Immagini della pagina
PDF
ePub

gentium multarum discrepantibus linguis voces; pugna Romana 2 stabilis et suo et armorum pondere incumbentium in hostem, concursatio et velocitas illinc maior quam vis. igitur primo impetu extemplo movere loco hostium aciem Romani. ala 3 5 deinde et umbone pulsantes, in summotos gradu inlato, aliquantum spatii velut nullo resistente incessere, urgentibus et 4 novissimis primos, ut semel motam aciem sensere; quod ipsum vim magnam ad pellendum hostem addebat. apud hostes 5 auxiliares cedentes secunda acies, Afri et Carthaginienses, adeo 10 non sustinebant, ut contra etiam, ne resistentes pertinaciter primos caedendo ad se perveniret hostis, pedem referrent. igitur 6 auxiliares terga dant repente, et in suos versi partim refugere in secundam aciem, partim non recipientes caedere, ut et paulo ante non adiuti et tunc exclusi. et prope duo iam permixta 7 15 proelia erant, cum Carthaginienses simul cum hostibus simul cum suis cogerentur manus conserere. non tamen ita per- 8 culsos iratosque in aciem accipere, sed densatis ordinibus in cornua vacuumque circa campum extra proelium eicere, ne pavido fuga volneribus milite sinceram et integram aciem 20 miscerent. ceterum tanta strages hominum armorumque locum, 9 in quo steterant paulo ante auxiliares, compleverat, ut prope difficilior transitus esset, quam per confertos hostes fuerat. itaque qui primi erant, hastati per cumulos corporum armorum- 10 que et tabem sanguinis qua quisque poterat sequentes hostem 25 et signa et ordines confuderunt. principum quoquè signa fluctuari coeperant vagam ante se cernendo aciem. quod Scipio ubi vidit, 11 receptui propere canere hastatis iussit; et sauciis in postremam

[blocks in formation]

=

7. novissimis] Polyb.: ἅμα δὲ τοῖς
μὲν Ῥωμαίοις ἑπομένων καὶ παρα
καλούντων τῶν κατόπιν.
10. non sustinebant] stützten sie so
wenig: τοῖς δὲ μισθοφόροις τῶν
Καρχηδονίων οὐ συνεγγιζόντων οὐδὲ
παραβοηθούντων ἀλλ ̓ ἀποδειλιών-
των ταῖς ψυχαῖς, πέρας ἐνέκλιναν
οἱ βάρβαροι. Ρol. - 13. ut . . exclusi]
δόξαντες ἐγκαταλείπεσθαι προ-
φανῶς ὑπὸ τῶν ἰδίων. 17. sed
densatis ordinibus] sie schlossen
ihre Glieder eng zusammen, wie
es anfangs nicht der Fall war.
22. per confertos hostes der μισθο-
φόροι, deren Stelle nun die Karth.
und Afrer einnahmen. 26. vagam
ante se cernendo aciem] = οἱ μὲν
γὰρ πριγκίπων ἡγεμόνες συνθεασά
μενοι τὸ γεγονὸς ἐπέστησαν τὰς
αὑτῶν τάξεις. Pol. — 27. in po-
stremam aciem] dennoch bilden die

aciem subductis principes triariosque in cornua inducit, quo 12 tutior firmiorque media hastatorum acies esset. ita novum de integro proelium ortum est: quippe ad veros hostes perventum erat, et armorum genere et usu militiae et fama rerum 13 gestarum et magnitudine vel spei vel periculi pares. sed et 5 numero superior Romanus erat, et animo, quod iam equites iam elephantos fuderat, iam prima acie pulsa in secundam pugnabat. XXXV. in tempore Laelius ac Masinissa, pulsos per aliquantum spatii secuti equites, revertentes in aversam 2 hostium aciem incurrere. is demum equitum impetus fudit 10 hostem. multi circumventi in acie caesi; per. patentem circa campum fuga sparsi tenente omnia equitatu passim interierunt. 3 Carthaginiensium sociorumque caesa eo die supra milia viginti, par ferme numerus captus cum signis militaribus centum triginta duobus, elephantis undecim. victores ad mille et quin- 15 genti cecidere.

