rentibus ultro sese et veteribus militibus perfunctis iam militia et iuvenibus, quos certatim nomina dantes, si quorum corporis species roburque virium aptum militiae videbatur, consul scripserat. ad Senam castra alterius consulis erant, et quingentos 4 5 ferme inde passus Hasdrubal aberat. itaque cum iam adpropinquaret, tectus montibus substitit Nero, ne ante noctem castra ingrederetur. silentio ingressi ab sui quisque ordinis 5 hominibus in tentoria abducti, cum summa omnium laetitia hospitaliter excipiuntur. postero die consilium habitum, cui 10 et L. Porcius Licinus praetor adfuit. castra iuncta consulum 6 castris habebat, et ante adventum eorum per loca alta ducendo exercitum, cum modo insideret angustos saltus, ut transitum clauderet, modo ab latere aut ab tergo carperet agmen, ludificatus hostem omnibus artibus belli fuerat: is tum in consilio 15 aderat. multorum eo inclinabant sententiae, ut, dum fessum 7 via ac vigiliis reficeret militem Nero, simul et ad noscendum hostem paucos sibi sumeret dies, tempus pugnae differretur: Nero non suadere modo, sed summa ope orare institit, ne 8 consilium suum, quod tutum celeritas fecisset, temerarium 20 morando facerent. errore, qui non diuturnus futurus esset, 9 velut torpentem Hannibalem nec castra sua sine duce relicta adgredi, nec ad sequendum se iter intendisse. antequam se 10 moveat, deleri exercitum Hasdrubalis posse recedique in Apuliam. qui prolatando spatium hosti det, eum et illa castra 25 prodere Hannibali et aperire in Galliam iter, ut per otium, ubi velit, Hasdrubali coniungatur. extemplo signum dandum 11 et eundum in aciem abutendumque errore hostium absentium praesentiumque, dum neque illi sciant cum paucioribus nec hi cum pluribus et validioribus rem esse. consilio dimisso signum 12 30 pugnae proponitur, confestimque in aciem procedunt. XLVII. Iam hostes ante castra instructi stabant. moram pugnae attulit, quod Hasdrubal, provectus ante signa cum tura erat, musste sein. 3. scripse- Histor. Quellenbuch. II, 2. 2. Aufl. paucis equitibus, scuta vetera hostium notavit, quae ante non viderat, et strigosiores equos; multitudo quoque maior solito 2 visa est. suspicatus enim id, quod erat, receptui propere cecinit, ac misit ad flumen unde aquabantur, ubi et excipi 3 aliqui possent et notari oculis, si qui forte adustioris coloris 5 ut ex recenti via essent; simul circumvehi procul castra iubet specularique, num auctum aliqua parte sit vallum; et ut atten4 dant, semel bisne signum canat in castris. ea cum ordine omnia essent relata, castra nihil aucta errorem faciebant. bina erant, sicut ante adventum consulis alterius fuerant, una M. 10 Livii, altera L. Porcii; neutris quicquam, quo latius tenderetur, 5 ad munimenta adiectum. illud veterem ducem adsuetumque Romano hosti movit, quod semel in praetoriis castris signum, bis in consularibus referebant cecinisse. ambo profecto consules esse, et quonam modo alter ab Hannibale abscessisset, 15 6 cura angebat. minime id, quod erat, suspicari poterat, tantae rei frustratione Hannibalem elusum, ut, ubi dux ubi exercitus 7 esset, cum quo castra conlata habuerit, ignoraret. profecto haud mediocri clade absterritum insequi non ausum. magno opere vereri, ne perditis rebus serum ipse auxilium venisset, 20 Romanisque eadem iam fortuna in Italia quae in Hispania esset. 8 interdum litteras suas ad eum non pervenisse credere, interceptisque iis consulem ad sese opprimendum accelerasse. anxius curis exstinctis ignibus vigilia prima dato signo, ut 9 taciti vasa conligerent, signa ferri iussit. in trepidatione et 25 nocturno tumultu duces parum intente adservati, alter in destinatis iam ante animo latebris subsedit, alter per vada nota Metaurum flumen tranavit. ita desertum ab ducibus agmen primo per agros palatur; fessique aliquot somno ac vigiliis sternunt corpora passim atque infrequentia relinquunt 30 10 signa. Hasdrubal, dum lux viam ostenderet, signa ferre iubet per tortuosi amnis sinus flexusque; cum errorem volvens haud 2. strigosiores] 1. scuta vetera] Silius Italicus XV, 605: pulveris in clipeis vestigia visa movebant. notare, auffallend finden, bemerken. abgetrieben (mager). denn die Zahl eines consularischen und prätorischen Heeres war ihm schon von Spanien her wohl bekannt. 