dum editores codices sequuntur nec audent totam rationem, quæ ex illis indiciis conficitur, ubique exprimere, mira inconstantia Pompili et Tulli scribitur ubique, ingeni, consili nusquam, optimus. multis locis, paucioribus optumus, graves accusativo casu sæpius, aliquoties gravis (magna etiam ambiguitate semel montis II, 31, 5 e P, alibi semper montes), vulgo passuum, interdum passum. Itaque decrevimus ab initio in vocum terminationibus, in litterarum in vocabulis compositis concursu et mutatione similibusque formam et analogiam a grammaticis constitutam sequi, retentis iis vocabulorum ipsorum formis, quas media demum ætas mutavit (condicio, cetera). Vitavimus igitur et illa, quæ significavi, et derigo, coniunx, conisus, coicit, id genus alia; ne milia quidem adscivimus. Illud consuetudini datum inveteratæ et translato in recentiores linguas nomine, ut Volsci appellarentur, quos nuper Vulscos fecerunt." [Vellem ubique di, dis expressum esset et vincla.]

sumus.

Hæc igitur a. 1861 scripta etiam nunc probamus secutique Sed tum standum erat fide codicum omnium ex uno, quem Nicomachi quadringentis fere post Christum natum annis recognoverant, ortorum; nam de codice palimpsesto Veronensi (V), quem unum extra illam stirpem esse suspicari poteramus, tam pauca nota erant, ut de genere eius iudicari vix posset, usus eius in oratione constituenda perexiguus esset. Sed a. 1868 Theodorus Mommşenius, V. Cl., quicquid illis foliis palimpsestis continetur (continentur autem partes magnæ libri III, IV, V, aliqua etiam VIti), quatenus quidem legi poterat, summo studio curaque a se exscriptum ea fide eaque forma in academiæ Berolin, commentationibus eius anni generis historici et philologici edidit, ut ipsa folia ob oculos habere videamur. Atque eum codicem, cuius hæc supersunt folia, qui aut ipso Nicomachorum tempore aut paulo ante postve id scriptus erat, nihil cum eorum recognitione coniuncti habere neque quicquam inde traxisse, ut ipse iam ex specimine a Zumptio proposito intellexeram dixeramque in præf. vol. I partis alterius p. IV, ita nunc omnibus perspicuum est; quem autem cum Nicomachianis comparatus locum teneatusumque habeat, de eo ut satis sit tam breviter, quam hic locus postulat, dicere, facit prudens rectumque Mommsenii iudicium (maxime p. 184 ima et 185 summa). Nam mendorum e librariorum festinantium negligentia ortorum labes etsi eum etiam codicem, quem Nicomachi recensuerunt (hoc est, transcriptum ad exemplar propositum exegerunt adhibita fortasse hic illic coniectura minime subtili), non mediocriter attigit, tamen gravior in illum alterum (ipsum aut eum, e quo descriptus est) incubuit

