κλητος αὐτῷ βασιλέων πολλῶν συνέδριον φανείη, περὶ δὲ τοῦ πλήθους δεδιέναι, μὴ πρός τινα φανῶσι Λερναίαν ὕδραν μα χόμενοι· διπλασίους γὰρ ἤδη τῷ ὑπάτῳ τῶν παρατεταγμένων πρότερον ἠθροῖσθαι καὶ πολλάκις εἶναι τοσούτους ἔτι τῶν Ρωμαίων ὅπλα φέρειν δυναμένους. 5 ΧΧ. Ἐκ τούτου πρέσβεις ἀφίκοντο περὶ τῶν αἰχμαλώτων οἱ περὶ Γάϊον Φαβρίκιον, οὗ πλεῖστον ἔφη Ρωμαίους λόγου ἔχειν ὁ Κινέας ὡς ἀνδρὸς ἀγαθοῦ καὶ πολεμικοῦ, πένητος δὲ ἰσχυρῶς. Τοῦτον οὖν ὁ Πύρρος ἰδίᾳ φιλοφρονούμενος ἔπειθε λαβεῖν χρυσίον, ἐπ ̓ οὐδενὶ δῆθεν αἰσχρῷ, φιλίας δέ τι καὶ 10 ξενίας επονομάζων τοῦτο σύμβολον. Απωσαμένου δὲ τοῦ Φαβρικίου τότε μὲν ἡσύχασε, τῇ δ ̓ ὑστεραίᾳ βουλόμενος αὐτὸν ἐκπλῆξαι μήπω θεατὴν ἐλέφαντος γεγενημένον ἐκέλευσε τῶν θηρίων τὸ μέγιστον ἐξόπισθεν αὐτοῖς παραστῆσαι κοινολογουμένοις αὐλαίαν παρατείναντας. Εγένετο δὴ ταῦτα· καὶ σημείου 15 δοθέντος ἡ μὲν αὐλαία παρήχθη, τὸ δὲ θηρίον ἄφνω τήν τε προνομαίαν ἀράμενον ὑπερέσχε τῆς κεφαλῆς τοῦ Φαβρικίου καὶ φωνὴν ἀφῆκε φοβερὰν καὶ τραχείαν. Ὁ δὲ ἠρέμα μετα στραφεὶς καὶ διαμειδιάσας πρὸς τὸν Πύρρον εἶπεν „Οὔτε χθές με τὸ χρυσίον ἐκίνησεν οὔτε σήμερον τὸ θηρίον. Ἐν δὲ τῷ 20 δείπνῳ λόγων παντοδαπῶν γενομένων, πλείστων δὲ περὶ τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν φιλοσοφούντων, ἔτυχέ πως ὁ Κινέας ἐπιμνη σθεὶς τοῦ Ἐπικούρου καὶ διῆλθεν ἃ λέγουσι περὶ θεῶν καὶ πολιτείας καὶ τέλους, τὸ μὲν ἐν ἡδονῇ τιθέμενοι, πολιτείαν δὲ der Lebenseinrichtung, Lebensweise der Römer. 2. Λερναίαν ΰδραν] Bez. die Unerschöpflichkeit der römischen Macht; denn für jeden Kopf, den man der Lernäischen Hydra abschnitt, wuchsen ihr sofort zwei wieder. Daher sprichwörtlich ὕδραν τέμνειν. Die Stärke des Volksheeres gegenüber einem wenn auch noch so geübten Söldnerheer konnte Cineas und Pyrros nicht entgangen sein. 6. Εκ τούτου] Pyrrhos musste sich zurückziehen, da Laevinus von Campanien und Tib. Coruncanius von Norden her aus Etrurien heranrückte und zugleich die Reserve in Rom sich fertig machte. P. bezog nun Winterquartiere in Tarent, die Römer zu Firmum in Picenum. In diese Zeit fällt die Gesandtschaft des C. Fabricius. 