νοντες ὑπεχώρουν εἰς τοὐπίσω, λύσαντες τὸν μηνίσκον. αἱ δὲ 6 τῶν Ῥωμαίων σπεῖραι κατὰ τὴν ἐκθυμίαν ἑπόμεναι τούτοις διέκοψαν ῥᾳδίως τὴν τῶν ὑπεναντίων τάξιν, ἅτε δὴ τῶν μὲν Κελτῶν ἐπὶ λεπτὸν ἐκτεταγμένων, αὐτοὶ δὲ πεπυκνωκότες ἀπὸ 5 τῶν κεράτων ἐπὶ τὰ μέσα καὶ τὸν κινδυνεύοντα τόπον· οὐ γὰρ τ ἅμα συνέβαινε τὰ κέρατα καὶ τὰ μέσα συμπίπτειν, ἀλλὰ πρῶτα τὰ μέσα, διὰ τὸ τοὺς Κελτοὺς ἐν μηνοειδεῖ σχήματι τεταγμέ νους πολὺ προπεπτωκέναι τῶν κεράτων, ἅτε τοῦ μηνίσκου τὸ κύρτωμα πρὸς τοὺς πολεμίους ἔχοντος. πλὴν ἑπόμενοί γε τού- 8 10 τοις οἱ Ρωμαῖοι καὶ συντρέχοντες ἐπὶ τὰ μέσα καὶ τὸν εἴκοντα τόπον τῶν πολεμίων οὕτως ἐπὶ πολὺ προέπεσον ὥστ ̓ ἐξ ἑκατέ ρου τοῦ μέρους κατὰ τὰς ἐκ τῶν πλαγίων ἐπιφανείας τοὺς Λίβυας αὐτῶν γενέσθαι τοὺς ἐν τοῖς βαρέσι καθοπλισμοῖς· ὧν 9 οἱ μὲν ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρατος κλίναντες ἔπ ̓ ἀσπίδα καὶ τὴν 15 ἐμβολὴν ἐκ δόρατος ποιούμενοι παρίσταντο παρὰ πλευρὰν τοῖς πολεμίοις, οἱ δ ̓ ἀπὸ τῶν εὐωνύμων ἐπὶ δόρυ ποιούμενοι τὴν 10 κλίσιν ἐξ ἀσπίδος ἐπιπαρανέβαλλον, αὐτοῦ τοῦ πράγματος ὃ δέον ἦν ποιεῖν ὑποδεικνύντος. ἐξ οὗ συνέβη κατὰ τὴν ̓Αννίβου 11 πρόνοιαν μέσους ἀποληφθῆναι τοὺς Ρωμαίους ὑπὸ τῶν Λιβύων 20 κατὰ τὴν ἐπὶ τοὺς Κελτοὺς παράπτωσιν. οὗτοι μὲν οὖν οὐκέτι 12 φαλαγγηδόν, ἀλλὰ κατ ̓ ἄνδρα καὶ κατὰ σπείρας στρεφόμενοι πρὸς τοὺς ἐκ τῶν πλαγίων προσπεπτωκότας ἐποιοῦντο τὴν μάχην· Λεύκιος δέ, καίπερ ὢν ἐξ ἀρχῆς ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ κέρατος 116 καὶ μετασχὼν ἐπί τι τοῦ τῶν ἱππέων ἀγῶνος, ὅμως ἔτι τότε 25 διεσώζετο. βουλόμενος δὲ τοῖς κατὰ τὴν παράκλησιν λόγοις 2 ἀκολούθως ἐπ ̓ αὐτῶν γίγνεσθαι τῶν ἔργων, καὶ θεωρῶν τὸ συνέχον τῆς κατὰ τὸν ἀγῶνα = 1 zu 52, 19. 1. λύσαντες τὸν μηνί- κρίσεως ἐν τοῖς πεζοῖς στρατο ούμενοι ἐμβολήν) rechts vor, in der 24. ἐπί τι, eine Weile, cf. ἐπὶ πολὺν 3 πέδοις κείμενον, παριππεύων ἐπὶ τὰ μέσα τῆς ὅλης παρατάξεως ἅμα μὲν αὐτὸς συνεπλέκετο καὶ προσέφερε τὰς χεῖρας τοῖς ὑπεναντίοις, ἅμα δὲ παρεκάλει καὶ παρώξυνε τοὺς παρ ̓ αὑτοῦ 4 στρατιώτας. τὸ δὲ παραπλήσιον ̓Αννίβας ἐποίει· καὶ γὰρ οὗτος 5 ἐξ ἀρχῆς ἐπὶ τούτοις τοῖς μέρεσιν ἐπέστη τῆς δυνάμεως. οἱ δὲ 5 Νομάδες ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρατος προσπίπτοντες τοῖς ὑπεναν τίοις ἱππεῦσι τοῖς ἐπὶ τῶν εὐωνύμων τεταγμένοις μέγα μὲν οὔτ ̓ ἐποίουν οὐδὲν οὔτ ̓ ἔπασχον διὰ τὴν ἰδιότητα τῆς μάχης, ἀπράκτους γε μὴν τοὺς πολεμίους παρεσκεύαζον, περισπώντες 6 καὶ πανταχόθεν προσπίπτοντες. ἐπεὶ δ ̓ οἱ περὶ τὸν Ασδρούβαν, 10 ἀποκτείναντες τοὺς περὶ τὸν ποταμὸν ἱππεῖς πλὴν παντελῶς ὀλίγων, παρεβοήθησαν ἀπὸ τῶν εὐωνύμων τοῖς Νομάσι, τότε προϊδόμενοι τὴν ἔφοδον αὐτῶν οἱ σύμμαχοι τῶν Ῥωμαίων 7 ἱππεῖς ἐγκλίναντες ἀπεχώρουν. ἐν ᾧ καιρῷ πραγματικὸν δοκεῖ ποιῆσαι καὶ φρόνιμον ἔργον Ασδρούβας· θεωρῶν γὰρ τοὺς Νο- 15 μάδας τῷ τε πλήθει πολλοὺς ὄντας καὶ πρακτικωτάτους καὶ φοβερωτάτους τοῖς ἅπαξ ἐγκλίνασι, τοὺς μὲν φεύγοντας παρέδωκε τοῖς Νομάσι, πρὸς δὲ τὴν τῶν πεζῶν μάχην ἡγεῖτο, σπεύ 8 δων παραβοηθῆσαι τοῖς Λίβυσι. προσπεσὼν δὲ τοῖς Ῥωμαϊκοῖς στρατοπέδοις κατὰ νώτου, καὶ ποιούμενος ἐκ διαδοχῆς ταῖς 20 ἴλαις ἐμβολὰς ἅμα κατὰ πολλοὺς τόπους, ἐπέρρωσε μὲν τοὺς Λίβυας, ἐταπείνωσε δὲ καὶ κατέπληξε τὰς ψυχὰς τῶν Ῥωμαίων. 9 ἐν ᾧ καιρῷ καὶ Λεύκιος Αιμίλιος περιπεσών βιαίοις πληγαῖς ἐν χειρῶν νόμῳ μετήλλαξε τὸν βίον, ἀνὴρ πάντα τὰ δίκαια τῇ πατρίδι κατὰ τὸν λοιπὸν βίον καὶ κατὰ τὸν ἔσχατον καιρόν, εἰ 25 10 καί τις ἕτερος, ποιήσας. οἱ δὲ Ῥωμαῖοι, μέχρι μὲν ἐμάχοντο κατὰ τὰς ἐπιφανείας στρεφόμενοι πρὸς τοὺς κεκυκλωκότας, 11 ἀντεῖχον· ἀεὶ δὲ τῶν πέριξ ἀπολλυμένων, καὶ κατὰ βραχὺ συγκλειόμενοι, τέλος αὐτοῦ πάντες, ἐν οἷς καὶ Μάρκος και Γνάιος, ἔπεσον, οἱ τὸ πρότερον ἔτος ὕπατοι γεγονότες, ἄνδρες 30 ἀγαθοὶ καὶ τῆς Ῥώμης ἄξιοι γενόμενοι κατὰ τὸν κίνδυνον. κατὰ δὲ τὸν τούτων φόνον καὶ τὴν συμπλοκὴν οἱ Νομάδες ἑπό 12 μενοι τοῖς φεύγουσι τῶν ἱππέων τοὺς μὲν πλείστους ἀπέκτειναν, τοὺς δὲ κατεκρήμνισαν ἀπὸ τῶν ἵππων. ὀλίγοι δέ τινες εἰς 13 Οὐενουσίαν διέφυγον, ἐν οἷς ἦν καὶ Γάιος Τερέντιος ὁ τῶν ο Ῥωμαίων στρατηγός, ἀνὴρ αἰσχρὰν μὲν τὴν φυγήν, ἀλυσιτελῆ δὲ τὴν ἀρχὴν τὴν αὑτοῦ τῇ πατρίδι πεποιημένος. Ἡ μὲν οὖν περὶ Κάνναν γενομένη μάχη