BOOK II.

THE BELGIAN CONFEDERACY. A league of the Belgian tribes is reported to Cæsar, who moves rapidly to the north, and accepts the submission of the Remi (1-3). Account of the Belgians and their tribes. Cæsar advances to the Axona, relieves the siege of Bibrax, the chief place of the Remi, and establishes a camp, strongly fortified (4-8). The Belgians attempt to cross the Axona, but are driven back, and pursued with great slaughter (9-11). Surrender of the Suessiones and Bellovaci : report of the Nervii, who wait to give battle across the Sabis (12–16). Position of the two forces: the Nervii attack with great fury, and throw the Romans into confusion, which is partly overcome by their admirable discipline (17-20). After various fortune, the Nervii assault the camp, which is saved, after a desperate struggle, by the personal address and courage of Cæsar (21-22). Labienus comes up with the tenth legion, and the tide is turned; the Nervii are crushed and almost exterminated (26-28). The Aduatuci: after sundry skirmishes they sue for peace; but renewing the fight after their surrender, are subdued, and upwards of 50,000 are sold as slaves (29–33). Meanwhile Crassus secures the submission of the coast population of the Veneti, etc.; Gaul appears wholly reduced to peace, and embassies are sent to Cæsar even from beyond the Rhine (34, 35).

UM esset Caesar in citeriore Gallia [in hibernis],

CUM

ita uti supra demonstravimus, crebri ad eum rumores afferebantur, litterisque item Labieni certior fiebat, omnes Belgas (quam tertiam esse Galliae partem dixeramus), contra populum Romanum conjurare, obsidesque inter se dare. 2 Conjurandi has esse causas: primum quod vererentur ne, omni pacata Gallia, ad eos exercitus noster adduceretur; deinde quod ab nonnullis Gallis sollicitarentur, partim qui, ut Germanos diutius in Gallia versari noluerant, ita populi Romani exercitum hiemare atque inveterascere in Gallia moleste ferebant; partim qui, mobilitate et levitate animi, novis imperiis studebant; ab nonnullis

+

etiam, quod in Gallia a potentioribus atque iis qui ad conducendos homines facultates habebant, vulgo regna occupabantur, qui minus facile eam rem imperio nostro consequi poterant.

2. His nuntiis litterisque commotus, Caesar duas legiones in citeriore Gallia novas conscripsit, et inita aestate, in interiorem Galliam qui deduceret, Q. Pedium legatum misit. 2 Ipse, cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit. Dat negotium Senonibus reliquisque Gallis, qui finitimi Belgis erant, uti ea quae apud eos gerantur cognoscant, seque de his rebus certiorem faciant. 3 Hi constanter omnes nuntiaverunt manus cogi, exercitum in unum locum conduci. Tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur. Re frumentaria comparata, castra movet, diebusque circiter quindecim ad fines Belgarum pervenit.

3. Eo cum de improviso celeriusque omni opinione venisset, Remi, qui proximi Galliae ex Belgis sunt, ad eum legatos Iccium et Andocumborium, primos civitatis, miserunt, qui dicerent: 2 Se suaque omnia in fidem atque in potestatem populi Romani permittere, neque se cum Belgis reliquis consensisse, neque contra populum Romanum conjurasse, paratosque esse et obsides dare et imperata facere et oppidis recipere et frumento ceterisque rebus juvare; 3reliquos omnes Belgas in armis esse, Germanosque, qui cis Rhenum incolant, sese cum his conjunxisse, tantumque esse eorum omnium furorem, ut ne Suessiones quidem, fratres consanguineosque suos, qui eodem jure et isdem legibus utantur, unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant, deterrere potuerint quin cum his consentirent.'

4. Cum ab his quaereret, quae civitates quantaeque in armis essent, et quid in bello possent, sic reperiebat: plerosque Belgas esse ortos ab Germanis,

Rhenumque antiquitus traductos propter loci fertilitatem ibi consedisse, Gallosque qui ea loca incolerent expulisse, solosque esse qui, patrum nostrorum memoria, omni Gallia vexata, Teutonos Cimbrosque intra fines suos ingredi prohibuerint; qua ex re fieri uti, earum rerum memoria, magnam sibi auctoritatem magnosque spiritus in re militari sumerent.X De numero eorum omnia se habere explorata Remi dicebant, propterea quod propinquitatibus adfinitatibusque conjuncti, quantam quisque multitudinem in communi Belgarum concilio ad id bellum pollicitus sit cognoverint. 4 Plurimum inter eos Bellovacos et virtute et auctoritate et hominum numero valere: hos posse conficere armata milia centum, pollicitos ex eo numero electa sexaginta,totiusque belli imperium sibi postulare. Suessiones suos esse finitimos: latissimos feracissimosque agros possidere. 5 Apud eos fuisse regem nostra etiam memoria Divitiacum, totius Galliae potentissimum, qui cum magnae partis harum regionum, tum etiam Britanniae imperium obtinuerit: nunc esse regem Galbam; ad hunc propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam omnium voluntate deferri: oppida habere numero XII, polliceri milia armata quinquaginta; totidem Nervios, qui maxime feri inter ipsos habeantur, longissimeque absint; quindecim milia Atrebates, Ambianos decem milia, Morinos xxv milia, Menapios vII milia; Caletos x milia; Velocasses et Veromanduos totidem; Aduatucos decem et novem milia; Condrusos, Eburones, Caeroesos, Paemanos, qui uno nomine Germani appellantur, arbitrari ad XL milia.

