riter ambo ducti, nec satis temporis ad instruendum fuit. prius concurrit Volumnius, quam Appius ad hostem perveniret: ita- 16 que fronte inaequali concursum est; et velut sorte quadam mutante adsuetos inter se hostes Etrusci Volumnio, Samnites, 5 parumper cunctati, quia dux aberat, Appio occurrere. dicitur 17 Appius in medio pugnae discrimine, ita ut inter prima signa manibus ad caelum sublatis conspiceretur, ita precatus esse: ‚Bellona, si hodie nobis victoriam duis, ast ego tibi templum Voveo." haec precatus velut instigante dea et ipse collegae 18 10 exercitus virtutem aequavit. et duces imperatoria opera exsecuntur, et milites, ne ab altera parte prius victoria incipiat, adnituntur. ergo fundunt fugantque hostes maiorem molem 19 haud facile sustinentes, quam cum qua manus conserere adsueti fuerant. urgendo cedentes insequendoque effusos con15 pulere ad castra. ibi interventu Gellii cohortiumque Sabel- 20 larum paulisper recruduit pugna. his quoque mox fusis iam a victoribus castra oppugnabantur; et cum Volumnius ipse 21 portae signa inferret, Appius Bellonam victricem identidem celebrans accenderet militum animos, per vallum per fossas 20 inruperunt. castra capta direptaque, praeda ingens parta et 22 militi concessa est. septem milia nongenti hostium occisi, duo milia et centum viginti capti. XXVII. Consules ad hostes transgressos Appenninum in 1 agrum Sentinatem pervenerunt. ibi quattuor milium ferme runt bezeichnet den Zustand: waren aufgestellt. 3. inaequali, denn Appius stand weiter zurück als Volumnius. 3. sors ist die Fügung des Schicksals. 8. duis] = - dederis, Zumpt § 162 (dedavisis, davisis, duisis, duis). 8. ast] Bekräftigungspartikel in Wunschformeln (ja, fürwahr!) vor oder nach einem Bedingungssatz, cf. I, 41 Si tua re subita consilia torpent, at tu mea sequere, XXIV, 37 at illi, si ad consulem gravarentur mittere, sibi saltem darent populi concilium. 12. Denn sonst stand nur ein consularisches Heer in Etrurien. 15. Sabellarum] Sabelli ist der allgemeine Name für die von den Sabinern ausgegangenen oder verwandten Völker, ausser den Samniten die Lucaner (damals mit Rom verbündet), Marser, Vestiner, Marruciner, Paeligner. Die Abwesenheit derselben war natürlich von den Römern benutzt worden. 23. Die Römer machten für die ses Jahr (295) ausserordentliche Anstrengungen. Ein Corps blieb an der Grenze von Samnium (hauptsächlich aus Campanern u. Lucanern); das Heer unter dem Proconsul Volumnius zog gegen die Gallier, das alte consularische Heer des Appius wurde verstärkt durch zwei neue Legionen, die Q. Fabius ausgehoben hatte; dann zwei Reserveheere, das eine auf dem Vaticanischen Hügel vor der Stadt, das andere bis Falerii vorgerückt, um die Communication zu erhalten. Der Consul P. Decius ging zur Armee, um das Commando über die Legionen (des Appius) zu übernehmen, ihm führte Fabius seine Verstärkung zu. Nieb. Vorl. I, 529. 23. Die Römer folgten wahrscheinlich dem Feinde u. zogen so zum erstenmal über den Apennin; diese Kühnheit mochte die Feinde überraschen. 23. Consules] P. Decius und Q. Fabius. 23. in agrum Sentinatem] Sentinum im 2 intervallo castra posita. inter hostes deinde consultationes habitae, atque ita convenit, ne unis castris miscerentur omnes, neve in aciem descenderent simul: Samnitibus Galli, Etruscis 3 Umbri adiecti. dies inde dicta pugnae; Samniti Gallisque delegata pugna; inter ipsum certamen Etrusci Umbrique iussi 6 4 castra Romana oppugnare. haec consilia turbarunt transfugae Clusini tres clam nocte ad Fabium consulem transgressi, qui editis hostium consiliis dimissi cum donis, ut subinde, ut quae5 que res nova decreta esset, exploratam perferrent. consules Fulvio, ut ex Falisco, Postumio, ut ex Vaticano exercitum ad 10 Clusium admoveant summaque vi fines hostium depopulentur, 6 scribunt. huius populationis fama