6. P. Nigidius in libro quem de extis composuit, Gell. 16, 6, 12. Nigidius Figulus in libro primo augurii privati, ebd. 7 (6), 6, 10. Lyd. de ostent. 45 ὁ Νιγίδιος ἐν τῇ τῶν ὀνείρων ἐπισκέψει. Vgl. ebd. 27 (εφήμερος βροντοσκοπία . . κατὰ τὸν Ῥωμαῖον Φίγουλον ἐκ τῶν Τάγητος), und dazu KWachsmuths praef. p. xxvIII. GSchmeisser, de etrusca discipl. (1872) 23.

7. Macrob. 3, 4, 6 Nigidius de dis libro nono decimo. Es werden also wohl mindestens 20 gewesen sein. Sie erstreckten sich auch auf den Cultus, einheimischen wie ausländischen. Sammlung der Überreste in Merkel's Ausg. der ovidischen Fasten, p. CLXXXV ff.

8. Naturwissenschaftliche Schriften. Cic. Timae. 1 (s. A. 3). a) Astronomisches. Serv. Georg. 1, 43 Nigidius in Sphaera graecanica; 218 Nigidius commentario Sphaerae graecanicae. ebd. 19 Nigidius. . Sphaerae barbaricae. Über deren Verhältniss s. FBücheler, RhM. 13, 177. - b) P. Nigidii

168

in secundo librorum quos de vento composuit verba, Gell. 2, 22, 31. Nigidius de ventis III ait, Schol. Bern. Georg. 1, 428. Nach KWachsmuth (Lyd. de ost. p. xxiv) ist daraus was sich bei Lydus ost. p. 19 über die Wetterzeichen findet. c) Zoologisches. Gell. 6 (7), 9, 5 P. Nigidius de animalibus libro II. Macrob. 3, 16, 7 Nigidius Figulus. . in . . libro de animalibus quarto. Rutgers p. 270. Serv. Aen. 1, 178 Nigidius de hominum naturalibus IIII (über die Zeugung); vgl. Plin. NH. 7, 66. Eine Schrift de terris behauptet JKlein p. 25.

9. Man identificierte früher fälschlich mit Figulus einen sonst ganz. unbekannten Schriftsteller Bixέlios (Vicellius; ob richtiger Visellius ?), welchen Laurent. Lyd. zweimal nennt, de ostent. 3 neben Figulus selbst und anderen Schriftstellern de etrusca disciplina, und ebd. 54, wo er aus den etruskischen Ritual-Liedern des Tages ein Bruchstück nach der lat. Übersetzung des Vicellius (Bixélios o Paucios) griechisch mitteilt. Vgl. KWachsmuth, Laur. Lyd. de ost. p. xxII. Von einem sonst gleichfalls ganz unbekannten Fonteius wird eine Schrift über die etr. Disciplin erwähnt seitens Lyd. de ost. 3. Eine Βροντοσκοπία ἐκ τῶν Φοντηίου τοῦ Ρωuaíov gibt er ebd. 39 -41 wieder. Eine Schrift desselben nɛol άyalμátov erwähnt Lyd. de mens. 4, 2. Sonst wird er auch noch von Lyd. de mens. 4, 53 de mag. im prooem., dann 2, 12. 3, 42 genannt. S. JFSchultze, quaest. Lydian. 1, 38. Wachsmuth a0. p. xxi.

171. Unter den Rednern der Optimatenpartei war der bedeutendste Q. Hortensius Hortalus (J. 640/114-704/50), als Mensch weich bis zur Verschwommenheit, als Redner durch Gedächtnissstärke und kunstreiche Gewähltheit des Vortrags lange Zeit die erste Rolle spielend, bis Cicero ihn überholte. Auch literarisch war er tätig: nicht nur dasz er einen Teil seiner Reden herausgab, sondern er verfaszte auch eine Schrift über allgemeine Fragen aus dem Gebiete der Beredsamkeit, auszerdem Annales und erotische Gedichte. Neben ihm sind unter den Optimaten als Redner nennenswert der Triumvir M. Licinius. Crassus (J. 638/116-701/53), L. Licinius Lucullus (J. 640/114697/57), M. Pupius Piso Calpurnianus (Cos. 693/61), sowie auch Cn. Pompejus Magnus (J. 648/106-706/48) und einige Andere.