Ῥωμαίων και Καρ- 117 χηδονίων ἐπετελέσθη τὸν τρόπον τοῦτον, μάχη γενναιοτάτους ἄνδρας ἔχουσα καὶ τοὺς νικήσαντας καὶ τοὺς ἡττηθέντας. δῆ 10 λον δὲ τοῦτ ̓ ἐγένετο ἐξ αὐτῶν τῶν πραγμάτων. τῶν μὲν γὰρ 2 ἑξακισχιλίων ἱππέων ἑβδομήκοντα μὲν εἰς Οὐενουσίαν μετὰ Γαΐου διέφυγον, περὶ τριακοσίους δὲ τῶν συμμάχων σποράδες εἰς τὰς πόλεις ἐσώθησαν· ἐκ δὲ τῶν πεζῶν μαχόμενοι μὲν ἑάλω- 3 σαν εἰς μυρίους, οὗτοι δ ̓ ἐκτὸς ὄντες τῆς μάχης, ἐξ αὐτοῦ δὲ 15 τοῦ κινδύνου τρισχίλιοι μόνον ἴσως εἰς τὰς παρακειμένας πόλεις διέφυγον. οἱ δὲ λοιποὶ πάντες, ὄντες εἰς ἑπτὰ μυριάδας, ἀπέ- 4 θανον εὐγενῶς, τὴν μεγίστην χρείαν παρεσχημένου τοῖς Καρ χηδονίοις εἰς τὸ νικᾶν καὶ τότε καὶ πρότερον τοῦ τῶν ἱππέων ὄχλου. καὶ δῆλον ἐγένετο τοῖς ἐπιγενομένοις ὅτι κρειττόν ἐστι 5 20 πρὸς τοὺς τῶν πολέμων καιροὺς ἡμίσεις ἔχειν πεζούς, ἱπποκρατεῖν δὲ τοῖς ὅλοις, μᾶλλον ἢ πάντα πάρισα τοῖς πολεμίοις ἔχοντα διακινδυνεύειν. τῶν δὲ μετ' Αννίβου Κελτοὶ μὲν ἔπεσον εἰς 6 τετρακισχιλίους, Ἴβηρες δὲ καὶ Λίβυες εἰς χιλίους καὶ πεντακοσίους, ἱππεῖς δὲ περὶ διακοσίους. οἱ δὲ ζωγρηθέντες τῶν Ρω- 7 25 μαίων ἐκτὸς ἐγένοντο τοῦ κινδύνου, κατά τινα τοιαύτην αἰτίαν. Λεύκιος ἀπέλιπε μυρίους πεζοὺς ἐπὶ τῆς ἑαυτοῦ παρεμβολῆς, 8 ἵν ̓ ἐὰν μὲν ̓Αννίβας ὀλιγωρήσας τοῦ χάρακος ἐκτάξῃ πᾶσι, παρα τοῦ] so felen zuletzt hier (an dieser Stelle des Kampfes). 3. κατεκρήμνισαν] stürzten herab. 5. αἰσχρὰν μὲν τὴν ψυχὴν] Nach der Anschauung des Polyb., weil Varro die Niederlage überleben konnte. Anders war das Urtheil des Senats u. des Röm. Volkes, cf. Liv. XXII, 61, 14. 11. ἑβδομήκοντα: consul alter seu forte seu consilio nulli fugientium insertus agmini cum L fere equitibus Venusiam perfugit. Liv. c. 49, 14. Dagegen Liv. XXV, 6, 13: unde (von Cannae) consul cum equitibus 18. πεσόντες οὗτοι κατὰ τὸν τῆς μάχης καιρὸν ἐγκρατεῖς γένωνται 9 τῆς τῶν πολεμίων ἀποσκευῆς, ἐὰν δὲ προϊδόμενος τὸ μέλλον ἀπολίπῃ φυλακὴν ἀξιόχρεων, πρὸς ἐλάττους αὐτοῖς ὁ περὶ τῶν 10 ὅλων γένηται κίνδυνος. ἑάλωσαν δὲ τοιούτῳ τινὶ τρόπῳ. καταλιπόντος 'Αννίβου φυλακὴν ἀρκοῦσαν ἐπὶ τοῦ χάρακος, ἅμα τῷ 5 κατάρξασθαι τὴν μάχην κατὰ τὸ συνταχθὲν ἐπολιόρκουν οἱ Ρωμαῖοι προσβάλλοντες τοὺς ἀπολελειμμένους ἐν τῷ τῶν Καρχη 11 δονίων χάρακι. τὸ μὲν οὖν πρῶτον ἀντεῖχον· ἤδη δ ̓ αὐτῶν πιεζομένων, ἐπειδὴ κατὰ πάντα τὰ μέρη τὴν μάχην 'Αννίβας ἔκρινε, τότε παραβοηθήσας καὶ τρεψάμενος συνέκλεισε τοὺς Ρω- 10 μαίους εἰς τὴν ἰδίαν παρεμβολήν, καὶ δισχιλίους μὲν αὐτῶν ἀπ12 έκτεινε, τῶν δὲ λοιπῶν ἐγκρατὴς ἐγένετο ζωγρίᾳ πάντων. ὁμοίως δὲ καὶ τοὺς ἐπὶ τὰ κατὰ τὴν χώραν ἐρύματα συμπεφευγότας ἐκπολιορκήσαντες οἱ Νομάδες ἐπανῆγον, ὄντας εἰς δισχιλίους τῶν εἰς φυγὴν τραπέντων ἱππέων. 118 15 Βραβευθείσης δὲ τῆς μάχης τὸν προειρημένον τρόπον, ἀκόλουθον εἰλήφει τὰ ὅλα κρίσιν τοῖς ὑπ ̓ ἀμφοτέρων προσδοκω 2 μένοις. Καρχηδόνιοι μὲν γὰρ διὰ τῆς πράξεως ταύτης παραχρῆμα τῆς μὲν λοιπῆς παραλίας σχεδὸν πάσης ἦσαν ἐγκρατεῖς 3 Ταραντίνοί τε γὰρ εὐθέως ἐνεχείριζον αυτούς, Αργυριππανοί 20 δὲ καὶ Καπυανῶν τινες ἐκάλουν τὸν ̓Αννίβαν, οἱ δὲ λοιποὶ 4 πάντες ἀπέβλεπον ἤδη τότε πρὸς Καρχηδονίους· μεγάλας δ' εἶχον ἐλπίδας ἐξ ἐφόδου καὶ τῆς Ῥώμης αὐτῆς ἔσεσθαι κύριοι· 5 Ῥωμαῖοί γε μὴν τὴν Ἰταλιωτῶν δυναστείαν παραχρῆμα διὰ τὴν in den Kampf gehe. 2. ἐὰν μὲν ἐὰν δὲ] sive — sive Wahrscheinlich ist es, dass das Terrain die volle Entwicklung der römischen Streitkräfte nicht zuliess. Denn es war nicht Sitte der Römer, vor Entscheidung des Kampfes an die Eroberung und Plünderung des feindlichen Lagers zu denken. 12. ζωγρία πάντων] Es ist fraglich, ob der Bericht des Livius auf Wahrheit beruht, dass gegen 600 Mann aus dem kleineren Lager sich in das grössere durchschlugen (Liv. ΧΧΙΙ, 50, 11) u. von da etwa 4000 Mann nach Canusium entkamen (ibid. c. 52, 4). Es scheint, als ob diesem Berichte gegenüber, der natürlich auf einer älteren Quelle beruht, Polyb. auf Grund seiner Forschungen πάντων betont und deshalb an das Ende des Satzes gestellt hat. 19. παραλίας: Graecorum omnis ferme ora, Tarentini, Metapontini, Crotonienses Locrique Liv. c. 61, 12, wo auch die übrigen Völkerschaften, welche nach und nach von Rom abfielen, aufgezählt sind. 20. Αργυριππανοί] Αργυρίππα Stadt in Apulien. Capua wurde nach Rom als die bedeutendste Stadt Italiens angesehen. 