a contentione pugnae remiserant animos et quod nec in acie ancipiti usquam certaverant proelio nec tum impetu aut vi capiebant urbem, sine ira, sine ardore animorum ingressi postero die urbem patente Collina porta in forum perveniunt, circum5 ferentes oculos ad templa deum arcemque solam belli speciem tenentem. inde modico relicto praesidio, ne quis in dissipatos 5 ex arce aut Capitolio impetus fieret, dilapsi ad praedam vacuis occursu hominum viis pars in proxima quaeque tectorum agmine ruunt, pars ultima, velut ea demum intacta et referta praeda, 10 petunt. inde rursus ipsa solitudine absterriti, ne qua fraus ho- 6 stilis vagos exciperet, in forum ac propinqua foro loca conglobati redibant; ubi eos plebis aedificiis obseratis, patentibus atriis 7 principum maior prope cunctatio tenebat aperta quam clausa invadendi: adeo haud secus quam venerabundi intuebantur in 8 15 aedium vestibulis sedentes viros, praeter ornatum habitumque humano augustiorem maiestate etiam, quam vultus gravitasque oris prae se ferebat, simillimos dis. ad eos velut simulacra versi cum starent, M. Papirius unus ex his dicitur Gallo barbam suam, 9 ut tum omnibus promissa erat, permulcenti scipione eburneo 20 in caput incusso iram movisse; atque ab eo initium caedis ortum, ceteros in sedibus suis trucidatos. post principum cae- 10 dem nulli deinde mortalium parci, diripi tecta, exhaustis inici ignes. XLII. Ceterum seu non omnibus delendi urbem libido 1 25 erat, seu ita placuerat principibus Gallorum, et ostentari quae In 12. ging. Vgl. die Decier. Die Weihe- goldenen Eichenkranze trugen die Triumphatoren. 24.,,Die Gallier hausten schrecklich in Rom, schreklicher noch als 1527 die Spanier und deutschen Söldnertruppen; der Soldat plündert und zerstört, wenn er keine Menschen findet, ist thierisch in seinen Leidenschaften, es geht Feuer auf ganz ohne Absicht wie 1812 in Moskau; die ganze Stadt ward eingeäschert bis auf wenige Häuser auf dem Palatinus, wo die vornehmeren Gallier wohnten. Bei der Wiedererbauung der Stadt wurden nicht einmal die alten Strassen wiederhergestellt." Niebuhr Vorl. R. G. 24. seu- - seu, sei es dass es absichtsloser Zufall war, insofern nicht alle Gallier Mordbrenner waren, sei es, dass die Häuptlinge den bestimmten Plan verfolgten, durch Erhaltung eines Theiles der Stadt ihr Ziel schneller zu erreichen. dam incendia terroris causa, si compelli ad deditionem caritate 2 sedum suarum obsessi possent, et non omnia concremari tecta, ut quodcumque superesset urbis, id pignus ad flectendos hostium animos haberent, nequaquam perinde atque in capta 3 urbe prima die aut passim aut late vagatus est ignis. Romani 5 ex arce plenam hostium urbem cernentes vagosque per vias omnes cursus, cum alia atque alia parte nova aliqua clades oreretur, non mentibus solum consipere sed ne auribus quidem 4 atque oculis satis constare poterant. quocumque clamor hostium, mulierum puerorumque ploratus, sonitus flammae et fragor 10 ruentium tectorum avertisset, paventes ad omnia animos oraque et oculos flectebant, velut ad spectaculum a fortuna positi occidentis patriae nec ullius rerum suarum relicti praeterquam 5 corporum vindices, tanto ante alios miserandi magis, qui umquam obsessi sunt, quod interclusi a patria obsidebantur om- 15 6 nia sua cernentes in hostium potestate. nec tranquillior nox diem tam foede actum excepit: lux deinde noctem inquietam inquietior insecuta est, nec ullum erat tempus, quod a novae 7 semper cladis alicuius spectaculo cessaret. nihil tamen tot onerati atque obruti malis flexerunt animos, quin, etsi omnia 20 flammis ac ruinis aequata vidissent, quamvis inopem parvumque, quem tenebant, collem libertati relictum virtute defen8 derent. et iam, cum eadem cotidie acciderent, velut adsueti malis abalienaverant ab sensu rerum suarum animos arma tantum ferrumque in dextris velut solas reliquias spei suae 25 intuentes. 