Etruscos ex agro Sentinati ad suos finis tuendos movit. instare inde consules, ut absentibus his pugnaretur. per biduum lacessiere proelio hostem; 7 biduo nihil dignum dictu actum: pauci utrimque cecidere, ma- 15 gisque inritati sunt ad iustum certamen animi quam ad discrimen summa rerum adducta. tertio die descensum in campum 8 omnibus copiis est. cum instructae acies starent, cerva fugiens lupum e montibus exacta per campos inter duas acies decurrit; inde diversae ferae, cerva ad Gallos, lupus ad Ro- 20 manos cursum deflexit. lupo data inter ordines via, cervam 9 Galli confixere. tum ex antesignanis Romanus miles: „illac fuga" inquit et caedes vertit, ubi sacram Dianae feram iacentem videtis: hinc victor Martius lupus, integer et intactus, 10 gentis nos Martiae et conditoris nostri admonuit." dextro 25 cornu Galli, sinistro Samnites constiterant. adversus Samnites 3. Gebiete der Umbrer an der Grenze zu 13. instare, im Kriegsrathe. Vgl. 17. aufunsrer Seite.-26. Galli Samnites] Die Umbrer sind wahrscheinlich ebenso wie die Etrusker durch die rö 5 Q. Fabius primam ac tertiam legionem pro dextro cornu, adversus Gallos pro sinistro Decius quintam et sextam instruxit. secunda et quarta cum L. Volumnio proconsule in Samnio 11 gerebat bellum. Primo concursu adeo aequis viribus gesta res est, ut, si adfuissent Etrusci et Umbri aut in acie aut in castris quocumque se inclinassent accipienda clades fuerit. XXVIII. Ce- 1 terum quamquam communis adhuc Mars belli erat, necdum discrimen fortuna fecerat, qua datura vires esset, haudquaquam 10 similis pugna in dextro laevoque cornu erat. Romani apud 2 Fabium arcebant magis quam inferebant pugnam, extrahebatur- 3 que in quam maxime serum diei certamen, quia ita persuasum erat duci, et Samnites et Gallos primo impetu feroces esse, quos sustineri satis sit; longiore certamine sensim residere Sa15 mnitium animos, Gallorum quidem etiam corpora intoleran- 4 tissima laboris atque aestus fluere, primaque proelia plus quam virorum, postrema minus quam feminarum esse. in id tempus 5 igitur, quo vinci solebat hostis, quam integerrumas vires militi servabat. ferocior Decius et aetate et vigore animi quantum- 6 20 cumque virium habuit certamine primo effudit. et quia len- 7 tior videbatur pedestris pugna; equitatum in pugnam concitat, et ipse fortissimae iuvenum turmae inmixtus orat proceres iuventutis, in hostem ut secum impetum faciant: duplicem illorum gloriam fore, si ab laevo cornu et ab equite victoria in25 cipiat. bis avertere Gallicum equitatum. iterum longius evectos 8 et iam inter media peditum agmina proelium cientes novum pugnae conterruit genus: essedis carrisque superstans armatus 9 hostis ingenti sonitu equorum rotarumque advenit et insolitos eius tumultus Romanorum conterruit equos. ita victorem equi- 10 30 tatum velut lymphaticus pavor dissipat; sternit inde ruentes equos virosque inprovida fuga. turbata hinc etiam signa le- 11 gionum multique impetu equorum ac vehiculorum raptorum per agmen obtriti antesignani. et insecuta, simul territos hostes vidit, Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique 12 se dedit. vociferari Decius, quo fugerent, quamve in fuga spem haberent; obsistere cedentibus ac revocare fusos; deinde, ut nulla vi perculsos sustinere poterat, patrem P. Decium nomine 13 conpellans: „quid ultra moror" inquit „familiare fatum? datum 5 hoc nostro generi est, ut luendis periculis publicis piacula simus: iam ego mecum hostium legiones mactandas Telluri ac 14 diis manibus dabo." haec locutus M. Livium pontificem, quem descendens in aciem digredi vetuerat ab se, praeire iussit verba, quibus se legionesque hostium pro exercitu populi Romani 10 16 Quiritium devoveret. devotus inde eadem precatione eodem16 que habitu, quo pater P. Decius ad Veserim bello Latino se iusserat devoveri, cum secundum sollemnes precationes adiecisset prae se agere sese formidinem ac fugam caedemque ac 17 cruorem, caelestium inferorum iras, contacturum funebribus 15 diris signa telą arma hostium, locumque eundem suae pestis 18 ac Gallorum ac Samnitium fore, haec execratus in se hostesque, qua confertissimam cernebat Gallorum aciem, concitat equum, inferensque se ipse infestis telis est interfectus. 