mum adoptavit, typo Dianae Siciliensis memoriam M. Agrippae patris, per quem victoria de Sexto Pompeio annis ante fere quadraginta parta est, haud inepte renovari dixeris. Fortasse nummi tantae molis in donativum militum cessere (cf. Suet. Aug. 25: Polyaen. VIII, 24, 5). Ceterum Diana Siciliensis stolata et modio seu tutulo insignis celebre aliquod opus Siculum artis vetustioris repraesentare videtur (v. Lenormant Icon. des Emp. p. 13: cf. Müller, Handbuch p. 363).

LIVIA, quae et IVLIA, AVGVSTI.

Monumentis inscriptis ab Eckhelio allatis tria addenda sunt: AVGVSTAE IVLIAE DRVSI F• DIVI AVGVSTI (Amiterni, Bull. arch. 1835, p. 154); IVLIAE AVGVSTAE CYRENENSES P. OCTAVIO PROCOS (Iourn. des Savants, 1848, p. 373); ΙΟΥΛΙΑΝ ΣΕΒΑΣΤΑΝ ΚΥΡΑΝΑΙΟΙ (Ibid.). De P. Octavio cf. Senecam (Epist. XCV, 42, 43).

1. PIETAS, Caput muliebre velatum.

X VESTA, S C, Dea velata sedens d. Palladium, s. hastam.
Æ. II.

2. AVGVSTA MATER PATRIAE, Mulier velata sedens d. pateram, s. hastam.

X IMP. CAESAR AVG. Caput Augusti laureatum. Æ. I. Iuliam in altero nummo imagine Pietatis, in altero Vestae specie rapraesentari Eckhelius proposuit (p. 155). Qui cum in adversa nummi alterius certum aliquod et late conspicuum exemplar relatum esse indicaverit, signum fortasse Vestae, quod Tiberius iam inde ab anno 748 a Pariis emptum in Concordiae templo dedicavit (Dio, LV, 9), indicatum esse credere licet.

Liviae.

3. ΣΜΥΡΝΑΙΟΙ ΣΕΒΑΣΤΩΙ, Capita iugata Augusti et

) ΛΕΟΝΤΙΣΚΟΣ ΙΠΠΟΜΕΔΟΝΤΟΣ, Vesta tutulata stans d. hastam vel facem, s. Victoriolam; simul columellae innititur; humi avis. Æ. III.

In exemplo musei Atestini, ut in alio quodam musei Caesarei, scriptum est ΣΕΒΑΣΤΩΙ, non ΣΕΒΑΣΤΟΙ vel ΣΕΒΑETOIE (cf. Eckhel, T. II, p. 546; VI, 153, 154: Morelli, Liv. III, 22, 24).

4. ΙΟΥΛΙΑ ΣΕΒΑΣΤΗ, Caput Iuliae Divi Augusti.

)( KAPПOĢОPOE, L AA, Manus dextera spicas tres tenens. Æ. IV. Pellerinius (Mel. II, p. 18) ex fabrica nummum hunc in Palaestina signatum esse coniecit (cf. Eckhel, T. VI, p. 168169). Iamniae fortasse cusus est, vel in alia urbe toparchiae Salomes, quam ex testamento eius Livia Augusti possidebat (Flay. Ant. Iud. XVIII, 2, 2; cf. Bull. arch. 1849, p. 128). Typus dexterae spicas complectentis in nummulo quoque Agrippae II regis Iudaeae conspicitur (v. Eckhel, T. III, p. 494). Ceterum Iulia Divi Augusti titulo EAΣ IOYAIA】 ΝΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΣ in marmore quoque Aphrodisiensi (C. I. Gr. n. 2815: cf. Orelli, n. 618) ornatur.

OCTAVIA AVGVSTI SOROR.

De effigie Octaviae, in nummis M. Antonii aureis, argenteis, aeneis obvia, vide quae antea disputavimus. Octavia cum M. Antonio in nummis nonnullis Corcyrensibus repraesentata esse videtur, quorum in adversa capita iugata Herculis et Melites Naiadis exstant (cf. Bull. arch. 1850, p. 14). Caput virile laureatum ex aliqua certe parte lineamenta M. Antonii referre videtur. Nummus max. mod. capitibus Augusti et Octaviae sororis insignis ab Eckhelio (p. 161) AR. dicitur; a Mionneto vero (Rar. des Méd. Rom. T. I, p. 95, 119) tum Æ, tum AR. Adservatur in museo Atestino simile numisma Æ. m. m. formae crassioris, quod gram. 48 valet: fidei tamen parum exploratae esse videtur.

M. AGRIPPA.

Typus Neptuni ad Neptuni fortasse porticum respicit Agrippae impensis ob navales victorias anno 729 exstructam (Dio, LIII, 27: cf. Visconti, Icon. Rom. P. I, p. 276). Coronam muralem, seu turritam quo tempore Agrippa meritus sit, Eckhelius (p. 165) ex veteribus scriptoribus se non eruisse fatetur. Verum Agrippa ea fortasse ornatus est, cum in bello Actiaco Methonem, Leucadem, Patras vi cepisset (Dio, L, 11, 13: Oros. VI, 19: cf. Visconti, Icon. Rom. p. 277, ed. Mil.). 1. M· AGRIPPA · L. F. COS. III, Caput Agrippae lau

reatum.

TI. CAES DIVI AVG. F. AVGVST. P. M. TR. POT. XXIIII, scriptum in orbem; in medio, S C.

