pere; fimul quia vobis eadem, quæ mihi, bona, malaque effe intellexi. Nam, IDEM velle, atque idem nolle, ea demum firma amicitia eft. Sed, ego quæ mente agitavi, omnes jam anteà diverfi audiftis. Cæterùm mihi indies magis animus accenditur, cum confidero, quæ conditio vitæ futura fit, nifi nosmet ipfos vindicamus in libertatem. nam poftquam Refp. in paucorum potentium jus, atque ditionem conceffit; femper illis reges, tetrarchæ vectigales effe: populi, nationes, ftipendia pendere: cæteri omnes, ftrenui, boni, nobiles, atque ignobiles, vulgus fuimus, fine gratiâ, fine authoritate, his obnoxii, quibus, fi Refp. valeret, formidini effemus. Itaque omnis gratia, potentia, honos, divitiæ apud illos funt, aut-ubi illi volunt: nobis reliquerunt pericula, repulfas, judicia, egeftatem. Quæ quoufque tandem patiemini, fortiffimi viri? Nonne emori per virtutem præftat, quam vitam miferam, atque inhoneftam, ubi aliena fuperbia ludibrio fueris, per dedecus amittere? Verum enimvero, prô Deûm atque hominum fidem! victoria in manu nobis eft: viget ætas, animus valet: contrà, illis annis, atque divitiis, omnia confenuerunt. Tantummodo incepto opus eft: catera res expediet. Etenim quis mortalium, cui, virile ingenium ineft, tolerare poteft, illis divitias fuperare, quas profundant in extruendo mari, & montibus coxquandis, nobis rem familiarem etiam ad neceffaria deeffe? illos binas, aut amplius domos continuare, nobis larem familiarem nufquam ullum effe? cum tabulas, figna, toreumata emunt, nova diruunt, alia ædificant poftremo omnibus modis pecuniam trahunt, vexant, tamen fummâ libidine divitias vincere nequeunt. At nobis eft domi inopia, foris æs alienum; mala res, fpes multo afperior. Denique quid reliqui habemus præter miferam animam? Quin igitur expergifcimini? En illa, illa, quam fæpe optâftis, libertas, præterea divitiæ, decus, gloria in oculis fita funt. Fortuna ea omnia victoribus præmia pofuit. Res, tempus, pericula, egeftas, belli fpolia magnifica, magis quàm oratio mea, vos hortentur. Vel imperatore, vel milite me utimini: neque animus, neque corpus à vobis aberit. Hæc ipfa, ut fpe, ro, vobifcum unà Conful agam: nifi fortè me animus fallit, & vos fervire magis, quàm imperare, parati eftis. ORATIO Alia Ejufdem Catilinæ, quâ fuos milites adhortatur.. SALLUST. CONJUR. CATIL. Sed Catilina, poftquam videt montibus atque copiis fium - fefe claufum, in urbe res adverfas, neque fuge neque prafidii ullam fpem, optimum fačtu ratus in tali re fortunam belli tentare, ftatuit cum Antonio quàm primum confligere. Itaque concione advocatâ hujufcemodi orationem habuit. Compertum ego habeo, milites, verba viris virtutem non addere; neque ex ignavo strenuum, neque fortem ex timido exercitum oratione Imperatoris fieri. QUANT A cujufque animo audacia naturâ, aut moribus ineft, tanta in bello patere folet. Quem neque gloria, neque pericula excitant, nequicquam hortere: timor animi auribus officit. Sed ego vos, quò pauca monerem, advocavi, fimul uti caufam confilii mei aperirem. Scitis equidem, milites, focordia, atque ignavia Lentuli, quantam ipfi nobifque cladem attulerit: quoque modo, dum ex urbe præfidia opperior, in Galliam proficifci nequiverim. Nunc verò, quo in loco res noftræ fint, juxtà mecum omnes intelligitis. Exercitus hoftium duo, unus ab urbe, alter à Galliâ obstant. Diutiùs in his locis effe, fi maximè animus ferat, frumenti atque aliarum rerum egeftas prohibet. Quocunque ire placet, ferro iter aperiendum eft. Quapropter vos moneo, uti forti, atque A 3 parato parato animo fitis; & quum prælium inibitis, memine ritis vos divitias, decus, gloriam, præterea libertatem, atque patriam in dextris veftris portare. Si vincimus, omnia nobis tuta erunt: commeatus abundè, municipia, atque coloniæ patebunt; fin metu cefferimus, eadem illa adverfa fient: neque locus neque amicus quifquam teget, quem arma non texerint. Præterea, milites, non eadem nobis, & illis neceffitudo impendet: nos pro patriâ, pro libertate, pro vitâ, certamus: illis fupervacaneum eft pro potentiâ paucorum pugnare. Quò audaciùs aggredimini, memores priftinæ virtutis. Licuit nobis cum fummâ turpitudine in exilio ætatem agere: potuiftis nonnulli Romæ, amiffis bonis, alienas opes fpectare. Quia illa