Immagini della pagina
PDF
ePub

la colonne, telle qu'on l'a supposée, était la disposition la plus avantageuse pour gagner le pied de la montagne, parce qu'elle est propre à tout terrain, qu'elle est en force partout, et qu'il lui est aussi facile qu'au bataillon carré de faire face de quatre côtés. Si cette légion se fût formée sur deux colonnes égales chacune de dix-huit cents hommes sur vingt de front et quatre-vingt-dix files, en supposant qu'elles eussent été obligées de faire face des quatre côtés, chacune aurait eu vingt hommes de front sur dix files en avant, autant en arrière, et sur les deux côtés soixante-dix hommes de front sur dix files. En se plaçant à une distance proportionnée l'une de l'autre, elles auraient été plus en force, auraient eu deux points d'attaque et de défense, et se seraient soutenues mutuellement; d'ailleurs, chacune étant moins nombreuse en hommes, elles auraient marché plus légèrement; au lieu qu'une colonne de trois mille six cents hommes ne peut être que très-pesante, et sa force nuire a la célérité de sa marche, qu'elle doit rendre la plus prompte possible. >>

Vel igitur deleatur in orbem, vel interpretetur in longum agmen; etsi mihi displiceat hæc interpretatio. Quidni dicatur, tricesimam sextam legionem prius in orbem, ut jam vidimus in Bello Gallico pugnasse, deinde per agmina procedentem ad radices montis recessisse? Et hoc quoque loco (B. Al. c. loco (B. Al. c. 46), ut supra, c. 16, Vatinio consilium affingit, non dicam imperito, sed ne sano quidem duce dignum. Illum enim quum animadverteret neque navium se magnitudine, neque numero parem esse futuræ dimicationi, fortunæ rem committere maluisse; quasi vero, quod impar hostibus esset, idcirco statim fortunam tentare debuerit. Sed et aliæ fuerunt ei, et multo gravioris momenti, rationes, quarum duas tantum expo

nam. Et primum ei provincia servanda erat antequam Q. Kalenus ad subsidium Octavii veniret; deinde paucos quidem habebat milites, sed optimos et exercitatissimos, veteranos quippe, eos denique qui, et magnitudinem navium et multitudinem tironum festinanter hinc et inde conscriptorum, facile compensare poterant. Et ea, ni fallor, fuit Vatinii fiducia, de qua neque Cæsar, neque alius pe

ritus auctor tacuisset.

Sed et, ut alia omittam, capite LXXIII hujus belli, Cæsar dicitur locum cepisse in quo Mithridates secundum prælium adversus Triarium fecerat. At præcedenti capite, vidimus colles circumpositos oppido (Ziela ), quorum editissimus unus; qui propter victoriam Mithridatis et infelicitatem Triarii, detrimentumque exercitus nostri, etc......... Hunc locum Pharnaces, veteribus paternorum et felicium castrorum refectis operibus, copiis omnibus suis occupavit. Potest igitur illud quæri, quomodo sine prælio potuerint ambo eosdem locos occupare. Quod tamen libenter explicandum susceperim: Secernendus autem est locus ubi prælium committitur, ab eo ubi exercitus duo ante prælium consederant. Is erat, ut plerumque fieri solet, collis vel montis alicujus declivitas. Porro ibi erant colles magni multique intercisi vallibus, quorum unus, et quidem editissimus a Mithridate fuerat occupatus; alter vero, ut ratio loci ferebat, a Triario. Infra vero colles, in vallibus prælium commissum fuit in quo Triarius et Romani victi sunt. Aliquot post annos, eodem conveniunt decertaturi Pharnaces et Cæsar. Par erat, ut Pharnaces paterna castra tam felicia occuparet; dissimili ratione Cæsar castra Triarii, quo milites ejus, locorum aspectu et memoria calamitatis, acrius ad pugnandum incitarentur; inde quoque iisdem in vallibus et collibus secundum prælium commissum fuit. Hoc modo dirimitur

omnis discrepantia in verbis et controversia in factis; sed auctor non culpa obscuritatis immunis prorsus est, cui facile esset hæc explicare, dummodo habuisset partem aliquam, vel minimam, Cæsarianæ perspicacitatis.

Non longius disquisitionem producam. His abunde satis fuerit demonstratum scriptorem hujus belli et sequentium, sin omnino spurium, at saltem mirum in modum a sciolis inferioris ævi deformatum ad nos venisse.

mm.

SUPPLEMENTUM II.

AD B. ALEX., C. XIII; NOSTRÆ EDIT. T. II, p. 355.

De Navigüs.

NON ea mens est nobis, ut de navigatione et navigiis ex professo et fusius disseramus, sed breviter et raptim; ita tamen, ut lector aliquam hujus rei notitiam habeat. Cætera ipsi haurienda sunt ex fontibus uberrimis, scil. ex rei antiquariæ scriptoribus, ac præsertim ex celeberrimis, Bayfio, Scheffero, de re navali; D. Mont-faucon antiq. expl. t. IV, 2° part., et suppl. t. IV; Vinckelman. antiq. Encyclopédie méthodique, antiq., t. IV, art. navires, etc.

e

De origine navigationis multa docti disseruere: utrum ante, an post diluvium nata? Sed quid interest? Vel ab incunabulis mundi fluctuantes trabes viderunt homines; et quid facilius, quam equitare prius in eis, et rivos ita transire, pedibus remorum vices gerentibus? Quid deinde vetuit, quin pluribus trabibus una junctis usi essent, ut rates pararentur? Innantes in aqua crateres ac scyphos ligneos viderunt, et in promptu ex truncis arborum scaphas concinnavere cavas : et ea sane fuit vel ante diluvium, ut innuit D. Mont-faucon, navigationis origo: cætera ex Mythologorum somniis procedunt.

Prima igitur navigia trabibus, tignis, tabulisque constiterunt: Rates primum et antiquissimum genus navigü e rudibus lignis asseribusque consertum. Isidor. XIX, 1. Quintilian. I. X, 2 si nemo plus effecisset eo, quem sequebatur, adhuc ratibus navigaremus. Et id genus navigii, quod ipse usurpatum frequenter vidi in Austria et

in tota Hungaria, super Danubio flumine, vocant Græci oyedíav, Latini ratem, Galli radeau. Hujus generis inventionem Lydiis nonnulli tribuunt.

Secundum navigii genus, et quidem pervetustum, hominibusque vel ferocissimis innatum, ut videre fuit in tota America, idem est quod povócuλov Græci vocant, Latini cymbam, Galli gondole, ex uno arboris trunco excavato effictum. Monoxylorum meminit Xenophon, 1. VI, Hist. græc., aitque singulis vectos tres viros fuisse. Horum usus, teste Spon, voyag. t. I, p. 141, viget adhuc in Græcia. Cymbæ sunt ex uno arboris trunco excavato confectæ, longæ XV ped. latæ II et sesq. ped. altæ totidem in his vel equi admittuntur. Sid. Apoll. in Panegyr.

Pars lintre cavata

Jam dociles exponit equos.....

Aptæ potissimum vadosis locis, quia non plus uno pede in aqua immerguntur. In Germania prædones utebantur cymbis istis, quæ triginta homines veherent. Plin. XVI, 41. Item Galli, teste Livio XXI, 26, et Hispani, præsertim Cordubenses, ut monet Strabo, 1. II. Quod autem dicitur de Romulo et Remo expositis in alveo super Tiberi flumine, nonnisi de simili cymba potest intelligi.

Prisci homines, ut diximus, navigabant ratibus. Inde cœptum est rates illas cratibus vimine textis cingere. Talis Ulyssis navis erat. Homerus, Odyss. 1. V. Britanni, auctore nostro Cæsare, B. C. I. I, c. 54 (t. II, p. 81), hujusmodi naves adornabant: Carinc primum, inquit, ac statumina ex levi materia fiunt, reliquum corpus viminibus contextum coriis integitur. Omitto varia et diversa ratium cymbarumve genera, veluti Sepuάτiva пhoĩa, cymδερμάτινα πλοῖα, bas sutiles, pelliceas, coriaceas, seu corio et pellibus essent confectæ, seu tantummodo tecta; omitto etiam naves fictiles ex terra coctili conflatas (res pæne incredibilis et

« IndietroContinua »