Æ. II. Quae de memoria M. Agrippae a Tiberio restituta Eckhelius docuit (p.165), mire confirmantur hoc nummo musei Tomasinii a cl. Borghesio descripto (Dec. VI, oss. 3):

2. Eadem adversa, sed capite Agrippae corona rostrata ornato. )( DIVVS AVGVSTVS PATER, Caput radiatum. Æ. II. Anno U. c. 747 munus gladiatorium in honorem Agrippae, quinquennio ante defuncti, in Septis editum est (Dio, LV, 8).

Signa duo togata, alterum capite laureato, turrito alterum quae in nummis C. Marii Tromentina (tribu) conspiciuntur, statuas referunt Augusti et Agrippae in pronao Panthei dedicatas (Dio, LIII, 27: Visconti, Icon. Rom. p. 280).

Nummus ornatus effigie M. Agrippae, inscriptus P. QVINCTILI · VARI, quem Eckhelius (p. 166) dicit oppidi cuiusdam esse incerti, ad Achullam pertinet, signatus autem est permissu P. Quinctilii Vari, qui pro consule Africam anno U. c. 747 rexit (v. Borghesi, Dec. VI, 5). Nummus alter capitibus insignitus Caesaris Augusti et M. Agrippae mutuo sese respicientium, Cyrenaicus quidem est, neque tamen Sex. Catonis

(Eckhel p. 166), sed SCATOnis PROCOnSulis; qui e gente Vettia, natione Marsus, esse videtur (cf. Appian. B. Civ. I, 40, 41, 43: Cic. pro Dom. 44, 116). Nummus fortasse inde ab anno 736 signatus est, quo Augustus tribuniciam potestatem cum M. Agrippa communicavit (v. Pellerin, Rec. I, p. XXIII).

CAIVS ET LVCIVS CAESARES.

Imperatoris titulum, quo Caium nunquam honestatum esse Norisius putabat, una cum Augusto anno 756, post capta Artagira eum obtinuisse, ex Dione nunc constat (Fragm. ed. Iac. Morellii, p. XXXIII, LXIII).

1. AVGVSTVS DIVI· F, Caput laureatum.

)( C. CAES· AVGVS· F, Caius Caesar equo currente vectus, d. habenas, s. hastam et clypeum, pone eum aquila legionaria inter duo signa cohortium. Aur. Arg.

Caium proponi septennem anno 741 ludum Troiam obeuntem, signa autem ad hunc ludum militarem referenda esse Eckhelius exstimat. Nummum signatum esse maluerim initio anni 752, cum in dedicatione templi Martis Ultoris Augustus πανήγυρίν τινα πρὸς τοῖς ἀναβασμοῖς αὐτοῦ ὑπὸ τῶν ἀεὶ εἰ λαρχούντων ποιεῖσθαι constituit. Caius autem et Lucius τήν γε ἱπποδρομίαν αὐτοὶ τότε διέθεσαν (Dionis fragm. ed Morellii p. XXIX, XXX). Signa deinde militaria adstituta templum ipsum Martis Ultoris indicant, in quo reposita servabantur. E laudato Dionis fragmento satis apparet, templum Martis ante nonas februarias esse dedicatum, quo die Augustus Pater Patriae salutatus est; nil igitur mirum, si titulus hic in nummo omittitur. Ceterum Augustus DIVI Filius apte dicitur, dum Caius Caesar AVGVSti Filius nuncupatur, ut adoptionum series eluceat.

2. CAESAR DIVI F. PAT PA, Caput nudum. X C. L. CAESARES PRINC IVVENTVTIS, Caesares ambo chlamydati citatis equis vecti dexteras attollunt.

Arg.

Caius et Lucius, qui in aliis nummis CAESARES GEMINI vocantur (Eckhel p. 171, 174), Dioscurorum ritu repraesentari videntur, decurrentes ad gradus templi Martis Ultoris, vel in sollemni transvectione, quae idibus Iuliis fieri solebat, quo die aedes Castorum dicata est. Dioscuri eodem habitu in nummis Nuceriae Alfaternae (Millingen, anc. Coins, Pl. 1, 7: cf. Bullett. 1839, p. 139) exstant.

3. CAESAR AVGVSTVS DIVI FILIVS PATER PATRIAE, Caput laureatum.

XC. L. CAESARES AVGVSTI F COS DESIG PRINC IVVENT, Caius et Lucius togati velati stantes adversi d. hastam cum parma singuli attinent; superne capeduncula et lituus, addita interdum nota X. Aur. Arg. Capeduncula ad Caium pontificem, lituus vero ad Lucium augurem pertinet. In nummis plerisque capeduncula a sinistris, lituus a dexteris spectantis ponitur; in nonnullis autem eadem instrumenta situ commutato posita sunt, qua re duos Caesares honore quidem aequales fuisse ostenditur (cf. Borghesi, Dec. III, 6: C. I. Gr. n. 4476), ita tamen ut Caius maior aliquatenus praeferatur. Hic enim plerumque a dextris Lucii stat; cum vero a sinistris eius constituitur, parma partem parmae fratris interdum obtegit.

Notam X in Doctrina Eckhelius omittit, licet in duobus musei Caesarei exemplis sub capeduncula eam positam esse monuerit (Catal. p. 93, n. 3, 4). In exemplo quodam musei Atestini nota X ita collocatur, ut ad Caium pertinere videatur. Caium fortasse indicat anno 752 (cum annum aetatis XVIII ageret) Xviris stlitibus iudicandis adcensitum (cf. Forcellini Lexic. v. Vigintiviri, n. 2). Eadem enim nota in nummis C. Coelii Caldi Xviratum denotare videtur (cf. Eckhel, T. V, p. 176). Constat, Augustum Caesares Caium et Lucium teneros adhuc ad curam reipublicae admovisse (Sueton, Aug. 64).

Caesar autem togatus et velatus, adstitutis sacerdotii instrumentis, ideo proponi videtur, quod anno 752 aedem Martis