8. ἀγαθοῦ, πολεμικοῦ, πένητος] Fabricius ist gleichsam die mythische Person für alle Römertugenden jener Zeit." 9. Es ist nicht unwahrscheinlich, dass P. hoffte, den -- Fabricius für sich gewinnen zu kön- 66 φεύγοντες ὡς βλάβην καὶ σύγχυσιν τοῦ μακαρίου, τὸ δὲ θεῖον ἀπωτάτω χάριτος καὶ ὀργῆς καὶ τοῦ μέλειν ἡμῶν εἰς ἀπράγμονα βίον καὶ μεστὸν εὐπαθειῶν ἀποικίζοντες. Ἔτι δὲ αὐτοῦ λέγον τος ἀνακραγων ὁ Φαβρίκιος Ἡράκλεις“ εἶπε Πύρρῳ τὰ 5 δόγματα μέλοι ταῦτα καὶ Σαυνίταις, ἕως πολεμοῦσι πρὸς ἡμᾶς. Οὕτω δὴ θαυμάσας το φρόνημα τοῦ ἀνδρὸς καὶ τὸ ἦθος ὁ Πύρρος ἔτι μᾶλλον ὠρέγετο φιλίαν ἀντὶ πολέμου πρὸς τὴν πόλιν αὐτῷ γενέσθαι· κἀκεῖνον ἰδίᾳ παρεκάλει ποιησάμενον τὰς διαλύσεις ἕπεσθαι καὶ συζῆν μετ ̓ αὐτοῦ πρῶτον ὄντα πάντων 10 τῶν ἑταίρων καὶ τῶν στρατηγῶν. Ὁ δὲ ἡσυχῆ λέγεται πρὸς αὐτὸν εἰπεῖν Αλλ' οὐδὲ σοὶ τοῦτο, βασιλεῦ, λυσιτελές ἐστιν· αὐτοὶ γὰρ οἱ νῦν σε τιμῶντες καὶ θαυμάζοντες, ἂν ἐμοῦ πεῖ ραν λάβωσιν, ὑπ ̓ ἐμοῦ μᾶλλον ἐθελήσουσιν ἢ σοῦ βασιλεύε σθαι. Τοιοῦτος μὲν ὁ Φαβρίκιος. Ὁ δὲ Πύρρος οὐ πρὸς 15 ὀργὴν οὐδὲ τυραννικῶς ἐδέξατο τὸν λόγον, ἀλλὰ καὶ τοῖς φίλοις ἀπήγγειλε τοῦ Φαβρικίου τὴν μεγαλοφροσύνην καὶ τοὺς αἰχμαλώτους ἐκείνῳ μόνῳ διεπίστευσεν, ὅπως, εἰ μὴ ψηφίσαιτο τὴν εἰρήνην ἡ σύγκλητος, ἀσπασάμενοι τοὺς προσήκοντας καὶ τὰ Κρόνια διεορτάσαντες ἀποπεμφθεῖεν πάλιν πρὸς αὐτόν. Καὶ 20 απεπέμφθησαν μετὰ τὴν ἑορτὴν τῷ ὑπολειφθέντι τῆς βουλῆς ζημίαν τὸν θάνατον ψηφισαμένης. ΧΧΙ. Μετὰ ταῦτα τοῦ Φαβρικίου τὴν ἀρχὴν παραλαβόντος ἧκεν ἀνὴρ εἰς τὸ στρατόπεδον πρὸς αὐτὸν ἐπιστολὴν κοι μίζων, ἣν ἔγραψεν ὁ τοῦ βασιλέως ἰατρὸς ἐπαγγελλόμενος φαρ25 μάκοις ἀναιρήσειν τὸν Πύρρον, εἰ χάρις αὐτῷ παρ ̓ ἐκείνων ὁμολογηθείη λύσαντι τὸν πόλεμον ἀκινδύνως. Ὁ δὲ Φαβρίκιος δυσχεράνας πρὸς τὴν ἀδικίαν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸν συνάρ χοντα διαθεὶς ὁμοίως ἔπεμψε γράμματα πρὸς τὸν Πύρρον κατὰ τάχος φυλάττεσθαι τὴν ἐπιβουλὴν κελεύων. Εἶχε δὲ οὕτως τὰ 30 γεγραμμένα. Γάϊος Φαβρίκιος και Κόιντος Αιμίλιος ὕπατοι Ρωμαίων Πύρρῳ βασιλεῖ χαίρειν. Οὔτε φίλων εὐτυχὴς ἔοικας εἶναι κριτὴς οὔτε πολεμίων. Γνώσῃ δὲ τὴν πεμφθεῖσαν ἡμῖν -- urtheilen hat, was gut oder wünschenswerth und was schlecht oder schädlich ist. 1. τοῦ μακαρίου, beatae vitae, quae in tranquillitate animi posita videbatur. 