1 XLIII. Galli quoque per aliquot dies in tecta modo urbis nequiquam bello gesto, cum inter incendia ac ruinas captae urbis nihil superesse praeter armatos hostes viderent, nequiquam tot cladibus territos nec flexuros ad deditionem animos, 30 ni vis adhiberetur, experiri ultima et impetum facere in arcem 2 statuunt. prima luce signo dato multitudo omnis in foro instruitur; inde clamore sublato ac testudine facta subeunt. adversus quos Romani nihil temere nec trepide: ad omnis aditus stationibus firmatis, qua signa ferri videbant, ea robore virorum opposito scandere hostem sinunt, quo successerit magis in arduum, eo pelli posse per proclive facilius rati. medio fere 3 clivo restitere, atque inde ex loco superiore, qui prope sua 5 sponte in hostem inferebat, impetu facto strage ac ruina fudere Gallos, ut numquam postea nec pars nec universi temptaverint tale pugnae genus. Omissa itaque spe per vim atque arma subeundi obsidionem 4 parant, cuius ad id tempus inmemores et quod in urbe fuerat 10 frumentum incendiis urbis absumpserant, et ex agris per eos ipsos dies raptum omne Veios erat. igitur exercitu diviso 5 partim per finitimos populos praedari placuit, partim obsideri arcem, ut obsidentibus frumentum populatores agrorum praeberent. proficiscentes Gallos ab urbe ad Romanam experien- 6 15 dam virtutem fortuna ipsa Ardeam, ubi Camillus exulabat, duxit; qui maestior ibi fortuna publica quam sua, cum diis 7 hominibusque accusandis senesceret, indignando mirandoque, ubi illi viri essent, qui secum Veios Faleriosque cepissent, qui alia bella fortius semper quam felicius gessissent, repente audit 8 20 Gallorum exercitum adventare atque de eo pavidos Ardeates nec secus quam divino spiritu tactus, cum in mediam contionem intulisset, abstinere suetus ante talibus conciliis: consultare. se XLIV. „Ardeates" inquit, „,veteres amici, novi etiam cives 1 25 mei, quando et vestrum beneficium ita tulit, et fortuna hoc der häufigsten Ellipsen in lebhafter Schilderung oder im Conversationston. Vgl. Nägelsbach, Stil. §. 183, 3. 5. Diod. μετὰ ταῦτα προσβολὰς ποιούμενοι καθ ̓ ἡμέραν πρὸς ὀχυ ροὺς τόπους οὐδὲν μὲν ἀξιόλογον ἔβλαπτον τοὺς ὑπεναντίους, ἑαυτῶν δὲ πολλοὺς ἀπέβαλλον· ὅμως δ ̓ οὐκ ἀφίσταντο, ἐλπίζοντες, ἐὰν μὴ βία κρατήσωσι, τῷ γε χρόνῳ πάντως τῶν ἀναγκαίων ἐκλιπόντων καταπονήσειν. TOVÝσELV. 12. praedari placuit] Es rächte sich die wilde Verwüstung, auf den Brandstätten begannen die Gallier grosses Ungemach zu leiden. Schon die Hundstage, dann der Sept., zu Rom von jeher seuchenvoll, erzeugten Fieber, welche die Fremden bei Tausenden wegrafften, wie Kaiser Friedrichs nordisches Heer in denselben Monaten unter den Mauern der Stadt hinstarb. Vgl. busta gallica. Nieb. Es musste daher der grösste Theil sich über ex egit mea, nemo vestrum condicionis meae oblitum me huc processisse putet. sed res ac periculum commune cogit, quod 2 quisque possit in re trepida praesidii in medium conferre. et quando ego vobis pro tantis vestris in me meritis gratiam referam, si nunc cessavero? aut ubi usus erit mei vobis, si in 5 bello non fuerit? hac arte in patria steti, et invictus bello, 3 in pace ab ingratis civibus pulsus sum. vobis autem, Ardeates, fortuna oblata est et pro tantis populi Romani beneficiis, quanta ipsi meministis nec enim exprobranda ea apud memores sunt, gratiae referendae, et huic urbi decus ingens 10 belli ex hoste communi pariendi, qui effuso agmine adventat. 4 gens est, cui natura corpora animosque magna magis quam firma dederit. eo in certamen omne plus terroris quam virium 5 ferunt. argumento sit clades Romana: patentem cepere urbem; arce Capitolioque his exigua resistitur manu. iam obsi- 15 6 dionis taedio victi abscedunt vagique per agros palantur. cibo vinoque raptim hausto repleti, ubi nox adpetit, prope rivos aquarum sine munimento, sine stationibus ac custodiis, passim ferarum ritu sternuntur, nunc ab secundis rebus magis etiam 7 solito incauti. si vobis in animo est tueri moenia vestra nec 20 pati haec omnia Galliam fieri, prima vigilia capite arma, frequentesque me sequimini ad caedem, non ad pugnam. vinctos somno velut pecudes trucidandos tradidero, non recuso eundem Ardeae rerum mearum exitum, quem Romae habui." 