ORATIO MARI1 AD QUIRITES, de fe, & de eâ quam parabat in Africam expeditione. SALLUST. IN BELLO JUGURTH. Nam Marius, poftquam omnibus que poftulaverat decretis, milites fcribere vult, hortandi caufà, fimul & nobilitatem, ut confueverat, exagitandi, concionem populi advocavit: deinde hoc modo differuit. SCio ego, Quirites, plerofque non iifdem artibus im perium à vobis petere, & poftquam adepti funt, gerere: primò induftrios, fupplices, modicos effe; deinde per ignaviam & fuperbiam atatem agere: fed mihi contrà. videtur. Nam quo univerfa Refp. pluris eft quàm confulatus aut Prætura, eò majore curâ illam adminiftrari, quam hæc peti debere. Neque me fallit, quantum cum veftro beneficio maximo negotii fuftineam. Bellum paráre, fimul & ærario parcere, cogere ad militiam cos, quos nolis offendere; domi forifque omnia curare; & ea agere inter invidos, occurfantes, factiofos ; opinione, Quirites, afperius eft. Ad hoc, alii ti deliquêre, vetus nobilitas, majorum fortia facta, cognatorum & affinium oper," multæ clientela, omnia hæc præfidio adfunt: mihi fpes · omnes in memet fita: quas neceffe eft & virtute & innocentiâ tutari : nam alia infirma funt. Et illud intelligo, Quirites, omnium ora in me converfa effe, æquos, bonofque favere; quippe benefacta mea Reip. procedunt: nobilitatem locum invadendi quærere. Quo mihi acrius adnitendum eft, ut neque vos capiamini, & illi fruftra fint. Ita ad hoc ætatis à pueritiâ fui, ut omnes labores & pericula confueta habeam. Quæ ante veftra beneficia gratuito faciebam, ea utì acceptâ mercede deferam, non eft eft confilium, Quirites. Illis difficile eft in poteftatibus temperare, qui per ambitionem fefe probos fimulavêre: mibi, qui omnem atatem in optimis artibus egi, bene facere jam ex confuetudine in naturam vertit. Bellum me gerere cum Jugurtha juffiftis: quam rem nobilitas ægerrimè tulit. Quæfo, reputate cum animis veftris, num id mutare melius fit, fi quem ex illo globo nobilitatis ad hoc, aut illud tale negotium mittatis hominem veteris profapia, ac multarum imaginum & nullius ftipendii: fcilicet ut in tantâ re ignarus omnium trepidet, feftinet, fumat aliquem ex populo monitorem officii fui. Ita plerunque evenit, ut, quem vos imperare juffiftis, is fibi imperatorem alium quærat. At ego fcio, Quirites, qui, postquam Confules facti funt, acta majorum, & Græcorum militaria præcepta legere cœperint: homines præpofteri! nam gerere, quàm fieri, tempore pofterius, re, atque usu prius eft. Comparate nunc, Quirites, cum illcrum fuperbiâ me hominem novum. Qua illi audire, & legere folent, eorum partem vidi, alia egomet geffi; quæ illi literis, ea ego militando didici. Nunc vos exiftimate, facta, an dicta pluris fint. Contemnunt novitatem meam, ego illorum ignaviam mihi fortuna, illis probra objectantur. Quanquam ego naturam unam & communem omnium exiftimo, fed fortiffimum quemque generofiffimum effe. Ac fi jam ex patribus Albini, aut Beftiæ queri poffet, mene, an illos ex fe gigni maluerint: quid refponfuros creditis, nifi, fefe liberos quàm optimos voluiffe? Quod fi jure defpiciunt me, faciant idem majoribus fuis; quibus, utì mihi, ex virtute nobilitas cœpit. Invident honori meo: ergo invideant labori, innocentiæ, periculis etiam meis: quoniam per hæc illum cepi. Verùm homines corrupti fuperbia, ita atatem agunt, quafi honores veftros contemnant: ita hos petunt, quasi honeftè vixerint. Næ illi falfa funt qui diverfiffimas res pariter expectant, ignavia voluptatem, & pramia virtutis. Atque etiam cum apud vos, aut in Senatu verba faciunt, plerâque oratione majores B : fuos fups extollunt; eorum fortia facta memorando clariores fefe putant: quod contra est. nam, quantò vita illorum praclarior, tantò borum focordia flagitiofior. Et profecto sta fe res habet: MAJORUM gloria pofteris lumen eft, neque bona neque mala eorum in occulto patitur. Hujufce rei ego inopiam patior, Quirites. Verùm id, quod multo praclarius eft, meamet facta mihi dicere licet. Nunc videte, quam iniqui fint. Quod ex aliena virtute sibi arrogant, id mihi ex meâ non concedunt: fcilicet quia imagines non habeo, & quia mihi nova nobilitas eft: quam certè peperiffe melius eft, quam acceptam corrupiffe. Equidem ego non ignoro, fi jam mihi refpondere velint, abunde illis facundam & compofitam orationem fore. Sed in maximo veftro beneficio, cum omnibus locis me vofque maledictis lacerent, non placuit reticere: ne quis modeftiam in confcientiam duceret. Nam me quidem ex animi mei fententiâ lædere nulla oratio poteft. quippe vera, neceffe eft bene prædicet: falfam vita morefque