ARGUMENTUM

E SCHUTZII EDITIONE DESUMPTUM.

Auctor de occasione et consilio scribendi pauca præfatus (c. 1), primum officium oratoris quale sit demonstrat, deinde tria causarum genera ei proposita definit, demonstrativum, deliberativum, judiciale : deinde ostendit, in oratore esse oportere inventionem, dispositionem, elocutionem, memoriam, pronuntiationem ; quæ ille tribus rebus assequebatur, arte, imitatione, exercitatione, cap. 2.

Jam primum de inventione agit, quæ in sex partes orationis consumitur, exordium, narrationem, divisionem, confirmatioconfutationem, conclusionem, cap. 3.

nem,

Harum sex partium primo loco exordium pertractat, quod, præmissa admonitione de quatuor causarum generibus, honesto, turpi, dubio, humili (cap. 4), dividitur in principium (cap. 5), et insinuationem (cap. 6), et quomodo utrumque tractandum sit, docetur. Tum, uberius exposita principii et insinuationis. differentia, vitia exordiorum breviter recensentur, cap. 7.

Sequitur locus de narratione, cujus tria genera memorantur; primum, quo res gesta, de qua in judicio agitur, exponitur; alterum, quod intercurrit nonnumquam fidei aut criminationis, aut alia ejusmodi causa; tertium a causa civili remotum, cujus duo sunt genera, unum quod in negotiis, alterum quod in personis positum est. Illius tres partes numerantur, fabula, historia, argumentum, cap.8. Deinde tres res narrationi convenire ostenditur, ut brevis, ut dilucida, ut verisimilis sit, cap. 9.

Deinde agitur de divisione, in qua primum aperiri debeat, quid actori cum adversariis conveniat, deinde ad distributionem accedi, quæ in duas partes dividitur, enumerationem et expositionem, cap. 10.

Jam procedit auctor ad confirmationem et confutationem ; ubi primum agitur de generibus constitutionum, 1° conjecturali, cap. 11; 2o legitima, quæ in sex partes dividitur, scriptum et sententiam, contrarias leges, ambiguum, definitionem, trans

lationem, ratiocinationem; quarum singulæ singulis exemplis illustrantur, cap. 12, 13; denique 3o juridiciali, cujus duæ partes sunt, altéra absoluta, altera assumptiva. Assumptivæ partes sunt quatuor, concessio, quæ dividitur in purgationem et deprecationem, cap. 14; translatio criminis, remotio criminis, comparatio, cap. 15.

Postremo loco docetur, quomodo constitutione reperta, ratio, quæ causam facit, et firmamentum rationis quæri et constitui debeat, cap. 16; et quomodo ad eam omnem rationem orationis conferri oporteat, cap. 17.

M. T. CICERONIS

RHETORICORUM

AD C. HERENNIUM

LIBER PRIMUS.

1.(1.) ETSI negotiis familiaribus impediti, vix satis otium studio suppeditare 1 possumus, et id ipsum, quod datur, otii, libentius in philosophia consumere consuevimus; tamen tua nos, C. Herenni, voluntas commovit, ut de ratione dicendi conscriberemus: ne aut tua causa noluisse nos2, aut fugisse laborem putares. Et eo studiosius hoc negotium suscepimus, quod te non sine causa velle cognoscere rhetoricam3 intelligebamus. Non enim parum in se fructus habet copia dicendi, et commoditas orationis, si recta intelligentia et definita animi moderatione4 gubernetur. Quas ob res illa, quæ Græci scriptores inanis arrogantiæ causa

I. 1. Vix satis otium studio suppeditare. Studio abest a codd. quibusdam bonis: sed edd. pr. constanter servant, estque necessarium. ERN. Delet otium Schütz. quia statim recurrit. 2. Noluisse nos, aut fugisse. Sic edd. Med. Junt. Aldina. Alii scr. et editiones veteres : « noluisse aut nos fugisse ». ERN.Verburg. conj. « aut nostra fugisse laborem », quod non est necessarium; nam qui laborem fugit, is non potest fugere, nisi propter suam ignaviam. Sci.

3. Rhetoricam. Delevimus artem,

sibi assumpserunt, reliquimus. Nam illi, ne parum multa scisse viderentur, ea conquisierunt, quæ nihil attinebant, ut ars difficilior cognitu putaretur: nos autem ea, quæ videbantur ad rationem dicendi pertinere, sumpsimus. Non enim spe quæstus 9, aut gloria commoti venimus ad scribendum, quemadmodum ceteri; sed ut industria nostra tuæ morem geramus voluntati. Nunc, ne nimium longa sumatur oratio, de re dicere1o incipiemus; si te unum illud monuerimus, artem sine assiduitate dicendi non multum juvare ut intelligas, hanc rationem præceptionis ad exercitationem accommodari oportere.

II. (11.) Oratoris officium est, de his rebus posse dicere, quæ res ad usum civilem moribus ac legibus consti

illud inanis, quod Lambinus adjungit infra voci gloriæ. Apparet quidem eo commotum, quod ore vulgi teratur, inanis gloria, non item arrogantia inanis. Quo modo tamen loquutum hunc scriptorem quid vetat credere? Certe non repugnat aut latinitatis ratio, aut sententiæ; miseram vero optimorum scriptorum sortem, si hoc modo illis præscribere, et pro captu nostro quidvis immutare nobis licebit. Hæc Gulielmii schedæ. Gruterus.

6. Assumpserunt, reliquimus. Vett. edd. assumpere. Parva sane mutatio; sed unde colligas quam temere sæpe descitum a scriptis. Fngerunt editores reduplicationem syllabæ re, cujus generis exempla veteribus quæsita potius quam odiosa. Reliquimus primus dedit Aldus. MSS et edd. pr. relinquimus. ERN.

I

habebat ad propositum. GRUTERUS.

8. Ea, quæ videbantur. Ed. Med. et ed. 1476 habent ea, quæ putavi

mus.

9. Spe quæstus, aut gloria commoti. Gloria Ald. et al. Sed legendum gloriæ cum MSS quibusdam, probantibus Græv. et Oudend. SCH. Нæс esse videtur structura verborum : « non spe quæst. aut comm. gloria», ita ut ea voce commoti non teneantur illa

priora; « spe quæstus ». Diversa enim sunt, nec tam arcte jungenda quæstus et gloria. Male igitur, puto, qui gloriæ voluerunt.

10. De re dicere. Ipsa, quod vulg. omittitur, addidimus ex ed. 1474. SCH.-Cod. Lips. omittit dicere. ERN.

11. Si te unum illud, Addunt sed ante si te, edd. Med. et edit. 1476. II. 1. Moribus ac legibus. Cod. Ang. «legibus ac moribus ». SCH. Et sic equidem prætulerim : nempe post ea verba « ad usum civilem prima occurrit vox legibus, quibus civium