Immagini della pagina
PDF
ePub

suae dignitatis memor, et, quo nihil popularius est, quibus artibus petierat magistratus, iisdem gerebat. itaque universus 4 exercitus incredibili alacritate adhortationem prosecutus ducis castris egreditur.

5 Proelium, ut quod maxime umquam, pari spe utrimque 5 aequis viribus, cum fiducia sui sine contemptu hostium commis6 sum est. Samnitibus ferociam augebant novae res gestae et paucos ante dies geminata victoria, Romanis contra quadringentorum annorum decora et conditae urbi aequalis victoria, 7 utrisque tamen novus hostis curam addebat. pugna indicio fuit, 10 quos gesserint animos: namque ita conflixerunt, ut aliquamdiu 8 in neutram partem inclinarent acies. tum consul trepidationem iniciendam ratus, quando vi pelli non poterant, equitibus in9 missis turbare prima signa hostium conatur. quos ubi nequiquam tumultuantes in spatio exiguo volvere turmas vidit nec 15 posse aperire in hostes viam, revectus ad antesignanos legio10 num cum desiluisset ex equo, „nostrum" inquit,peditum illud, milites, est opus: agitedum, ut me videritis, quacumque incessero in aciem hostium, ferro viam facientem, sic pro se quisque obvios sternite; illa omnia, qua nunc erectae micant 20 11 hastae, patefacta strage vasta cernetis." haec dicta dederat, cum equites consulis iussu discurrunt in cornua legionibusque in mediam aciem aperiunt viam. primus omnium consul invadit hostem, et, cum quo forte contulit gradum, obtruncat. 12 hoc spectaculo accensi dextra laevaque ante se quisque memo- 25 randum proelium ciet: stant obnixi Samnites, quamquam plura 13 accipiunt quam inferunt vulnera. aliquamdiu iam pugnatum erat, atrox caedes circa signa Samnitium, fuga ab nulladum parte erat: adeo morte sola vinci destinaverant animis. 14 itaque Romani, cum et fluere iam lassitudine vires sentirent 30 et diei haud multum superesse, accensi ira concitant se in 15 hostem. tum primum referri pedem atque inclinari rem in fugam apparuit; tum capi occidi Samnis; nec superfuissent

[merged small][merged small][ocr errors][ocr errors][merged small][ocr errors][merged small]

multi, ni nox victoriam magis quam proelium diremisset. et 16 Romani fatebantur numquam cum pertinaciore hoste conflictum, et Samnites, cum quaereretur, quaenam prima causa tam obstinatos movisset in fugam, oculos sibi Romanorum ardere visos 17 5 aiebant vesanosque vultus et furentia ora; inde plus quam ex alia ulla re terroris ortum. quem terrorem non pugnae solum eventu sed nocturna profectione confessi sunt. postero die va- 18 cuis hostium castris Romanus potitur, quo se omnis Campanorum multitudo gratulabunda effudit.

10

b) Abfall der Latiner und Campaner.

(Liv. VIII, 9. 10).

Pugnatum est haud procul radicibus Vesuvii montis, qua 19 via ad Veserim ferebat. IX. Romani consules, priusquam 1 educerent in aciem, immolaverunt. Decio caput iocineris a familiari parte caesum haruspex dicitur ostendisse: alioqui ac15 ceptam dis hostiam esse; Manlium egregie litasse. „atqui bene habet" inquit Decius, „si ab collega litatum est." instructis ordinibus processere in aciem. Manlius dextro, Decius laevo 2 cornu praeerat. primo utrimque aequis viribus, eodem ardore 3 animorum gerebatur res; deinde ab laevo cornu hastati Ro20 mani, non ferentes inpressionem Latinorum, se ad principes recepere. in hac trepidatione Decius consul M. Valerium magna 4 voce inclamat: „deorum" inquit „ope, M. Valeri, opus est:

8. Der mons Gaurus ist von Capua etwa 3 deutsche Meilen entfernt, u. doch gestattet omnis nur an die Bürgerschaft von Capua zu denken.