mei fuperant. Sed quoniam veftra confilia accufantur, qui mihi fummum honorem, & maximum negotium impofuiftis: etiam atque etiam reputate, num id pœnitendum fit. Non poffum, fidei causâ, imagines, neque triumphos, aut confulatus majorum meorum oftentare: at, fi res poftulet, haftas, vexillum, phaleras, alia dona militaria, præterea cicatrices adverfo corpore. Ha funt mea imagines, hac nobilitas, non hæreditate relicta, ut illa illis, fed que ego plurimis meis laboribus & periculis quafivi. Non funt compofita verba mea. Parum id facio. Ipfa fe virtus fatis oftendit: illis artificio opus eft, ut turpia facta oratione tegant. Neque litteras Græcas didici: parum placebat eas difcere, quippe quæ ad virtutem doctoribus nihil profuerunt. At illa multò optima Reipub. doctus fum; hoftes ferire, præfidia agitare, nihil metuere, nifi turpem famam; hyemem & aftatem juxtà pati; humi requiefcere; eodem tempore inopiam, & laborem tolerare. His ego præceptis milites hortabor: neque illos arctè co Lam, : lam, me opulenter : neque gloriam meam laborem illorum faciam. Hoc eft utile, hoc civile imperium. Namque cum tute per mollitiem agas, exercitum fupplicio cogere, hoc eft dominum, non imperatorem effe. Hæc atque alia majores veftri faciendo, feque, remque pub. celebravere. Quêis nobilitas freta, ipfa diffimilis moribus, nos illorum æmulos contemnit : & omnes honores, non ex merito, fed quafi debitos, à vobis repetit. Cæterum homines fuperbiffimi procul errant. Majores eorum omnia, quæ licebat, illis reliquere, divitias, imagines, memoriam fui præclaram virtutem non reliquere, neque poterant. EA fola neque datur dono, neque accipitur. Sordidum me, & incultis moribus aiunt: quia parum fcitè convi vium exorno, neque hiftrionem ullum, neque pluris pretii coquum, quam villicum, habeo: quæ mihi libet confiteri, Quirites. Nam & ex parente meo, & ex aliis fanctis viris ita accepi, MUNDITIAS mulieribus, viris laborem convenire, omnibufque bonis oportere plus glorie, quam divitiarum effe: arma, non fupellectilem, decori effe. Quin ergo, quod juvat, quod carum æftimant, id femper faciant: ament, potent: ubi adolefcentiam ha buere, ibi fenectutem agant, in conviviis, dediti ventri, & turpiffimæ parti corporis: fudorem, pulverem, & alia talia relinquant nobis, quibus illa epulis jucundiora funt. Verùm non ita eft. Nam ubi fe flagitiis dedecoravere turpiffimi viri, bonorum præmia ereptum eunt. Ita injuftiffimè luxuria, & ignavia, peffima artes, illis, qui coluere eas, nihil officiunt, Reip. innoxia cladi funt. Nunc, quoniam illis, quantum mores mei, non illorum flagitia pofcebant, refpondi; pauca de Repub. loquar. Primùm omnium, de Numidiâ bonum habetote animum, Quirites. Nam quæ ad hoc tempus Jugurtham tutata funt, omnia removiftis, avaritiam, imperitiam, fuperbiam. Deinde exercitus ibi eft locorum fciens, fed mehercule magis ftrenuus, quàm felix: Nam magna pars ejus avaritia aut temeritate ducum attrita eft. Quamobrein B 2 brem vos, quibus militaris atas eft, adnitimini mecum, & capeffite Rempub. neque quenquam ex calamitate aliorum, aut imperatorum fuperbiâ metus ceperit. Egomet, in agmine, in pralio confultor idem, & focius periculi vobifcum adero: meque, vofque in omnibus rebus juxta geram. Et profectò, diis juvantibus, omnia matura funt, victoria, prada, laus: quæ fi dubia, aut procul effent, tamen omnes bonos Reipub. fubvenire decet. Etenim nemo ignavia immortalis factus: neque quifquam parens liberis, ut aterni forent, optavit; magis, ut boni, honeftique vitam exigerent. Plura dicerem, Quirites, fi timidis virtutem verba adderent: Nam ftrenuis abunde di &tum puto. ORATIO SYLLE AD BOCCHUM REGEM. SALLUST. IN BELLO JUGURTHI Legati à Boccho veniunt, qui regis verbis ab Mario peti vere, duos quam fidiffimos ad eum mitteret: velle de fuo, & de populi Rom. commodo cum iis differere. Ille ftatim L. Syllam & A. Manlium ire jubet. Qui quanquam acciti ibant, tamen placuit verba apud regem facere: uti ingenium ejus aut averfum flecterent, aut cupidum pacis vehementiùs accenderent. Itaque Sylla, cujus facundia, non atati à Manlio conceffum eft, pauca verba bujufcemodi loquutus. REX Bocche, magna lætitia nobis eft, cùm te talem virum dii monuere, ut aliquando pacem, quam bellum malles, neu te optimum cum peffimo omnium Jugurtha mifcendo commaculares; fimul nobis ut demeres acerbam neceffitudinem, pariter te errantem, & illum fceleratiffimum perfequi. Ad hoc pop. Romano, jam à principio inopi, melius vifum, amicos, quam fervos, quabcre, turiúfque rati volentibus quam coactis, imperitare. |