X

omnibus errorum generibus (quorum nonnulla in illa ætate multi mirabuntur, ut consulib. tantissimo pro constantissimo scriptum III, 35, 9 aut qui fuit pro quievit III, 51, 7 aut simplicitatem interpolandi, quæ V, 50, 5 ex Aio Locutio effecit aut alio loco), etiam omittendo, geminando, rarius addendo, ut bene nobiscum actum sit, quod potius ex Nicomachiano quam ex Veronensi aliove ei proximo hi Livii libri ad nos propagati sint. Sed tamen (præterquam quod Veronensis ab omni novicia interpolatione longe ipso tempore remotus principum ex ceteris in hoc genere præstantiam et auctoritatem confirmat), quod labes genere eadem tamen maximam partem aliis locis Nicomachianum, aliis Veronensem maculavit, multa, quæ in communibus codicibus ex illo ortis mendose scripta sunt, in Veronensi recte scribuntur, alia minora, partim eiusmodi, quæ pridem coniectura correcta esse vulgo non animadvertitur, alia maiora in quibus virorum doctorum emendationes confirmantur, etiam aliquæ nostræ, nonnulla, quæ suspecta tantummodo uni pluribusve fuerant, quædam, quæ nemo suspicando attigerat, in quo genere eminent quum supplementa duo plurium verborum (IV, 25, 4, V, 53 init.), unum unius (IV, 26, 12), tum omissum in III, 56, 12 additamentum et servatum V, 41, 3 antiquum rarumque pontificis maximi nomen, cuius in Mediceo eiusmodi vestigium superest, ut post codicem Nicomachianum interpolatione alterum subiectum appareat. (Etiam in V, 7, 13 in solo M tenue vestigium veri manserat.) Itaque etsi ex longo ordine, quem Mommsenius p. 185 sqq. explicat eorum locorum, in quibus solus Veronensis verum servarit, nonnullos subtrahendos puto (de uno quidem, quem is maxime amplexatur, III, 65, 1, valde dissentio), tamen permagnus ex illo codice fructus ad Livii orationis integritatem expoliendam perceptus est vehementerque dolendum, quod non per totos libros neque per omnes eius testimonio ad ceterorum fidem examinandam utimur. Sunt alii loci, in quibus quum et Nicomachianorum codicum et Veronensis scriptura orationi et sententiæ satisfaciat, maxime proclivitas ab altera ad alteram aberrandi ponderanda est aut, si nulla sunt in alteramutram partem rationum momenta, secundum Nicomachianos et traditam receptamque formam dandum, ut III, 6, 6 referentes retinuimus, V reportantes habet. Sed sunt etiam loci, ubi Nicomachiani et Veronensis in manifestissimis erroribus, partim pusillis, conspirantes ostendant, qualia menda quam mature non in uno aliquo codice casu oriri, sed plures omnesque pervadere potuerint (velut in particulis libri tertii 7, 6 Rutilius pro Rutilus, 7, 8 auctoritate publice vocati pro a. publica evocati [V vocat], 18, 11 ampliore ferretur pro

ampl. efferretur, 24, 3 dixerat pro dixerant [V etiam dicens pro diem], 26, 12 in ipso pro ipso, 29, 7 Lanuvium exilium pro Lan. in exil., ibd. Fabius Quinctius pro solo Fabius, 34, 8 appellatione pro appellationi, [sed 42, 4 V recte certamini pro certamine in ceteris,] 35, 9 contionem [M contentionem] pro coitionem, cett.). Itaque his admoniti ne aliis quidem locis certæ et necessariæ rationi contra hunc consensum parere dubitabimus, ut III, 56, 12 (quod pro quam, ubi causa male additum V tollit) aut IV, 25, 7. Verum hæc nunc sufficiant; neque enim emendationes Livianas ordimur.

Exempli Weissenborniani scripturæ a nostro discrepantes.1)

Præfatio. (In codicibus inscriptio nulla est. W. posuit: Titi Livi ab urbe condita libri. Ex eo, quod in antiquissimis codicibus omnium decadum in subscriptionibus singulorum librorum numerus .ad hanc formam ponitur: T. Livii ab urbe condita liber (v. c. tertius) explicit, non sequitur, opus ipsum a Livio inscriptum fuisse libros ab urbe condita. Itaque in fronte voluminis usi sumus communi Historiarum Romanarum appellatione.) 5 posset 13 tanti (M1 P).

Lib. I. Cap. I, 1 fuerunt (Em. 38) 2 maris Hadriatici (M) 3 Et in quem (Mg. Particula nihil hic loci habebat. Eiusdem permutationis alia exempla v. Em. p. 104; III, 51, 9.) primo (M) | inde Troiano (M) 4 Troia 5 superessent 7 Laurentinum (M) 8 urbis (P) 10 ea res utique (M) 11 stirpis II, 6 operum mortalium (M) III, 3 relinquit (M) IV, 4 quadam divinitus (Merula. Livius, homo in rebus ad religionem pertinentibus cautissimus, affirmare non potuit, hoc divinitus factum esse; vid. modo § 2: seu ita rata seu quia cet.) (eluvie pro alluvie Gron.) 6 his 8 peragrare saltus (circa add. H L) V, 1 monte sine uncis (Mg. Palatium mons coniunctim non dicitur; monte ex proximis Palatium montem huc retractum est.) 4 impetus e coni. Gron. | Numitori ad supplicium (M) 5 aperire