Hannibal cum paucis equitibus inter tumultum elapsus Hadrumetum perfugit, omnia et ante proelium et in acie, 5 priusquam excederet pugna, expertus et confessione etiam Scipionis omniumque peritorum militiae inperatoriam illam 20 6 laudem adeptus, singulari arte aciem eo die instruxisse: elephantos in prima fronte, quorum fortuitus impetus atque

Hastati jetzt die media acies: Tovs μὲν (die Hastaten) αὐτοῦ (eodem illo loco) πρὸ τῆς μάχης (adversos hostibus) κατὰ μέσους τοὺς πολεμίους ἐπέστησεν, τοὺς δὲ πρίγκιπας καὶ τριαρίους πυκνώσας ἐφ ̓ ἑκάτερον τὸ κέρας προάγειν παρήγγειλεν. — 3. quippe ad veros hostes] Es ist dies die dritte Linie, die Kerntruppen Hannibals, grossentheils Italiker, sie kämpfen aber jetzt als zweite Linie aufgenommen in die gelichteten Reihen der Karthager und Afrer (prima acie pulsa in secundam pugnabat).

8. Laelius ac Masinissa] Polyb. sagt vom Kampf des Fussvolks: ἄκριτον ἐπὶ πολὺ συνέβαινε γενέσθαι τὴν μάχην, ἕως οἱ περὶ τὸν Μασσανάσση καὶ Λαίλιον ἀπὸ τοῦ διώγματος τῶν ἱππέων ἀνακάμπτοντες (revertentes) δαιμονίως εἰς δέοντα καιρόν (in tempore) συνῆψαν. Wäre Hannibal, wie sonst, an Reiterei stark genug oder überlegen gewesen, so wäre der Sieg für ihn gewiss erfolgt. 9. equites als

Acc. zu pulsos gehörig. 13. supra
millia XX] die Zahlen stimmen
genau mit der Angabe des Polyb.,
nur erwähnt er die Elephanten und
die signa militaria nicht. Der Ver-
lauf der Schlacht ist ähnlich wie
der der Schlacht bei Cannae: die
Niederlage des Karth. Heeres er-
folgt erst durch das Eingreifen der
Reiterei; daher erklärt sich der
geringe Verlust der Römer.
18. omnia expertus] Polyb. XV, 15:
πάντα τὰ δυνατὰ ποιήσας κατὰ
τὸν κίνδυνον, ὅσα τὸν ἀγαθὸν
ἔδει στρατηγὸν καὶ πολλῶν ἤδη
πραγμάτων πεῖραν εἰληφότα. Die
Worte: omnia et ante proelium et
in acie, priusquam excederet pugna,
expertus umfassen die einzelnen
Momente des Polybianischen Aus-
druckes: κατὰ τὸν κίνδυνον.
ante proelium heissen soll, sagt Po-
lyb.: πρῶτον μὲν γὰρ εἰς λόγους
συνελθὼν ἐπειράθη δι' αὑτοῦ λύσιν
ποιήσασθαι τῶν ἐνεστώτων, doch
ist natürlich dabei auch an die vor-
treffliche Aufstellung u. Verwendung
der ihm zu Gebote stehenden Streit-

Was

intolerabilis vis signa sequi et servare ordines, in quo plurimum spei ponerent, Romanos prohiberent; deinde auxiliares 7 ante Carthaginiensium aciem, ne homines mixti ex conluvione omnium gentium, quos non fides teneret sed merces, liberum 5 receptum fugae haberent, simul primum ardorem atque impe- 8 tum hostium excipientes fatigarent, ac, si nihil aliud, volneribus suis ferrum hostium hebetarent; tum, ubi omnis spes, 9 milites Carthaginienses Afrosque, ut omnibus rebus aliis pares, eo quod integri cum fessis ac sauciis pugnarent, superiores 10 essent; Italicos, incertos socii an hostes essent, in postremam aciem summotos. hoc edito velut ultimo virtutis opere Han- 10 nibal cum Hadrumetum refugisset, accitusque inde Carthaginem sexto ac tricesimo post anno, quam puer inde profectus erat, redisset, fassus in curia est non proelio modo se sed bello 11 15 victum, nec spem salutis alibi quam in pace impetranda esse.