[ocr errors]

10. Lib. VIII, 9. Todesweihe des Decius in der Schlacht am Vesuv. 11. qua via ad Veserim ferebat] Est ist unbekannt, ob es ein Fluss oder ein vicus war; der Ausdruck via fert lässt auf letzteres schliessen. Der Zusatz macht es wahrscheinlich, dass die Quelle des Livius nicht den Vesuv bei Neapel, sondern etwa einen vulcanischen Berg des saltus Vescinus an der Grenze des Sidiciner- u. Campanerlandes gemeint hatte. 13. caput iocineris] Eine Protuberation an dem rechten Lappen (a familiari parte, die andere Seite war pars inimici) der Leber, caesum mit einem Einschnitt. - 14. acceptam,genehm.

--

15. litasse] Vgl. V, 38. 16. litatum, cf. τῶν ἱερῶν γενομένων Plut. Pyrr. 25. 18. cornu, ohne dass ein besondres Centrum vorhanden ist. 21. Liv. VIII, 6, 9: in quiete utrique consuli eadem dicitur visa species viri maioris quam pro humano habitu augustiorisque, dicentis ex una acie inperatorem, ex altera exercitum dis manibus matrique Terrae deberi: utrius exercitus inperator legiones hostium superque eas se devovisset, eius populi partisque victoriam fore. Placuit igitur, averruncandae deum irae victimas caedi, simul ut, si extis eadem, quae somnio visa fuerant, portenderentur, alteruter consulum fata inpleret. Ubi responsa haruspicum tacitae religioni congruerunt, conparant inter se, ut, ab utra parte cedere Romanus exercitus coepisset, inde se consul

agedum, pontifex publicus populi Romani praei verba, quibus 5 me pro legionibus devoveam." pontifex eum togam praetextam sumere iussit et velato capite, manu subter togam ad mentum exserta super telum subiectum pedibus stantem sic dicere: 6 „Iane, Iuppiter, Mars pater, Quirine, Bellona, Lares, divi Noven- 5 siles, di Indigites, divi, quorum est potestas nostrorum hostiumque, diique manes, vos precor veneror veniam peto feroque, uti populo 7 Romano Quiritium vim victoriamque prosperetis hostesque populi Romani Quiritium terrore, formidine morteque adficiatis. 8 sicut verbis nuncupavi, ita pro re publica populi Romani Qui- 10 ritium, exercitu, legionibus, auxiliis populi Romani Quiritium legiones auxiliaque hostium mecum deis manibus Tellurique devo9 veo." haec ita precatus lictores ire ad T. Manlium iubet matureque collegae se devotum pro exercitu nuntiare. ipse incinctus cinctu Gabino armatus in equum insilivit ac se in medios hostes in- 15 10 misit et conspectus ab utraque acie aliquanto augustior quam pro humano visu sicut caelo missus, piaculum omnis deorum 11 irae, qui pestem ab suis aversam in hostes ferret: ita omnis terror pavorque cum illo latus signa primo Latinorum turba12 vit, deinde in totam penitus aciem pervasit. evidentissimum 20

devoveret pro p. R. Quritibusque.
1. pontifex publicus] Es scheint
als ob immer ein Abgeordneter des
Priestercollegiums das Heer beglei-
tete, um die Gebräuche bei Gelüb-
den, Devotionen und Testamenten
zu vollziehen. 3. velato capite,
cf. p. 32, 18. 5. Lares] sc. pu-
blici, die lares praestites, die genii
des Romulus u. Remus. 6. divi
Novensiles] Gegentheil von Indi-
getes = nove in deos insiti: ne ali-
quid deorum multitudine aut igno-
rantia praeteriretur, brevitatis causa
uno nomine cunctos Novensiles (No-
vensides) invocari. Arnobius. Vgl.
Corssen II, 418. 7. feroque, als
Sühnopfer; vielleicht ist oroque zu
schreiben. 11. auxiliis] Die ita-
lischen Bundesgenossen, denn an-
dere waren bis zu den Punischen
Kriegen nicht im Römischen Heere.
Vgl. Liv. XXII, 37, 7: levium ar-
morum auxilia etiam externa
vidisse in castris Romanis (habe er
Hiero während des I. pun.
Krieges gesehen). Die wich-
tigsten Bundesgenossen waren nach
dem Abfall der Latiner die Sam-
niten. 14. cinctu Gabino] cf.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

zu V, 46. 15. in medios hostes] Durch die Weihe wird Decius ein Eigenthum der Götter (diis sacer), er stürzt sich nun mitten in die Feinde, damit diese sich an dem Eigenthum der Götter vergreifen und dadurch eine Schuld auf sich laden sollen.· 16. conspectus. er stürzt sich in die Reihen der Feinde, in dem beide Heere nur auf ihn blickten und er wie vom Himmel gesandt grösser und erhabener erschien als sonst das menschliche Aussehen zu sein pflegt (quam pro-visu). 17. piaculum etc.] Mit diesem Satze ist deutlich angedeutet, dass die Todesweihe mit der älteren Sitte der Menschenopfer zusammenhängt. Dass diese in bedrängten Zeiten in Rom vorkamen zeigt Livius XXII, 57 interim ex fatalibus libris sacrificia aliquot extraordinaria facta, inter quae Gallus et Galla, Graecus et Graeca in foro boario sub terra vivi demissi sunt in locum saxo consaeptum iam ante hostiis humanis minime Romano sacro imbutum. 19. signa antesignanos, d. h. hastatos. 20. pervasit] Es

id fuit, quod quacumque equo invectus est, ibi haud secus quam pestifero sidere icti pavebant: ubi vero corruit obrutus telis, inde iam haud dubie consternatae cohortes Latinorum fugam ac vastitatem late fecerunt. simul et Romani exsolutis 5 religione animis, velut tum primum signo dato coorti, pugnam 13 integram ediderunt. nam et rorarii procurrebant inter ante- 14 pilanos addiderantque vires hastatis ac principibus, et triarii genu dextro innixi nutum consulis ad consurgendum expectabant. X. Procedente deinde certamine cum aliis partibus mul- 1 10 titudo superaret Latinorum, Manlius consul audito eventu collegae, cum, ut ius fasque erat, lacrumis non minus quam laudibus debitis prosecutus tam memorabilem mortem esset, paulisper 2 addubitavit, an consurgendi iam triariis tempus esset; deinde melius ratus integros eos ad ultimum discrimen servari, accen15 sos ab novissima acie ante signa procedere iubet. qui ubi subiere, extemplo Latini, tamquam idem adversarii fecissent, 3 triarios suos excitaverunt; qui aliquamdiu pugna atroci cum et semet ipsi fatigassent et hastas aut praefregissent aut hebetassent, sed pellerent vi tamen hostem, debellatum iam rati 4 20 perventumque ad extremam aciem, tum consul triariis: „consurgite nunc" inquit integri adversus fessos, memores patriae parentumque et coniugum ac liberorum, memores consulis pro vestra victoria mortem occubantis." ubi triarii consurrexerunt 5 integri, refulgentibus armis, nova ex inproviso exorta acies, 25 receptis in intervalla ordinum antepilanis, clamore sublato principia Latinorum perturbant, hastisque ora fodientes primo 6

ist wahrscheinlich, dass die Feinde
den geweihten Consul nicht tödten
wollten, um das Opfer nicht für die
Römer zu vollziehen; aber zuletzt
entschied doch der Unwille über die
Verheerung, welche er anrichtete.
Sein Fall scheint die Latiner in
Schrecken versetzt zu haben (inde
iam haud dubie consternatae).
5. religione, der religiösen Furcht,
der δεισιδαιμονία. 6. rorarii]
Leichtbewaffnete Truppen hinter
den triarii, rorarii appellabantur
milites, qui antequam congressae
essent acies primo non multis ia-
culis inibant proelium; nomen
inde tractum, quod ante maximas
pluvias coelum rorare incipiat.
6. procurrebant inter antepilanos]
antepilani sind die hastati u. prin-
cipes, in deren intervalla die rorarii
vorgingen. 7. addiderant, sofort

mit ihrem Vorgehen; warum nicht addebant?

9. aliis partibus] auf anderen Seiten (der rechte Flügel der Römer? 14. accensos] Angehörige der 6. Classe (fundis lapidibusve proeliaturi), gewöhnlich nur Ersatzmannschaft, jetzt in der Gefahr vielleicht besser gerüstet den Legionen zugetheilt. 16. subiere, gegen den Feind rückten; zuvor waren sie durch die Stellung der principes u. hastati (ante signa) vorgegangen (procedere iubet). 23. occubantis] occubare Perfectbegriff zu occumbere (mortem, poët. morti, nicht morte). 25. antepilanis, die vorgeschickten accensi.