1 XXIX. Vix humanae inde opis videri pugna potuit. Romani 20 duce amisso, quae res terrori alias esse solet, sistere fugam 2 ac novam de integro instaurare pugnam; Galli, et maxime globus circumstans consulis corpus, velut alienata mente vana in cassum iactare tela; torpere quidam et nec pugnae memi3 nisse nec fugae. at ex parte altera pontifex Livius, cui licto- 25 4 res Decius tradiderat iusseratque pro praetore esse, vociferari vicisse Romanos, defunctos consulis fato, Gallos Samnitesque Telluris matris ac deorum manium esse; rapere ad se ac vocare Decium devotam secum aciem, furiarumque ac formidinis 5 plena omnia ad hostes esse. superveniunt deinde his resti- 30 tuentibus pugnam L. Cornelius Scipio et C. Marcius cum subsidiis ex novissima acie iussu Q. Fabii consulis ad praesidium. collegae missi. ibi auditur P. Decii eventus, ingens hortamen 6 ad omnia pro re publica audenda. itaque cum Galli structis ante se scutis conferti starent, nec facilis pede conlato videretur pugna, iussu legatorum conlecta humi pila, quae strata inter duas acies iacebant, atque in testudinem hostium coniecta. quibus plerisque in scuta raris in corpora ipsa fixis sternitur 7 5 cuneus, ita ut magna pars integris corporibus attoniti conciderent. haec in sinistro cornu Romanorum fortuna variaverat. Fabius in dextro primo, ut ante dictum est, cunctando extra- 8 xerat diem; dein, postquam nec clamor hostium nec impetus nec tela missa eandem vim habere visa, praefectis equitum 10 iussis ad latus Samnitium circumducere alas, ut signo dato in 9 transversos quanto maximo possent impetu incurrerent, sensim suos signa inferre iussit et commovere hostem. postquam non 10 resisti vidit et haud dubiam lassitudinem esse, tum conlectis omnibus subsidiis, quae ad id tempus reservaverat, et legiones 15 concitavit et signum ad invadendos hostes equitibus dedit. nec 11 sustinuerunt Samnites impetum, praeterque aciem ipsam Gallorum relictis in dimicatione sociis ad castra effuso cursu ferebantur. Galli testudine facta conferti stabant. tum Fabius 12 audita morte collegae Campanorum alam, quingentos fere equi20 tes, excedere acie iubet et circumvectos ab tergo Gallicam invadere aciem; tertiae deinde legionis subsequi principes et, 13 qua turbatum agmen hostium viderent impetu equitum, instare ac territos caedere. ipse aedem Iovi Victori spoliaque hostium 14 cum vovisset, ad castra Samnitium perrexit, quo multitudo 25 omnis consternata agebatur. sub ipso vallo, quia tantam multi- 15 tudinem portae non recepere, temptata ab exclusis turba suorum pugna est. ibi Gellius Egnatius imperator Samnitium 16 cecidit. conpulsi deinde intra vallum Samnites parvoque certamine capta castra et Galli ab tergo circumventi. 30 die hostium viginti quinque milia, octo capta. nec incruenta 18 victoria fuit: nam ex P. Decii exercitu caesa septem milia, ex Fabi mille septingenti. Fabius dimissis ad quaerendum collegae corpus spolia hostium coniecta in acervum Iovi Victori caesa eo 17 10. betrug und in 6 alae zerfiel. circumducere, auf einem Umwege herum gegen die Flanke der Samniten. 18. stabant, noch immer? Aus audita morte collegae ersieht man, dass hier Livius nicht die Zeitfolge streng festhält, sondern grössere Zeitabschnitte der Schlachtentwickelung auf beiden Flügeln zusammenfasst. 19. Campanorum alam] Die so eben die Samniten in die Flucht geworfen hatten. 33. Iovi Victori] Ovid. Fast. IV, 621 occupat Aprilis idus cognomine |