3. Vgl. die p. 171, 7 aus Cicero angeführte Stelle. Diese Unterhaltung des Fabricius mit Cineas bestätigt Cic. Cato m. 43. 10. Angemessener erscheint die Antwort, welche Fabr. dem P. bei App. Samn. 10 gibt: τὴν δ ̓ ἐμὴν παρρησίαν οὔτε τῶν σῶν φίλων οὐδεὶς οὔτε αὐτὸς οἴσεις σύ, βασιλεῦ· καὶ τὴν πενίαν τὴν ἐμαυτοῦ μακαρίζω μᾶλλον ἢ τὸν τῶν τυράννων πλοῦτον ὁμοῦ καὶ φόβον. – 17. διεπίστευσεν] Vgl. - 18. 21. Ennius bei Cic. Off. I c. 12. 22. Μετὰ ταῦτα] Consuln im J. 279 waren P. Sulpicius u. P. Decius Mus, gegen die Pyrros bei Asculum (in Apulien) kämpfte; dagegen C. Fabricius u. Q. Aemilius Papus führten das Consulat 278. Ueber die Sage vgl. Nieb. R. G. III, 595. 28. διαθεὶς ὁμοίως] ἐπιστολὴν ἀναγνούς, ὅτι χρηστοῖς καὶ δικαίοις ἀνδράσι πολεμεῖς, ἀδίκοις δὲ καὶ κακοῖς πιστεύεις. Οὐδὲ γὰρ ταῦτα σῇ χάριτι μηνύομεν, ἀλλ ̓ ὅπως μὴ τὸ σὸν πάθος ἡμῖν διαβολὴν ἐνέγκῃ καὶ δόλῳ δόξωμεν ὡς ἀρετῇ μὴ δυνάμενοι κατεργάσασθαι τὸν πόλεμον. Ἐντυχών τούτοις τοῖς γράμμασιν ὁ Πύρ- 5 ρος καὶ τὴν ἐπιβουλὴν ἐξελέγξας τὸν μὲν ἰατρὸν ἐκόλασε, Φαβρικίῳ δὲ καὶ Ῥωμαίοις ἀμοιβὴν ἐδωρεῖτο προῖκα τοὺς αἰχμα λώτους καὶ πάλιν ἔπεμψε τὸν Κινέαν διαπραξόμενον αὐτῷ τὴν εἰρήνην. Οἱ δὲ Ῥωμαῖοι, μήτε εἰ χάρις ἐστὶ παρὰ πολεμίου, μήτε εἰ μισθὸς τοῦ μὴ ἀδικηθῆναι, λαβεῖν προῖκα τοὺς ἄνδρας 10 ἀξιώσαντες ἴσους ἀπέλυσαν αὐτῷ Ταραντίνων καὶ Σαυνιτῶν, περὶ δὲ φιλίας καὶ εἰρήνης οὐδὲν εἴων διαλέγεσθαι, πρὶν ἀράμενος τὰ ὅπλα καὶ τὸν στρατὸν ἐξ Ιταλίας αἷς ἦλθε ναυσὶν ἀποπλεύσαι πάλιν εἰς Ἤπειρον. Ἐκ τούτου μάχης ἄλλης τῶν πραγμάτων αὐτῷ δεομένων ἀναλαβὼν τὴν στρατιὰν ἐχώρει, 15 καὶ περὶ Ασκλου πόλιν τοῖς Ῥωμαίοις συνάψας καὶ βιαζόμενος πρὸς χωρία δύσιππα καὶ ποταμὸν ἑλώδη καὶ τραχύν, ἔφοδον τῶν θηρίων οὐ λαβόντων, ὥστε προσμίξαι τῇ φάλαγγι, τραυ μάτων πολλῶν γενομένων καὶ νεκρῶν πεσόντων, τότε μὲν διεκρίθη μέχρι νυκτὸς ἀγωνισάμενος. Τῇ δ' ὑστεραίᾳ στρα- 20 τηγῶν δι ̓ ὁμαλοῦ τὴν μάχην θέσθαι καὶ τοὺς ἐλέφαντας ἐν τοῖς ὅπλοις γενέσθαι τῶν πολεμίων προέλαβε τὰς δυσχωρίας φυλακῇ καὶ πολλὰ καταμίξας ἀκοντίσματα καὶ τοξεύματα τοῖς θηρίοις ἐπῆγε μετὰ ῥώμης καὶ βίας πυκνὴν καὶ συντεταγμένην τὴν δύναμιν. Οἱ δὲ Ῥωμαῖοι τὰς διακλίσεις καὶ τὰς ἀντιπα- 25 ραγωγὰς τὰς πρότερον οὐκ ἔχοντες ἐξ ἐπιπέδου συνεφέροντο κατὰ στόμα· καὶ σπεύδοντες ὤσασθαι τοὺς ὁπλίτας, πρὶν ἐπιβῆναι τὰ θηρία, δεινοὺς περὶ τας σαρίσας τῶν ξιφῶν ἀγῶνας εἶχον ἀφειδοῦντες ἑαυτῶν καὶ τὸ τρῶσαι καὶ καταβαλεῖν ὁρῶν τες, τὸ δὲ παθεῖν εἰς οὐδὲν τιθέμενοι. Χρόνῳ δὲ πολλῷ λέ- 30 γεται μὲν ἀρχὴ τροπῆς κατ' αὐτὸν γενέσθαι τὸν Πύρρον ἐπερείσαντα τοῖς ἀντιτεταγμένοις, τὸ δὲ πλεῖστον ἀλκῇ καὶ βία τῶν ἐλεφάντων κατειργάσατο, χρήσασθαι τῇ ἀρετῇ πρὸς τὴν μάχην τῶν Ῥωμαίων μὴ δυναμένων, ἀλλ ̓ οἷον ἐφόδῳ κύματος ἢ σεισμοῦ κατερείποντος οἰομένων δεῖν ἐξίστασθαι μηδὲ ὑπο- 35 ähnlich stimmend, brachte ihm dieselbe Anschauung bei. 2. σῇ χάριτι] aus Gefälligkeit gegen dich. 14. ἐκ τούτου] die Schlacht bei Asculum (östl. v. Benevent) war nicht im J. 278, sondern 279. 17. υλώδη] schlammig. - 20. στρατηγῶν] durch taktische Bewegung es dahin bringen. 21. τὴν μάχην θέσθαι] die Schlacht sich zum Vortheil) arrangiren. 21. ἐν τοῖς ὅπλοις γενέσθαι τῶν πολ.] in die Reihen der Feinde eindringen. 23. ἀκοντίσματα etc.] Synekdochisch für die Truppengattungen. 25. ἀντιπαραγωγάς] Taktische Bewegungen, durch die man den Gegner in der Flanke zu fassen sucht (im Gegensatz zu κατὰ στόμα). 28. τὰς σαρίσας] die Sarissen waren 24 E. lang, die Schwerter der Römer hatten nur eine 2 F. lange Klinge. — 29. ὁρῶντες] 03 absehend auf. 31. κατ ̓ αὐτόν, auf der Linie, wo sich P. selbst befand; die Flucht begann also ihm es μένειν ἀπράκτους ἀποθνήσκειν ἐν τῷ μηδὲν ὠφελεῖν πάντα πάσχοντας τὰ χαλεπώτατα. Τῆς δὲ φυγῆς οὐ μακρᾶς εἰς τὸ στρατόπεδον γενομένης εξακισχιλίους ἀποθανεῖν φησι τῶν Ρωμαίων Ιερώνυμος, τῶν δὲ περὶ Πύρρον ἐν τοῖς βασιλικοῖς 5 ὑπομνήμασιν ἀνενεχθῆναι τρισχιλίους πεντακοσίους καὶ πέντε τεθνηκότας. Ὁ μέντοι Διονύσιος οὔτε δύο περὶ ̓́Ασκλον μάχας οὔτε ὁμολογουμένην ἧτταν ἱστορεῖ γενέσθαι Ρωμαίων, ἅπαξ δὲ μέχρι δυσμῶν ἡλίου μαχεσαμένους μόλις ἀπαλλαγῆναι, τοῦ Πύρρου τρωθέντος ὑσσῷ τὸν βραχίονα καὶ τὴν ἀποσκευὴν ἅμα 10 Σαυνιτῶν διαρπασάντων, ἀποθανεῖν δὲ καὶ Πύρρου καὶ Ρωμαίων ἄνδρας ὑπὲρ μυρίους πεντακισχιλίους ἑκατέρων. Διελύ θησαν δὲ ἀμφότεροι· καὶ λέγεται τὸν Πύρρον εἰπεῖν πρός τινα τῶν συνηδομένων αὐτῷ Ἂν ἔτι μίαν μάχην Ρωμαίους νική σωμεν ἀπολούμεθα παντελῶς. Πολὺ μὲν γὰρ ἀπωλώλει μέσ 15 ρος ἧς ἄγων ἧκε δυνάμεως, φίλοι δὲ καὶ στρατηγοὶ πλὴν ὀλί γῶν ἅπαντες, μεταπέμπεσθαι δὲ οὐκ ἦσαν ἕτεροι, καὶ τοὺς αὐτόθι συμμάχους ἀμβλυτέρους ἑώρα, τοῖς δὲ Ῥωμαίοις ὥσπερ ἐκ πηγῆς οἴκοθεν ἐπιρρεούσης ἀναπληρούμενον εὐπόρως καὶ ταχὺ τὸ στρατόπεδον καὶ ταῖς ἥτταις οὐκ ἀποβάλλοντας τὸ 20 θαρρεῖν, ἀλλὰ καὶ ῥώμην καὶ φιλονικίαν ὑπ ̓ ὀργῆς ἐπὶ τὸν πόλεμον προσλαμβάνοντας. 99 XXV. Τῶν δὲ Σαυνιτῶν τά τε πράγματα διέφθαρτο καὶ τοῦ φρονήματος ὑφεῖντο κεκρατημένοι μάχαις πολλαῖς ὑπὸ τῶν Ρωμαίων. Ἐνῆν δέ τι καὶ πρὸς τὸν Πύρρον ὀργῆς διὰ τὸν 25 εἰς Σικελίαν πλοῦν· ὅθεν οὐ πολλοὶ τούτων αὐτῷ συνῆλθον. gegenüber. -- 1. ἀπράκτους] un- thagiensibus bellis vexabatur. Itaque relicto Locris Alexandro filio firmatisque sociorum civitatibus valido praesidio in Siciliam exercitum traiecit. Ibid. XXIII, 3: Post haec multa secunda proelia cum Carthaginiensibus facit. Interiecto deinde tempore legati ab Italicis sociis venere nuntiantes, resisti Romanis non posse deditionemque futuram, nisi sub veniat. 22. Pyrros brachte aus Sicilien nach Tarent 20000 Mann Fussvolk und 3000 Reiter zurück; verstärkt durch die Tarentiner (ἀναλαβὼν δὲ τῶν Ταραντίνων τοὺς κρατίστους) zog er nun sofort wieder gegen die Römer zu Felde, welche in Samnium standen (275). Unterdessen hatten diese mit Ausnahme von Rhegion u. Tarent wieder die ganze Südküste Italiens in den Händen. In Samnium ging der Gebirgskrieg nur langsam vorwärts. 23. ὑφεῖντο] φρονήματος, vgl. animo cadere, demittere. 25. εἰς Σικελίαν] Ρ. Πάντας δέ νείμας δίχα τοὺς μὲν εἰς τὴν Λευκανίαν ἔπεμψεν ἀντιληψομένους τοῦ ἑτέρου τῶν ὑπάτων, ὡς μὴ βοηθοίη, τοὺς δὲ ἦγεν αὐτὸς ἐπὶ Μάνιον Κούριον περὶ πόλιν Βενεουεντὸν ἱδρυμένον ἐν ἀσφαλεῖ καὶ περιμένοντα τὴν ἐκ τῆς Λευκανίας βοήθειαν· ἔστι δ ̓ ὅτε καὶ μάντεων αὐτὸν οἰωνοῖς καὶ ἱεροῖς 5 ἀποτρεπόντων ἡσύχαζε. Σπεύδων οὖν ὁ Πύρρος ἐπιθέσθαι τούτοις, πρὶν ἐκείνους ἐπελθεῖν, ἄνδρας τε τοὺς κρατίστους καὶ τῶν θηρίων τὰ μαχιμώτατα λαβὼν νυκτὸς ὥρμησεν ἐπὶ τὸ στρατόπεδον. Περιιόντι δὲ αὐτῷ μακρὰν καὶ δασεῖαν ὕλαις ὁδὸν οὐκ ἀντέσχε τὰ φῶτα καὶ πλάναι τοῖς στρατιώταις συνέ- 10 τυχον· καὶ περὶ ταῦτα γινομένης διατριβῆς ἥ τε νὺξ ἐπέλιπε καὶ καταφανὴς ἦν ἅμ ̓ ἡμέρᾳ τοῖς πολεμίοις ἐπερχόμενος ἀπὸ τῶν ἄκρων, ὥστε θόρυβον πολὺν καὶ κίνησιν παρασχεῖν. Οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν ἱερῶν τῷ Μανίῳ γενομένων καὶ τοῦ καιροῦ βοηθεῖν ἀναγκάζοντος ἐξελθὼν ἐνέβαλε τοῖς πρώτοις καὶ τρε- 15 ψάμενος ἐφόβησε πάντας, ὥστε καὶ πεσεῖν οὐκ ὀλίγους καὶ τῶν ἐλεφάντων τινὰς ἁλῶναι καταληφθέντας. Αὕτη τὸν Μάνιον ἡ νίκη κατήγαγε μαχούμενον εἰς τὸ πεδίον· καὶ συμβαλὼν ἐκ προδήλου τὸ μὲν ἐτρέψατο τῶν πολεμίων, ἔστι δ' ᾗ βιασθεὶς ὑπὸ τῶν θηρίων καὶ συσταλεὶς πρὸς τὸ στρατόπεδον τοὺς φύ- 20 λακας ἐκάλει συχνοὺς ἐφεστῶτας τῷ χάρακι μετὰ τῶν ὅπλων καὶ ἀκμῆτας. Οἱ δὲ ἐπιφανέντες ἐκ τόπων ὀχυρῶν καὶ τὰ θηρία βάλλοντες ἠνάγκασαν ἀποστρέφεσθαι καὶ φυγῇ χωροῦντα διὰ τῶν συμμάχων ὀπίσω ταραχὴν ἀπεργάσασθαι καὶ σύγχυσιν, ἢ τὸ νίκημα παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις, ἅμα δὲ καὶ τὸ κράτος 25 τῆς ἡγεμονίας. Καὶ γὰρ φρόνημα καὶ δύναμιν καὶ δόξαν ὡς ἄμαχοι προσλαβόντες ἐκ τῆς ἀρετῆς ἐκείνης καὶ τῶν ἀγώνων Ἰταλίαν μὲν εὐθύς, ὀλίγῳ δὲ ὕστερον Σικελίαν κατέσχον. machte Ansprüche auf die Krone von Sicilien wegen seiner Heirath mit Lanassa, Tochter des Agathokles. Von den Parteien selbst gerufen kämpfte er glücklich gegen die Karthager und Mamertiner, zuletzt aber zerfiel er mit den Sikelioten u. sah sich deshalb genöthigt, die Insel zu verlassen (278-275). 3. ἐπὶ Μάνιον Κούριον] Consuln des J. 275 waren M'. Curius Dentatus u. L. Cornelius Lentulus. Das Jahr zuvor (276) hatte Rom an der Pest stark gelitten, wodurch die Aushebung zum Feldzuge gegen Pyrros schwierig wurde. Darauf mag sich auch wohl der folgende Satz (ἔστι δ' ὅτε etc.) beziehen. = 14. τῶν ἱερῶν γενομένων] vom Gelingen der Opfer, dass es so geschieht, wie es geschehen soll χρηστῶν γενομένων. — 15. βοηθεῖν, occurrere hosti. 18. ἐκ προδήλου, im offenen Kampfe. 20. συστα λείς] zurückgeworfen. 20. τοὺς φύλακας etc.] Wahrscheinlich die triarii, welche immer die Reserve (subsidium) bilden. - 28. Bald nach der Schlacht ging Pyrros nach Epirus zurück, liess aber den Milo mit einer Besatzung in Tarent. In demselben Jahre, in welchem die Römer die Burg von Tarent_erstürmten (272), fand Pyrros den Tod vor Argos. |