26. principia Lat., die vordersten Reihen der Latiner, die Triarier, welche nachher robur virorum genannt werden. Indem die Römer

robore virorum caeso per alios manipulos velut inermes prope intacti evasere tantaque caede perrupere cuneos, ut vix quar7 tam partem relinquerent hostium. Samnites quoque sub radicibus montis procul instructi praebuere terrorem Latinis. ceterum inter omnes cives sociosque praecipua laus eius belli penes 5 consules fuit, quorum alter omnis minas periculaque ab deis superis inferisque in se unum vertit, alter ea virtute eoque consilio 8 in proelio fuit, ut facile convenerit inter Romanos Latinosque, qui eius pugnae memoriam posteris tradiderunt, utrius partis T. Manlius dux fuisset, eius futuram haud dubie fuisse victo- 10 9 riam. Latini ex fuga se Menturnas contulerunt. castra secundum proelium capta multique mortales ibi vivi oppressi, maxime 10 Campani. Decii corpus ne eo die inveniretur, nox quaerentes oppressit; postero die inventum inter maximam hostium stragem, coopertum telis; funusque ei par morti celebrante collega 15 11 factum est. illud adiciendum videtur, licere consuli dictatorique et praetori, cum legiones hostium devoveat, non utique se, sed quem velit ex legione Romana scripta civem devovere. 12 si is homo, qui devotus est, moritur, probe factum videri; ni moritur, tum signum septem pedes altum aut maius in terram 20 defodi et piaculum hostiam caedi; ubi illud signum defossum 13 erit, eo magistratum Romanum escendere fas non esse. sin autem sese devovere volet, sicuti Decius devovit, ni moritur, neque suum neque publicum divinum pure faciet sive hostia sive quo alio volet; qui sese devoverit, Vulcano arma sive cui 25

vorgehen, zielen sie mit dem Speer nach dem Gesicht des Gegners u. hauen ihn dann mit dem Schwerte nieder (fodientes - caeso = hastis ora fodientes ubi robur ceciderunt).

4. procul instructi] Die Samniten scheinen nicht eine συμμαχία, sondern nur eine ἐπιμαχία mit den Römern geschlossen zu haben, vgl. Thuc. I, 44: Αθηναῖοι δὲ μετέγνωσαν Κερκυραίοις ξυμμα χίαν μὲν μὴ ποιήσασθαι, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φί λους νομίζειν εἰ γὰρ ἐπὶ Κόρινθον ἐκέλευον σφίσιν οἱ Κερκυραῖοι ξυμπλεῖν, ἐλύοντ ̓ ἂν οὐτοῖς αἱ πρὸς Πελοποννησίους σπουδαί ἐπιμαχίαν δ ̓ ἐποιήσαντο τῇ ἀλ λήλων βοηθεῖν ἐάν τις ἐπὶ Κέρ κυραν ἴῃ ἢ ̓Αθήνας ἢ τοὺς τούτων ξυμμάχους. Deshalb sahen die Athener in der Seeschlacht bei Kerkyra den beiden Theilen bewaffnet

7.

zu, unterstützten damit aber doch
durch ihre Aufstellung die Kerky-
räer. 5. belli, Kampfes.
consilio, Umsicht. 8. Darf man hier
an gleichzeitige Latinische Histori-
ker denken? Setzt memoriam posteris
tradere überhaupt nothwendig Hi-
storiker voraus? 11. Menturnas,
am Liris, etwa 10 Meilen vom
Schlachtfelde entfernt.
18. quem
velit] Wieder ein Beweis, dass die
Weihe ein Ersatz des Menschen-
opfers war. - 18. scripta, förmlich
ausgehoben und (sacramento) ver-
pflichtet. 20. signum, ein sym-
bolisches Menschenopfer? Will die
Erde den Devovirten nicht aufneh-
men, so soll sie ein Bild desselben
(signum) annehmen: der Erde wird
damit gewissermassen Zwang ange-
than. 24. divinum, Opfer, cf.
rem divinam facere. 25. qui sese
devoverit steht am Anfang im Ge-

« IndietroContinua »