5

1) Nomina et notæ adscriptæ indicant nostræ scripturæ auctores. Litteris MPHLV qui codices significentur, supra dictum est; litteris Mg. Madvigii nomen notatur, Uss. Ussingii. Io. Forchhammer per litteras, O. Siesbyeus, quum nos in typorum erroribus tollendis adiuvaret, quæ animadverterant, nobiscum communicarunt. [Weissenbornius in postremis editionibus plurimis locis scripturas a nobis probatas iis, quas antea secutus erat, substituit; ibi interdum aliquid ex superiore argumentatione retinuimus; in aliis locis nos nunc aliquid novavimus. Codice V Weissenb. uti non potuit.]

(Em. 38) 7 ad vim apertam (M) VI, 4 (Fort. ad augurandum) VII, 5 (P aversas. Probabiliter Strothius: aversas, eximiam quamque, ut 7 actæ boves quædam relictarum et 12: bove eximia capta.) 7 vadentem ad speluncam (M) | morte (Wesenberg ad Cic. Tusc. I, 102) 13 hisque VIII, 3 apparitores [et] hoc genus (Iac. Gron.) | (Codd. est numerum; em. Heumannus.) 5 adiciendæ (ed. Ascens. 1513) IX, 3 opes sibi (M) 5 metuebant; ac plerisque (Em. 38) 7 concelebrant

facerent (Mg. Em. 40) 9 iam Sabinorum (Scheibius) 12 specie ac pulchritudine insignem (M) X, 2 agere his 3 satis se (aberratum apud nos est.) XI, 8 (fabula Glarean. Codd., Drak. fabulæ) XII, 2 ciebant, ab (Em. 41) 3 fusaque est ad veterem portam Palatii. Romulus (ibd.) 6 monumentum (P) XIII, 2 se sanguine (M) XIV, 7 circa, densa inter virgulta obscuris, subsidere in insidiis e coni. (codd. omnes; Em. 42 n. In Weissenbornii coniectura prave locis circa hac brevitate dicitur.) 9 quique cum eo abire visi erant (Em. 41 sq. Drak. eum eo equis ierant) XV, 1 stimulabat, in fines (interpunctio emendata a Kreyssigio) XVI, 8 fides XVII, 1 necdum a singulis (Grævius)

in novo populo, per vim aut factionibus e coni. (M P, ceteri antiqui) 2 æqua (Mg. In societate æqua nihil amissuri erant; nec possessionem imperii totam postulabant, sed æquam.) 8 detinerent (Gron.) XVIII, 3 quæ fama in Sabinos (Sigonius) 8 quoad (quō M quod P) XIX, 6 desuntque dies sine nota (Wesenb.) | (codd. intercalares; em. Heerwagen; edebatur antea intercalaribus) XXI, 1 ius iurandum proximo legum (Mg. Pro abiecto et servili legum ac pœnarum metu honestiora vincula animos continuisse dicuntur. Codicum scriptura enarrationem non recipit. Error ortus videtur ex probnoxio, nisi fuit pro anxio.) 4 soli sine uncis (Rycquius, Wesenb. Ortum soli ex sollemne errore præcepto.) XXII, 5 comiter (P comi fronte comiter, M rasuris obscuratus, L cum fronte communi) 6 fecit (P) XXIII, 5 ducit quam proxime (Gron. Proxima via significatur.) 6 tamen, si vana adferantur e coni, I. H. Vossii (T. Faber; Em. 39; codd. vana adferebantur) | postquam structi (Em. 274 n.) 8 (codd. propior unlscis; em. Strothius.) XXIV, 3 ut, cuius[que] (edd. vett., Mg. ad Cic. Fin. p. 833) 5 puram tollito sine uncis (Uncos voci e proximis huc retractæ, quæ et sententiam turbat et pravum genus et numerum habet, Uss. addi iussit.) 7 (ceraque recte, opinor, Siesbyeus) XXV, 1 capiunt. armati cum (M) 2 incenduntur (Em. 39) 6 vice unius (Em. 9 n.) 9 qualis ex insperato (Mg. Em. 43) 13 quo prope (Wesenb, et cod. rec. Alterum Livii usus respuit.) XXVI, 1 interpungitur post Mettio, non post icto 5 (codd. ad secundum; em. Rhenanus; Drak. aut, sec.) 8 inquit. lictor (Lat.