1. Hortensius war Aedil 679/75, Praetor 682/72, Consul 685,69; 704/50, nach Seren. Sammon. 261 ff. an einem Halsleiden. Cic. Brut. 301 (erat Hortensius) primum memoria tanta quantam in nullo cognovisse me. arbitror (Probe bei Sen. Controv. 1, praef. 19), ut quae secum commentatus esset, ea sine scripto verbis eisdem redderet. . 302 attuleratque minume volgare genus dicendi, duas quidem res quas nemo alius, partitiones, quibus de rebus dicturus esset, et collectiones eorum quae essent dicta contra quaeque ipse dixisset. . . 303 vox canora et suavis, motus et gestus etiam plus artis habebat quam erat oratori satis. 326 Hortensius genere (orationis asiatico) florens clamores faciebat adolescens. habebat enim et

Meneclium illud studium crebrarum venustarumque sententiarum. . et erat oratio cum incitata et vibrans tum etiam accurata et polita. 327 erat excellens iudicio volgi et facile primas tenebat adolescens. . . sed cum iam honores et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem nec decebat idem; quodque exercitationem studiumque dimiserat, quod in eo fuerat acerrimum, concinnitas illa crebritasque sententiarum. vestitu illo orationis quo consueverat ornata non erat. Quintil. 11, 3, 8 diu princeps orator, aliquando aemulus Ciceronis existimatus est, novissime, quoad vixit, secundus. Dem Cicero gegenüber benahm er sich immer neidlos anerkennend und wohlwollend, wiewohl er von dem reizbaren Nebenbuhler vielfach verkannt wurde.

2. Von den zahllosen Reden welche Hortensius im Laufe von 44 Jahren (von J. 659/95 an) gehalten hat kennen wir von 28 die Anlässe; s. Luzac p. 119. Meyer, orat. rom.2 p. 361. Herausgegebene Reden (zB. pro Verre, Quintil. 10, 1, 23): Cic. Brut. 324 (dicendi genus quod fuerit in utroque orationes utriusque etiam posteris nostris indicabunt). 328 (id declarat totidem quot dixit, ut aiunt, scripta verbis oratio). or. 132 (dicebat melius quam scripsit). Quintil. 11, 3, 8 (actione valuisse plurimum . . fides est quod eius scripta tantum intra famam sunt, . . ut appareat placuisse aliquid eo dicente quod legentes non invenimus). Auszerdem Quintil. 2, 1, 11 loci. . quibus quaestiones generaliter tractantur, quales sunt editi a Q. quoque Hortensio, ut Sitne parvis argumentis credendum? vgl. ebd. 2, 4, 27. Priscian. GL. 2, 381, 10.

3. Vellej. 2, 16, (maxime dilucide Q. Hortensius in Annalibus suis rettulit). Cic. ad Att. 12, 5, 3 (de bono auctore Hortensio sic acceperam; mündlich? vgl. 13, 32, 3 ex Hortensio audieram; 13, 33, 3 non temere dixit Hortensius). Erotische Gedichte; s. Plin. Ep. 5, 3, 5 (§ 31, 1). Ovid. Trist. 2, 441 (nec minus Hortensi nec sunt minus improba Servi carmina). Gell. 19, 9, 7 (§ 31, 1). Varr. LL. 8, 14 (Ortensius in poematis: cervix). Vgl. ebd. 10, 78. Catull. 95, 3.

4. LCLuzac, de Q. H. oratore, Leid. 1810. Linsén, de H. oratore, Abo 1822. WDrumann, Gesch. Roms 3, 81. Teuffel PRE. 3, 1497.

5. Cic. Brut. 230 Hortensius . . suos inter aequalis M. Pisonem (A. 7), M. Crassum, Cn. Lentulum (Cos. 682/72), P. Lentulum Suram (Cos. 683/71) longe praestitit. Tac. dial. 37 ex his (den vetera quae et in antiquariorum bybliothecis adhuc manent et cum maxime a Muciano contrahuntur ac iam. . edita sunt) intellegi potest Cn. Pompeium (A. 8) et M. Crassum non viribus modo et armis sed ingenio quoque et oratione valuisse, Lentulos (A. 9) et Metellos (A. 10) et Lucullos (A. 6) et Curiones (§ 136, 12. 153, 6 und 209, 1) et ceteram procerum manum multum in his studiis operae curaeque posuisse. Unter diesen war M. Licinius P. f. Crassus Dives im J. 699,55 über 60 J. alt (Plut. Crass. 17), Praetor 682/72, Cos. 684/70 und 699/55, Censor 689/65, Mitglied des ersten Triumvirats 694/60, fiel gegen die Parther 8 Juni 701/53; s. WDrumann, GR. 4, 71. Teuffel, PRE. 4, 1064. Cic. pMur. 48 vir summa dignitate et diligentia et facultate dicendi. Brut. 233 mediocriter a doctrina instructus, angustius etiam a natura, labore et industria. . in principibus patronis aliquot annos fuit. Stärker trägt die Farben auf Plut. Crass. 3 παιδείας τῆς περὶ λόγον μάλιστα μὲν τὸ ῥη