1 XLV. Aequis iniquisque persuasum erat tantum bello vi- 25 rum neminem usquam ea tempestate esse. contione dimissa corpora curant intenti, quam mox signum daretur. quo dato 2 primae silentio noctis ad portas Camillo praesto fuere. egressi haud procul urbe, sicut praedictum erat, castra Gallorum intuta neglectaque ab omni parte nacti cum ingenti clamore in- 30 3 vadunt. nusquam proelium, omnibus locis caedes est; nuda corpora et soluta somno trucidantur. extremos tamen pavor e cubilibus suis excitos, quae aut unde vis esset ignaros, in fugam et quosdam in hostem ipsum improvidos tulit. magna pars in agrum Antiatem delati excursione ab oppidanis facta 35 circumveniuntur. 4 nisi Similis in agro Veienti Tuscorum facta strages est, qui urbis, iam prope quadringentesimum annum vicinae, oppressae anlasst, so gewollt hat. 6. steti] habe ich eine hervorragende Stellung eingenommen; opp. iacere pulsum esse. 10. decus belli, Kriegsruhm. 12. Vgl. die Ausführung X, 28, 3-4, u. Caes. b. g. III, 10. IV, 5. Camillus konnte von = dieser Eigenthümlichkeit der Kelten schon damals recht wohl unterrichtet sein, cf. v. 16. 25. Aequis iniquisque] Freund u. Feind, Vernünftige und Unvernünftige. 32. soluta somno] Verg. IX, 236 Rutuli somno vinoque soluti. ab hoste invisitato adeo nihil miseriti sunt, ut in agrum Romanum eo tempore incursiones facerent, plenique praedae Veios etiam praesidiumque, spem ultimam Romani nominis, in animo habuerint oppugnare. viderant eos milites Romani vagantes 5 5 per agros et congregatos agmine praedam prae se agentes, et castra cernebant haud procul Veis posita. inde primum mi- 6 seratio sui, deinde indignitas atque ex ea ira animos cepit: Etruscisne etiam, a quibus bellum Gallicum in se avertissent, ludibrio esse clades suas? vix temperavere animis, quin extemplo 7 10 impetum facerent, conpressique a Caedicio centurione, quem sibimet ipsi praefecerant, rem in noctem sustinuere. tantum 8 par Camillo defuit auctor, cetera eodem ordine eodemque fortunae eventu gesta. quin etiam ducibus captivis, qui caedi nocturnae superfuerant, ad aliam manum Tuscorum ad Salinas 15 profecti nocte insequenti ex inproviso maiorem caedem edidere, duplicique victoria ovantes Veios redeunt. XLVI. Romae interim plerumque obsidio segnis et utrim- 1 que silentium esse ad id tantum intentis Gallis, ne quis hostium evadere inter stationes posset, cum repente iuvenis Ro20 manus admiratione in se cives hostesque convertit. sacrificium 2 erat statum in Quirinali colle genti Fabiae. ad id faciendum C. Fabius Dorsuo Gabino cinctu cinctus sacra manibus gerens cum de Capitolio descendisset, per medias hostium stationes egressus nihil ad vocem cuiusquam terroremve motus in Qui25 rinalem collem pervenit; ibique omnibus sollemniter peractis 3 eadem revertens similiter constanti vultu graduque, satis sperans propitios esse deos, quorum cultum ne mortis quidem metu prohibitus deseruisset, in Capitolium ad suos rediit seu attonitis Gallis miraculo audaciae, seu religione etiam motis, 30 cuius haudquaquam neglegens gens est. - Veis interim non 4 1. Diod. XIV, 116: tôv dè 'Pœμαίων ἐν τοιαύταις ταραχαῖς ὄντων, οἱ περιοικοῦντες Τυρρηνοὶ μετὰ δυ νάμεως ἁδρᾶς ἐπεπορεύοντο τὴν τῶν Ρωμαίων χώραν λεηλατούντες, καὶ πολλῶν μὲν σωμάτων οὐκ ὀλίγης δ' ὠφελείας ἐγκρατεῖς ἐγένοντο. οἱ δὲ Ῥωμαῖοι ἀπροσδοκήτως τοῖς Τυρρη νοῖς ἐπιπεσόντες ἐτρέψαντο καὶ τήν τε λείαν ἀφείλοντο καὶ τῆς παρεμβολῆς ἐκυρίευσαν. - 2. facerent -habuerint] Impf. Innere Folge (graduell) Perf. aussere Folge (factisch). Vgl. Zumpt 504.7. indignitas, Entrüstung. 14. Salinas] Nicht weit von Vei auf dem rechten Tiberufer. Dass besonders die Tarquinienser die Noth der Römer benutzten, um Vei wiederzugewinnen, ist sehr wahrscheinlich. Nieb. II, 613. 21. statum, feststehend, welches immer an einem bestimmten Tage im Jahr dargebracht wird. Das Opfer war ein gentilicisches (genti F.) 22. Gabino cinctu cinctus] Dabei wurde die Toga so umgeworfen, dass der Gipfel, welcher sonst über die linke Schulter herabhing, fest um die Brust gezogen wurde. VIII, 9, 9 ipse incinctus cinctu Gabino. 28. 22. sacra, Opfergeräthe. prohibitus, abgeschreckt.-30.haudquaquam neglegens] Caes. b. g. VI, |