4. ad flumen] die Sena oder der Misus, denn den Metaurus erreicht Hasdr. erst in der Nacht. 8. signum canat] intr. =ertöne, vernommen werde. - 16. tantae rei frustratione] eine so wichtige Täuschung (in so entscheidender Lage). 25. signa ferri] denn his multum processisset, substitit, ubi prima lux transitum opportunum ostendisset, transiturus. sed cum, quantum mare 11 abscedebat, tanto altioribus coercentibus amnem ripis non inveniret vada, diem terendo spatium dedit ad insequendum 5 sese hosti. XLVIII. Nero primum cum omni equitatu advenit, Porcius deinde adsecutus cum levi armatura. qui cum fessum 2 agmen carperent ab omni parte incursarentque, et iam omisso itinere, quod fugae simile erat, castra metari Poenus in tumulo 10 super fluminis ripam vellet, advenit Livius peditum omnibus copiis non itineris modo, sed ad conserendum extemplo proe- 3 lium instructis armatisque. sed ubi omnes copias coniunxerunt 4 derectaque acies est, Claudius dextro in cornu, Livius ab sinistro pugnam instruit; media acies praetori tuenda data. 15 Hasdrubal omissa munitione castrorum postquam pugnandum 5 vidit, in prima acie ante signa elephantos conlocat, circa eos laevo in cornu adversus Claudium Gallos opponit, haud tantum iis fidens, quantum ab hoste timeri eos credebat. ipse 6 dextrum cornu adversus M. Livium sibi atque Hispanis 20 ibi maxime in vetere milite spem habebat - sumpsit. Ligures 7 in medio post elephantos positi. sed longior quam latior acies erat: Gallos prominens collis tegebat. ea frons, quam Hispani 8 tenebant, cum sinistro Romanorum cornu concurrit: dextra omnis acies extra proelium eminens cessabat; collis oppositus 25 arcebat, ne aut a fronte aut ab latere adgrederentur. inter 9 Livium Hasdrubalemque ingens contractum certamen erat, zu schreiben: errore orbem volvens 15. Polyb. XI, 1: Ασδρούβα δὲ τούτων μὲν ἤρεσκεν οὐδέν, τῶν δὲ πραγμάτων οὐκέτι διδόντων ἀναστροφὴν διὰ τὸ θεωρεῖν τοὺς πολεμίους ἐκτεταγμένους καὶ προσάγοντας, ἠναγκάζετο παρατάττειν τοὺς Ἴβηρας καὶ τοὺς μετ ̓ αὐτοῦ γεγο νότας Γαλάτας. προθέμενος δὲ τὰ θηρία καὶ τὸ βάθος αὐξήσας τῶν τάξεων καὶ ποιήσας ἐν βραχεῖ χώρῳ τὴν ὅλην δύναμιν, πρὸς δὲ τούτοις μέσον αὐτὸν θεὶς τῆς παρατάξεως κατὰ τὴν τῶν θηρίων προστασίαν, ἐποιεῖτο τὴν ἔφοδον ἐπὶ τὰ λαιὰ τῶν πολεμίων, προδιειληφὼς ὅτι δεῖ κατὰ τὸν παρόντα κίνδυνον νικᾶν ἢ θνήσκειν. — 16. elephantos] Nach Polyb. 10, nach Appian 15. · circa et eos] auf beiden Seiten, vorwärts u. rückwärts. 21. longior quam lgtior] τὸ βάθος αὐξήσας τῶν τάξεων καὶ ποιήσας ἐν βραχεῖ χώρῳ τὴν ὅλην δύναμιν, denn longior bedeutet die Tiefe, latior die Ausdehnung in die Breite. Vgl. Liv. XXXIII, 8, 14: dimidium de fronte demptum introrsus porrectis ordinibus duplicat, ut longa potius quam lata acies esset. 22. ea frons] die Linie, fast acies. 23. dextra omnis acies] scil. Romanorum. Vgl. Polyb. : προάγειν μὲν εἰς τοὔμπροσθεν καὶ περικερᾶν τοὺς ὑπεναντίους οὐκ ἐδύνατο (Claudius) διὰ τὰς προκειμένας δυσχωρίας, αἷς πεπιστευκώς Ασδρούβας ἐποιήσατο τὴν ἐπὶ τὰ λαιὰ τῶν πολεμίων ἔφοδον. 26. ingens certamen] Polyb. sagt von M. Livius: ἀντεπῄει τοῖς πολεμίοις σοβαρώς καὶ συμβαλὼν ταῖς αὐτοῦ δυνάμεσιν 10 atroxque caedes utrimque edebatur. ibi duces ambo, ibi pars maior peditum equitumque Romanorum, ibi Hispani, vetus miles peritusque Romanae pugnae, et Ligures, durum in armis genus. eodem versi elephanti, qui primo impetu turbaverant 11 antesignanos, et iam signa moverant. loco; deinde crescente s certamine et clamore inpotentius iam regi et inter duas acies versari, velut incerti, quorum essent, haud dissimiliter navibus 12 sine gubernaculo vagis, Claudius „quid ergo praecipiti cursu tam longum iter emensi sumus?" clamitans militibus, cum in 13 adversum collem frustra signa erigere conatus esset, postquam 10 ea regione penetrari ad hostem non videbat posse, cohortes aliquot subductas e