foe da, atque intoleranda viris videbantur, hæc fequi decreviftis. Si hæc relinquere vultis, audaciâ opus eft. NEMO, nifi victor, pace bellum mutavit. Nam, in fuga. falutem fperare, cum arma, quibus corpus tegitur, ab hofibus averteris, ea vero dementia eft: SEMPER in pralio iis maximum eft periculum, qui maxime timent: Audacia pro muro babetur. Cùm vos confidero, milites, & cùm facta veftra æftimo, magna me fpes victoriæ tenet: animus, ætas, virtus veftra me hortantur: præterea neceffitudo, que etiam timidos fortes facit. Nam, multitudo hoftium ne nos circumvenire queat, prohibent anguftiæ loci. Quod & virtuti vestræ fortuna inviderit, cavete, inulti animam amittatis; neu capti potius, ficuti pecora, trucidemini, quàm virorum more pugnantes, cruentam atque luctuosam victoriam hoftibus relinquatis. T ORATIO Legatorum C. Manlii ad Q. Marcium Regem. SALLUST. CONJUR. CATIL. Neque tamen Catilina furor minuebatur, fed indies plura agitare: arma per Italiam locis opportunis parare ; pecu miam fuâ aut amicorum fide fumptam mutuam Fefulas ad Manlium quendam portare, qui poftea princeps fuit belli faciendi. Aliquanto poft: Interea Manlius in Etruria plebem follicitare, egeftate fimul, ac dolore injuria, novarum rerum cupidam: quod Sylla dominatione agros bonaque omnia amiferat: præterea latr. c. Paulo poft: In quibus literis fcriptum erat C. Manlium arma cepiffe cum magnâ multitudine, antè diem VI. Kal. Novembr. Aliquanto post: Dum hac Roma geruntur, C. Manlius ex fuo numero legatos ad Q. Marcium re gem mittit, cum mandatis hujufcemodi. DEOS hominefque teftamur, Imperator, nos arma neque contra patriam cepiffe, neque quo pericu lum aliis faceremus: fed uti corpora noftra ab injuria tuta forent; qui miferi, egentes; violentiâ atque crudelitate fœneratorum, plerique patriâ, fed omnes famâ' atque fortunis expertes fumus. Neque cuiquam noftrum licuit, more majorum, lege uti: neque, amiffo patrimonio, corpus liberum habere: tanta fævitia fœneratorum, atque Prætoris fuit. Sæpe majores noftri miferiti plebis Romanæ, decretis fuis inopiæ ejus opitulati funt: Ac noviffimè memoriâ noftrâ, propter magnitudinem æris alieni, volentibus omnibus bonis, argentum ære folutum eft. Sæpe ipfa plebs, aut dominandi ftudio permota, aut fuperbia magiftratuum armata, à patribus feceffit. At nos non imperium, neque divitias petimus; quarum rerum causâ, bella atque certamina omnia inter mortales funt; fed libertatem, quam nemo bonus, nifi cum animâ fimul, amittit. Te, atque Senatum obteftamur, ut confulatis miferis civibus: legis præfidium, quod iniquitas Prætoris eripuit, reftituatis; neve nobis eam neeeffitudinem imponatis, ut quæramus, quonam modo, maxime ulti fanguinem noftrum, pereamus. ORATIO C. CESARIS fuam fententiam Senatui exponentis de conjurationis Catilinæ fociis, qui in custodiis tenebantur. SALLUST. CONJUR. CATIL. Tunc D. Junius Silanus, primus fententiam rogatus (quod eo tempore Conful defignatus erat) de iis qui in cuftodiis tenebantur, & praetereà de L. Caffio, P. Furio, P. Umbreno, Q. Annio, fi deprehenfi forent, fupplicium fumendum decreverat. Ifque poftea permotus oratione C. Cafaris, pedibus in fententiam Tiberii Neronis iturum fe dixerat: quod de ea re, prefidiis additis, referendum effe cenfuerat. Sed Cafar, ubi ad eum ventum eft, rogatus à Confule fententiam, hujufcemodi verba loquu tus eft. Mnes homines, P.C.qui de rebus dubiis confultant, ab odio, amicitiâ, irâ, atque mifericordia vacuos eft decet. HAUD facile animus verum providet, ubi illa officiunt, neque quifquam omnium libidini fimul & ufui paruit. UBI intenderis ingenium, valet. Si libido poffidet, ea dominatur; animus nihil valet. Magna mihi copia eft memorandi, qui reges, atque populi, irâ, aut mifericor. dia impulfi, malè confuluerint: fed ea malo dicere, quæ majores noftri contra libidinem animi fui, rectè atque ordine fecere. Bello Macedonico, quod cum rege Perfe geffimus, Rhodiorum civitas magna, atque magnifica, quæ populi Rom. opibus creverat, infida atque adverfa nobis fuit fed poftquam bello confecto, de Rhodiis confultum eft, majores noftri, nequis divitiarum magis, quàm injuriæ bellum incoeptum diceret, impunitos eos dimifere. Item bellis Punicis omnibus, cum fæpe Car thaginenfes |