τορικὸν καὶ χρειώδες εἰς πολλοὺς ἤσκησε, καὶ γενόμενος δεινὸς εἰπεῖν ἐν τοῖς μάλιστα Ῥωμαίων ἐπιμελείᾳ καὶ πόνῳ τοὺς εὐφυεστάτους ὑπερέβαλεν. 6. Über L. Lucullus s. § 157, 4. Dessen Bruder, M. Licinius Lucullus, nach seiner Adoption (durch M. Terentius Varro) M. Terentius M. f. Licinianus Varro, Cos. 681/73 (s. Teuffel, PRE. 4, 1074, 9), wird von Cicero (Brut. 222) neben Q. Octavius Cn. f. und Cn. Octavius M. f. (Cos. 678/76) unter den politischen Rednern aufgeführt.

7. Cic. Brut. 236 M. Piso (Cos. 693/61) quidquid habuit habuit ex disciplina, maximeque ex omnibus qui ante fuerunt graecis doctrinis eruditus fuit. habuit a natura genus quoddam acuminis, quod etiam arte limaverat, quod erat in reprehendendis verbis versutum et sollers (vgl. ad Att. 1, 13, 2). . . is cum satis floruisset (als Redner) adolescens, minor haberi est coeptus postea; deinde ex Virginum iudicio (J. 681/73?) magnam laudem est adeptus et ex eo tempore . . tenuit locum tam diu quam ferre potuit laborem. Ascon. zu Cic. in Pis. p. 15 Or. 14 K-S.: Pupius Piso eisdem temporibus quibus Cicero, sed tanto aetate maior ut adulescentulum Ciceronem pater ad eum deduceret, quod in eo. . multae inerant litterae. orator quoque melior quam frequentior habitus est. Cic. fin. 5, 1 cum audissem (zu Athen) Antiochum, ut solebam, cum M. Pisone. de nat. deor. 1, 16 M. Piso si adesset, so wäre auch die peripatetische Schule vertreten. ad Att. 13, 19, 4 (J. 709/45, wo Piso hiernach schon todt war): confeci V libros περὶ τελῶν, ut . . περιπατητικὰ M. Pisoni darem. de or. 1, 104 est apud M. Pisonem . . Peripateticus Staseas.

8. Cn. Pompejus Magnus, geb. 30 Sept. 648/106, Cos. 684/70, 699/55 und (sine collega) 702/52, Triumvir 694/60, † 29 Sept. 706/48; vgl. Drumann, GR. 4, 324. Teuffel, PRE. 5, 1848. Nach Tac. dial. 37 (s. A. 5) gab es geschriebene Reden von ihm. Cic. Brut. 239 maiorem dicendi gloriam habuisset nisi eum maioris gloriae cupiditas ad bellicas laudes abstraxisset. erat oratione satis amplus, rem prudenter videbat; actio vero eius habebat et in voce magnum splendorem et in motu summam dignitatem. Vellej. 2, 29, 3 sanctitate praecipuus, eloquentia medius. Quintil. 11, 1, 36 Pompeius abunde disertus rerum suarum narrator. Plut. Pompej. 1 davótys Lóyov. Schreiben von ihm aus dem Anfange des Bürgerkriegs (J. 705/49) bei Cic. ad Att. 8, 11 A. C und 12 A-D.

9. Die Lentuli bei Tac. dial. 37 werden wohl die bei Cic. Brut. 230 (s. A. 5) genannten sein, von welchen Cn. Cornelius Lentulus Clodianus ebd. 234 und der Catilinarier P. Cornelius Lentulus Sura ebd. 235 als Redner charakterisiert wird (vgl. ebd. 308 Lentuli duo). Auszerdem Cn. (Cornelius) Lentulus Marcellinus (Cos. 698/56) ebd. 247; P. Cornelius Lentulus Spinther (Cos. 697/57) und L. Cornelius Lentulus Crus (Cos. 705/49) ebd. 268.

10. Zu den Metelli bei Tac. dial. 37 (A. 5) vgl. Cic. Brut. 247 duo Metelli, Celer (Cos. 694/60, s. AHaakh, PRE. 2, 26, 15) et Nepos (Cos. 697/57; s. Haakh aO. 27, 16), non nihil in causis versati, nec sine ingenio nec indocti. ad Att. 6, 3, 10 (J. 704/50) orationem Q. Celeris mihi velim mittas contra M. Servilium. Vgl. ad Fam. 5, 4, 2.