XXXVII. Postero die revocatis legatis et cum multa castigatione perfidiae monitis, ut tot cladibus edocti tandem deos et ius iurandum esse crederent, condiciones pacis dictae, ut liberi legibus suis viverent; quas urbes quosque agros Afrorum 2 20 quibusque finibus ante bellum tenuissent, tenerent, populandique finem eo die Romanus faceret. perfugas fugitivosque 3 et captivos omnes omnes redderent Romanis, et naves rostratas praeter decem triremes traderent, elephantosque quos haberent domitos, neque domarent alios. bellum ne extra Africam neve 4 25 in Africa iniussu populi Romani gererent. Masinissae res redderent foedusque cum eo facerent. frumentum stipendium- 5 que auxiliis, donec ab Roma legati redissent, praestarent. decem milia talentum argenti, discripta pensionibus aequis in

[ocr errors]

=

kräfte zu denken. 1. signa sequi et servare ordines] συνταράξαι καὶ διασπάσαι τὰς τάξεις τῶν ὑπεναντίων. Pol. 8. Carthaginienses] Polyb.: ἀναγκάσας δὲ τοὺς Καρχηδονίους μέσους ὄντας μένειν καὶ μάχεσθαι, κατὰ τὸν ποιητήν, ὄφρα καὶ οὐκ ἐθέλων τις ἀναγκαίῃ πολεμίζοι. 10. incertos] die Stimmung der Italiker verkennt Livius vollständig: sie waren Hannibal freiwillig nach Afrika gefolgt und hatten von den Römern keinen Pardon zu erwarten. Polyb.: tous dè μαχιμωτάτους καὶ στασιμωτάτους (= pertinaces) τῶν ἀνδρῶν ἐν ἀποστάσει (πλεῖον ἢ στάδιον ἀποστήσας τῶν προτεταγμένων) παρενέβαλε χάριν τοῦ διαμέ νοντας ἀκεραίους τοῖς τε σώμασι καὶ ταῖς ψυχαῖς, σὺν καιρῷ χρή

Histor. Quellenbuch. II, 2. 2. Aufl.

σασθαι ταῖς σφετέραις ἀρεταῖς.
11. ultimo virtutis opere],,odlòs
ἐὼν ἄλλου κρείττονος ἀντέτυχεν."

18. ut liberi etc.] Karthago bleibt also ein souveräner Staat, wenn auch durch den Friedensvertrag beschränkt in der Ausübung seiner Souveränität. 19. Afrorum] damit ist das Aufgeben von Spanien etc. bestimmt. - 24. ne extra Africam] Polyb.: πόλεμον μηδενὶ τῶν ἔξω τῆς Λιβύης ἐπιφέρειν καθόλου, μηδὲ τῶν ἐν τῇ Λιβύη χωρίς τῆς Ῥωμαίων γνώuns. 26. foedusque] das Bündniss erwähnt Polyb. nicht, entspricht aber ganz der römischen Sitte. 28. decem millia talentum] Ein Talent = 1403 Thlr. aequis pensionibus] φέροντας καθ ̓ ἕκαστον ἐνιαυτὸν Εὐβοϊκὰ τάλαντα διακόσια.

9

annos quinquaginta, solverent. obsides centum arbitratu Scipionis darent, ne minores quattuordecim annis neu triginta 6 maiores. indutias ita se daturum, si per priores indutias naves onerariae captae, quaeque fuissent in navibus, restituerentur: aliter nec indutias nec spem pacis ullam esse.