24. Ρωμαῖοί γε μήν, iam vero Romani Italiae inperio desperato de ipsorum urbis salute in timore versabantur. Dagegen Liv. Ε. 61, 14: quo in tempore adeo magno animo civitas fuit, ἧτταν ἀπεγνώκεσαν, ἐν μεγάλοις δὲ φόβοις καὶ κινδύνοις ἦσαν περί τε σφῶν αὐτῶν καὶ περὶ τοῦ τῆς πατρίδος ἐδάφους, ὅσον οὔπω προσδοκῶντες ἥξειν αὐτὸν τὸν ̓Αννίβαν. καὶ γὰρ ὥσπερ 6 ἐπιμετρούσης καὶ συνεπαγωνιζομένης τοῖς γεγονόσι τῆς τύχης 5 συνέβη μετ' ὀλίγας ἡμέρας, τοῦ φόβου κατέχοντος τὴν πόλιν, καὶ τὸν εἰς τὴν Γαλατίαν στρατηγὸν ἀποσταλέντα εἰς ἐνέδραν ἐμπεσόντα παραδόξως ἄρδην ὑπὸ τῶν Κελτῶν διαφθαρῆναι μετὰ τῆς δυνάμεως. οὐ μὴν ἥ γε σύγκλητος οὐδὲν ἀπέλειπε τ τῶν ἐνδεχομένων, ἀλλὰ παρεκάλει μὲν τοὺς πολλούς, ἠσφαλίζετο 10 δὲ τὰ κατὰ τὴν πόλιν, ἐβουλεύετο δὲ περὶ τῶν ἐνεστώτων ἀνδρωδῶς. τοῦτο δ ̓ ἐγένετο φανερὸν ἐκ τῶν μετὰ ταῦτα συμβάν των· ὁμολογουμένως γὰρ τῶν Ῥωμαίων ἡττηθέντων τότε καὶ 8 παραχωρησάντων τῆς ἐν τοῖς ὅπλοις ἀρετῆς, τῇ τοῦ πολιτεύμα- 9 τος ἰδιότητι καὶ τῷ βουλεύεσθαι καλῶς οὐ μόνον ἀνεκτήσαντο 15 τὴν τῆς Ἰταλίας δυναστείαν, νικήσαντες μετὰ ταῦτα Καρχηδονίους, ἀλλὰ καὶ τῆς οἰκουμένης ἁπάσης ἐγκρατεῖς ἐγένοντο μετ' ὀλίγους χρόνους. ut consuli ex tanta clade redeunti et obviam itum frequenter ab omnibus ordinibus sit et gratiae actae, quod de rep. non desperasset, natürlich, Senat und Bürgerschaft hatten die Schlacht in Apulien befohlen, in der Hoffnung, durch ihre Uebermacht Hannibal erdrücken zu können. 2. ὅσον οὔπω] jeden Augenblick, vgl. Hannibal ante portas! 4. ἐπιμετρούσης] als ob das Schicksal das Mass der Leiden = vollmachen wollte. 6. τὸν εἰς τὴν Γαλατίαν στρατηγόν] der Praetor L. Postumius, der für das nächste Jahr zum Consul ernannt war. Vgl. Liv. XXIII, 24. 7. ἄρδην funditus. - 9. τῶν ἐνδεχομένων] von dem was möglich war. 14. ιδιότητι Eigenthämlichkeit. Ρ. behandelte deshalb die politische u. militärische Verfassung Roms im VI. Buch, wovon ein grosser Theil noch erhalten ist. |