dextro cornu, ubi stationem magis segnem 14 quam pugnam futuram cernebat, post aciem circumducit et non hostibus modo sed etiam suis inopinantibus hostium latus incurrit; tantaque celeritas fuit, ut cum ostendissent se ab 15 15 latere, mox in terga iam pugnarent. ita ex omnibus partibus, ab fronte ab latere ab tergo, trucidantur Hispani Liguresque; et ad Gallos iam caedes pervenerat. ibi minimum certaminis 16 fuit: nam et pars magna ab signis aberant, nocte dilapsi stratique somno passim per agros, et qui aderant, itinere ac vigi- 20 liis fessi, intolerantissima laboris corpora, vix arma umeris 17 gestabant. et iam diei medium erat, sitisque et calor hiantes caedendos capiendosque adfatim praebebat. XLIX. elephanti plures ab ipsis rectoribus quam ab hoste interfecti. fabrile scalprum cum malleo habebant: id, ubi saevire beluae ac 25 ruere in suos coeperant, magister inter aures positum, ipso in articulo, quo iungitur capiti cervix, quanto maximo poterat 2 ictu adigebat. ea celerrima via mortis in tantae molis belua inventa erat, ubi regendi spem vicissent, primusque id Hasdrubal instituerat, dux cum saepe alias memorabilis, tum illa 30 praecipue pugna. ille pugnantes hortando pariterque obeundo ἐμάχετο γενναίως, und von Hasdrubal: προδιειληφὼς ὅτι δεῖ κατὰ τὸν παρόντα κίνδυνον νικᾶν ἢ θνήσκειν. - 5. antesignanos] hastati und principes, in den Zwischenräumen die velites. 6. inpotentius iam regi] wurde die Leitung ohnmächtiger. 11. cohortes aliquot] Polyb.: ὁ δὲ Κλαύδιος ἀπό φως διακείμενος ἐπὶ τῷ μηδὲν πράττειν ὑπ ̓ αὐτοῦ τοῦ συμβαίνοντος ἔμαθεν ὃ δέον ἦν πράττειν. διὸ καὶ παραδεξάμενος ἀπὸ τῶν δεξιῶν τοὺς αὑτοῦ στρατιώτας κατὰ τὸν ὄπισθεν τόπον τῆς μάχης καὶ τὸ λαιὸν ὑπεράρας τῆς ἰδίας παρεμβολῆς προσέβαλε κατὰ κέρας τοῖς pericula sustinuit; ille fessos abnuentesque taedio et labore 3 nunc precando nunc castigando accendit; ille fugientes revocavit omissamque pugnam aliquot locis restituit: postremo, 4 cum haud dubie fortuna hostium esset, ne superstes tanto 5 exercitui suum nomen secuto esset, concitato equo se in cohortem Romanam inmisit. ibi, ut patre Hamilcare et Hannibale fratre dignum erat, pugnans cecidit. Numquam eo bello una acie tantum hostium interfectum 5 est, redditaque aequa Cannensi clades vel ducis vel exercitus 10 interitu videbatur. quinquaginta sex milia hostium occisa, 6 capta quinque milia et quadringenti; magna praeda alia cum omnis generis tum auri etiam argentique. civium etiam Ro- 7 manorum, qui capti apud hostes erant, supra tria milia capitum recepta. id solatii fuit pro amissis eo proelio militibus. 15 nam haudquaquam incruenta victoria fuit: octo ferme milia Romanorum sociorumque occisa. adeoque etiam victores san- 8 guinis caedisque ceperat satietas, ut postero die, cum esset nuntiatum Livio consuli Gallos Cisalpinos Liguresque, qui aut proelio non adfuissent, aut inter caedem effugissent, uno 20 agmine abire sine certo duce, sine signis, sine ordine ullo aut imperio; posse, si una equitum ala mittatur, omnes deleri, 9 responderet:,,quin supersint aliqui nuntii et hostium cladis et nostrae virtutis“. L. Nero ea nocte, quae secuta est pugnam, profectus 25 citatiore quam inde venerat agmine die sexto ad stativa sua atque hostem pervenit. iter eius frequentia minore, quia nemo 2 praecesserat nuntius, laetitia vero tanta, vix ut compotes mentium prae gaudio essent, celebratum est. nam Romae 3 neuter animi habitus satis dici enarrarique potest, nec quo Polybios. 1. abnuentesque] den 5. suum nomen] allein seinem Rufe. 10. quinquaginta sex milia] Polyb.: ἀπέθανον δὲ τῶν μὲν Καρχηδονίων κατὰ τὴν ν μάχην σὺν τοῖς Κελτοῖς οὐκ ἐλάττους μυρίων. War das Heer zersprengt, so war es für Römische Quellen leicht, den Verlust in der Schlacht ins Unendliche zu steigern. Dies ist in der Geschichte durchgehends ein Fehler der älteren römischen Annalisten, welchen Livius folgen musste. 15. octo ferme milia] Polyb. τῶν δὲ Ῥωμαίων ἀπέθανον περὶ δισχιλίους, der aber dabei jedenfalls nicht die Bundesgenossen in Anschlag bringt. 19. uno agmine, obwohl sine ordine |