X

5. Caesar Remos cohortatus liberaliterque oratione prosecutus, omnem senatum ad se convenire, principumque liberos obsides ad se adduci jussit. Quae omnia ab his diligenter ad diem facta sunt. 2 Ipse Divitiacum Haeduum magnopere cohortatus, docet

3

quanto opere rei publicae communisque salutis intersit manus hostium distineri, ne cum tanta multitudine uno tempore confligendum sit. Id fieri posse, si suas copias Haedui in fines Bellovacorum introduxerint, et eorum agros populari coeperint. His mandatis, eum ab se dimittit. * Postquam omnes Belgarum copias in unum locum coactas ad se venire vidit, neque jam longe abesse ab iis quos miserat exploratoribus et ab Remis cognovit, flumen Axonam, quod est in extremis Remorum finibus, exercitum traducere maturavit, atque ibi castra posuit. Quae res et latus unum castrorum ripis fluminis muniebat, et post eum quae essent tuta ab hostibus reddebat; et, commeatus ab Remis reliquisque civitatibus, ut sine periculo ad eum portari posset efficiebat. In eo flumine pons erat. Ibi praesidium ponit, et in altera parte fluminis Q Titurium Sabinum legatum cum sex cohortibus reliquit; castra in altitudinem pedum XII vallo fossaque duodeviginti pedum munire jubet.

х

6. Ab his castris oppidum Remorum nomine Bibrax aberat milia passuum octo. Id ex itinere magno impetu Belgae oppugnare coeperunt. Aegre eo die sustentatum est. 2 Gallorum eadem atque Belgarum oppugnatio est haec. Ubi circumjecta multitudine hominum totis moenibus undique in murum lapides jaci coepti sunt, murusque defensoribus nudatus est, testudine facta, portas succedunt murumque subruunt. 3 Quod tum facile fiebat. Nam cum tanta multitudo lapides ac tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli. 4 Cum finem oppugnandi nox fecisset, Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos, qui tum oppido praefuerat, unus ex iis qui legati de pace ad Caesarem venerant, nuntium ad eum mittit: nisi subsidium sibi submittatur, sese diutius sustinere non posse.

7. Eo de media nocte Caesar, isdem ducibus usus

qui nuntii ab Iccio venerant, Numidas et Cretas sagittarios et funditores Baleares subsidio oppidanis mittit ; quorum adventu et Remis cum spe defensionis studium propugnandi accessit, et hostibus eadem de causa spes potiundi oppidi discessit. 2 Itaque, paulisper apud oppidum morati, agrosque Remorum depopulati, omnibus vicis aedificiisque quos adire poterant incensis, ad castra Caesaris omnibus copiis contenderunt, et ab milibus passuum minus duobus castra posuerunt; quae castra, ut fumo atque ignibus significabatur, amplius milibus passuum octo in latitudinem patebant.

8. Caesar primo, et propter multitudinem hostium et propter eximiam opinionem virtutis, proelio supersedere statuit; cotidie tamen, equestribus proeliis, quid hostis virtute posset et quid nostri auderent periclitabatur. 2 Ubi nostros non esse inferiores intellexit, loco pro castris ad aciem instruendam natura opportuno atque idoneo, quod is collis, ubi castra posita erant, paululum ex planicie editus, tantum adversus in latitudinem patebat quantum loci acies instructa occupare poterat, atque ex utraque parte lateris dejectus habebat, et in frontem leniter fastigatus paulatim ad planiciem redibat, ab utroque latere ejus collis transversam fossam obduxit circiter passuum quadringentorum et ad extremas fossas castella constituit, ibique tormenta conlocavit, ne, cum aciem instruxisset, hostes (quod tantum multitudine poterant) ab lateribus pugnantes suos circumvenire possent. Hoc facto, duabus legionibus quas proxime conscripserat in castris relictis, ut, si quo opus esset, subsidio duci possent, reliquas sex legiones pro castris in acie constituit. Hostes item suas copias ex castris eductas instruxerant.

9. Palus erat non magna inter nostrum atque hostium exercitum. Hanc si nostri transirent, hostes exspectabant; nostri autem, si ab illis initium transeundi fieret, ut impeditos adgrederentur, parati in armis