Latinius) de provocatione (T. Faber, qui scribi voluit: itaque provocatione) XXVII, 1 (commissa fuerat pro fuerit Bauerus, Mg. Em. 43) 5 et sine uncis (Wesenb.) 8 (item pro idem Welss. Gron. eidem) | (Mm. 1 equites erigere erigerent iubeat P equites erigerent iubeat; edebatur equites erigere iubeat XXIX, 3 (Veretur Mg., ne obliti, quod ad deliberationem rei faciendæ aptum non est, subditicium sit eoque sublato sic sententia cohæreat: ut præ metu deficiente consilio, quid relinquerent, q. s. f., rogitantesque cet.) 6 urbem (Mg. Vid. ad III, 58, 10.) XXX, 5 Sabini suos (Mg. Em. 44) XXXII, 2 longe[que] (Gron. Possis etiam longe longeque) | regis (M) 8 obvius fuerit (Wesenb.) 10 cum iis 11 litium causarum (Mg. Em. 45. Th. Bergkius litium, causarum ergo, minus probab.) | dari fieri solvi 12 aut sanguineam præustam (Mg. Em. 45) XXXIII, 5 (Iure Cre. excidisse aliquid suspicatur et a Livio in hanc formam scriptum fuisse: acie primum vincit; [deinde urbem vi capit;] inde cet. Neque enim ex acie præda fuit nec tanquam duo rei gestæ gradus coniungi possunt: acie primum vincit; inde Romam redit.) 9 ædis XXXIV, 4 (PH eacum innupsisset, M hec cum innupsisset, sed hec in rasura; em. Weissenb.; edebatur: ea quæ inn.) 6 potissimum 12 bello domique XXXV, 3 (Interpungebatur: compositam: cum se cet. Ad quum in protasi eodem modo dicendi verbum auditur I, 48, 2; colligitur oratio § 6: hæc eum memorantem. Dukerus, sublato quum, scribendum putabat: compositam: se...certasse. Hæc quum cet.) | quisquam (Kleine, Mg. Em. 47) | posset (Siesb.) 9 Sollemnes, deinde (Deinde a sollemnes divelli nequit, nec sollemnes et annui contrarii sunt) 10 (Scribendumne: loca et porticus cet?) XXXVI, 4 in augurio 6 (Gron. aliquando: vocati de summa non improb.) XXXVII, 2 (Sabinis, et fusis Iac. Gron. Codd., Drak. Sabinis. Effusis) hostes (P) XXXVIII, 6 (probabiliter Werius: munita erat) XXXIX, 1 visum (vid. supra p. VI n.) 4 cordi esset (Mg. Em. 47) 5 Tarquinii domo (Mg. Ex dominde natum domo inde, vocali male suppleta; vid. II, 36, 6; 56, 4, III, 22, 6, cet.) XL, 2 tum impensius (H) 3 quam Romulus (Mg. Em. 47) 3 id Servius serva 4 (de quia pro quod posito cfr. II, 7, 4 etc.) 5 tumultuosissime (Bauer, Mg. Em. 48) 7 Cum intentus (Gron.) XLI, 1 populi sine uncis (Mg. Populus, mirantes Livius non magis dixit quam populus iubent. Longe aliter dicitur: Ingens turba circumfusi fremebant; gramm. Lat. § 215 a.) | eiecit (Em. 190; 1, 48, 3) 3 mea [consilia] sequere (Gruterus; Em. 15) 6 (Codd. factum et comploratione

rerum,

orta, Servius cet. Emend. Weiss.) 7 (iam tum quum, comprensis ministris, ut vivere Klicksius et Uss.

Codd.,