5

5

XLIII. Inclinatis omnium ad pacem animis Cn. Lentulus consul, cui classis provincia erat, senatus consulto intercessit. 2 tum M'. Acilius et Q. Minucius tribuni plebis ad populum tulerunt, vellent iuberentne senatum decernere, ut cum Carthaginiensibus pax fieret; quem eam pacem dare, quemque ex 10 3 Africa exercitum deportare iuberent. de pace uti rogatae erant omnes tribus iusserunt; pacem dare P. Scipionem, eun4 dem exercitus deportare. ex hac rogatione senatus decrevit, ut P. Scipio ex decem legatorum sententia pacem cum populo Carthaginiensium quibus legibus ei videretur faceret. gratias 15 deinde patribus egere Carthaginienses, et petierunt, ut sibi in urbem introire et conloqui cum civibus suis liceret, qui capti 6 in publica custodia essent: esse in iis partim propinquos amicosque suos, nobiles homines, partim ad quos mandata a pro7 pinquis haberent. quibus conventis cum rursus peterent, sibi 20 quos vellent ex iis redimendi potestas fieret, iussi nomina 8 edere: et cum ducentos ferme ederent, senatus consultum factum est, ut legati Romani ducentos ex captivis, quos Carthaginienses vellent, ad P. Cornelium in Africam deportarent, nuntiarentque ei, ut, si pax convenisset, sine pretio eos Car- 25 9 thaginiensibus redderet. fetiales cum in Africam ad foedus

6. omnium animis] zu Rom. Cn. Lentulus Consul]: cupiditate flagrabat provinciae Africae: seu bellum foret, facilem victoriam fore, seu iam finiretur, finiti tanti belli a se consule gloriam petens. Schliesslich hatte der Senat den Beschluss gefasst: cui classis obvenisset, in Siciliam navigaret, si pax cum Carthaginiensibus conponi nequisset, in Africam traiceret; consul mari, Scipio eodem quo adhuc iure inperii terra rem gereret. 7. intercessit] dieses Recht hat ein Consul gegen den andern ebenso wie die Tribunen. Durch die Intercession wurde ein förmliches senatus consultum verhindert u. konnte nicht dem Volke vorgelegt werden, der Beschluss hiess deshalb nur senatus auctoritas. Die Volkstribunen haben aber das Recht, die Sache an das Volk (Tributcomitien)

[blocks in formation]

feriendum ire iuberentur, ipsis postulantibus senatus consultum factum est in haec verba, ut privos lapides silices privasque verbenas secum ferrent; uti praetor Romanus imperaret, ut foedus ferirent, illi praetorem sagmina poscerent. herbae id 5 genus ex arce sumptum fetialibus dari solet.

Ita dimissi ab Roma Carthaginienses cum in Africam 10 venissent ad Scipionem, quibus ante dictum est legibus pacem fecerunt.

Africani cognomen militaris prius favor an popularis aura 11 10 celebraverit, an, sicuti Felicis Sullae Magnique Pompei patrum memoria, coeptum ab adsentatione familiari sit, parum compertum habeo. primus certe hic imperator nomine victae a se gentis est nobilitatus. exemplo deinde huius nequaquam victoria pares insignes imaginum titulos claraque nomina fa15 miliae liquerunt.

III. Der Zweite Macedonische Krieg (200-196).

A) Verhandlungen in Rom (Liv. XXXI, 5-8).

V. Anno quingentesimo quinquagesimo primo ab urbe condita, P. Sulpicio Galba C. Aurelio consulibus, bellum cum 20 rege Philippo initum est, paucis mensibus post pacem Carthaginiensibus datam. omnium primum eam rem idibus Martiis, 2 quo die tum consulatus inibatur, P. Sulpicius consul rettulit, 3

[blocks in formation]

hervorragende Betheiligung bei der Anlage einer Colonie. Vgl. Schwegler II, 365.

[ocr errors]

18. quing. quinq. primo] Livius ist in seiner Rechnung hinter den Fasti consulares (Vgl. Mommsen Lat. Inschr. p. 483-551) um 3 Jahre zurück. Es war nach der Varronischen Rechnung 554 a. u. c. 200 a. Chr. 20. paucis mensibus] Vielleicht noch vor der Rückkehr Scipio's aus Afrika. 21. idibus Martiis] dies war der dies sollemnis für den Amtsantritt der Consuln (sicher seit der Zeit des zweiten punischen Krieges, wahrscheinlich aber schon im ersten punischen Kriege), bis im J. 154 v. Chr. beschlossen wurde, künftig den Magistratswechsel auf die Kalendae Ianuariae zu legen, um das bürgerliche Jahr mit dem Consulatsjahr in Uebereinstimmung

« IndietroContinua »