11. Über L. Lucceius § 172, 5.

12. Andere Redner dieser Zeit, von denen aber die Veröffentlichung ihrer Reden nicht erwähnt wird, zählt Cicero auf, im Brutus 237 (P. Murena, C. Censorinus, L. Turius). 239 (C. Piso, M'. Glabrio, L. Torquatus). 240 (D. Silanus, Q. Pompeius A. f. Bithynicus). 241 (P. Autronius, L. Octavius Reatinus, C. Staienus). 242 (C. und L. Caepasii, C. Cosconius Calidianus, Q. Arrius). 245 (T. Torquatus T. f., doctus vir ex Rhodia disciplina Molonis). 246 (M. Pontidius; M. Valerius Messala (Niger) Cos. 693/61, s. über ihn Mommsen, ephem. epigr. 3, 1). Erucius, der Ankläger des Sex. Roscius (s. § 179, 2), heiszt Antoniaster (geschmackloser Nachahmer des Redners Antonius) bei Cic. p. Varen. fr. 10. p. 232 Müll. · = 930 Or.

172. Auf dem Gebiete der Geschichtschreibung war unter 169 den älteren Zeitgenossen Cicero's tätig besonders sein Freund T. Pomponius Atticus (J. 645/109-722/32), hauptsächlich mit seinem Annalis, einer synchronistisch angelegten römischen Geschichte in magerer Tabellenform. Auszerdem Procilius, Hortensius, Luccejus, Sulpicius, L. Tubero u. a. noch weniger Bedeutende.

1. T. Pomponius Atticus, seit der Adoption durch seinen Oheim Q. Caecilius Q. f. Pomponianus Atticus, der durch Cicero's Briefwechsel mit ihm (§ 184, 2) und des Nepos panegyrische Biographie bekannte Geldmann und Buchhändler. JGHulleman, diatribe in Pomp. Att., Utr. 1838. GBoissier, Cicéron et ses amis (Par. 1865). Teuffel, PRE. 12, 2094. EFialon, Thesis in T. Pompon. Atticum. Par. 1861.

2. Schriften des Atticus: a) unus liber graece confectus, de consulatu Ciceronis (Cornel. Nep. Att. 18, 6; vgl. Cic. Att. 2, 1, 1 vom J. 694/60 tuus puer . . mihi litteras abs te et commentarium consulatus mei graece scriptum reddidit).

[ocr errors]

b) Annalis. Cic. Brut. 13 salutatio. . illius libri quo me hic (Atticus) affatus. . excitavit. quo omnem rerum (nostrarum fügt OJahn aus 19 ein; vgl. aber auch or. 120) memoriam breviter et.. perdiligenter complexus est. 15. . ut explicatis ordinibus temporum uno in conspectu omnia viderem. 19 eis (durch Cicero's Schrift de rep. vom J. 700/54) . . ad veterum rerum nostrarum memoriam comprehendendam. . incensi sumus (Atticus). Vgl. ebd. 42. 44 (te, quem rerum rom. auctorem laudare possum religiosissimum). 72. 74. orat. 120 quem laborem (nicht blosz die römische Geschichte sed etiam imperiosorum populorum et regum illustrium kennen zu lernen) nobis Attici nostri levavit labor, qui conservatis notatisque temporibus. . annorum septingentorum memoriam uno libro colligavit. ad Att. 12, 23, 2 scriptum est in tuo Annali. Vgl. Cornel. Nep. Hann. 13, 1 und Ascon, zu Cic. in Pis. p. 13 Or. 12 K-S. (Atticus in Annali). Schol. Veron. zur Aen. 2, 717. Solin. Polyh. 2. CLRoth, hist. lat. p. 382. Cornel. Nep. Att. 18, 1 summus . . fuit . . antiquitatis amator; quam adeo diligenter habuit cognitam ut eam totam in eo volumine exposuerit quo magistratus ordinavit. nulla enim lex neque pax neque bellum neque res illustris est populi rom. quae non in eo suo tempore sit notata, et . . sic familiarum originem subtexuit ut ex eo clarorum virorum propagines possimus cognoscere. FSchneider, de Attici annali, ZfdAW. 6 (1839), Nr. 5.

TEUFFEL, Röm. Literaturgeschichte. 4. Aufl.

19

« IndietroContinua »