Immagini della pagina
PDF
ePub

πλείους οὐδὲ αἰσθανομένους μετῄει. οὐ γὰρ ὅπως δόξειεν ἀμύνεσθαί τινας ἔπρασσεν, ἀλλ' ὅπως ὅτι ἀνεπιφθονώτατα πρὸς τὸ συμφέρον ἑαυτῷ πάντα διοικήσειε. καὶ διὰ τοῦτο καὶ ἀδή5 λως, καὶ ἐν οἷς ἥκιστα ἄν τις προσεδόκησε, τὰς τιμωρίας ἐπῆγε, τῆς τε φήμης ἕνεκα, τοῦ μὴ δοκεῖν ὀργίλως ἔχειν, καὶ τοῦ μή τινα προαισθανόμενον προφυλάξασθαι ἢ καὶ προποιῆσαί τι δεινὸν αὐτόν, πρὶν παθεῖν, ἐπιχειρῆσαι.

12

5. Verbannung des Cicero (Dio 38, 12-17. 30. 39, 6—11). Ἐξ οὖν τούτων τῶν λογισμῶν καὶ τότε αὐτὸς μὲν τὴν ἡσυχίαν ἦγε, τὸ δὲ δὴ Κλώδιον ἀντιχαρίσασθαί τι αὐτῷ, ὅτι τῆς μοιχείας αὐτοῦ οὐ κατηγόρησε, βουλόμενον αισθόμενος παρεσκεύασε κρύφα κατὰ τοῦ Κικέρωνος. καὶ πρῶτον μὲν ἐς τὰ τοῦ πλήθους δικαιώματα αὖθις αὐτόν, ὅπως νομίμως ἐκποιηθῇ, συμπράττοντος αὐτῷ καὶ τοῦ Πομπηίου μετέστησεν,

in die damalige Zeit zu versetzen weifs. War denn damals Cäsar etwas Höheres und Grösseres als Cicero ? Cäsar liebte eben nicht die Worte, sondern die That. Und auf diese Weise hat er sich schnell genug an Cicero gerächt.

C. 12. τῆς μοιχείας] P. Clodius hatte sich zu dem Feste der Bona Dea, das ausschliefslich nur von Frauen und den Vestalinnen zur Nachtzeit im Hause des Cäsar als Pontifex Maximus gefeiert wurde, angeblich aus Liebe zu Cäsars Gattin in weiblicher Verkleidung als Saitenspielerin eingeschlichen und war erkannt worden (Ende 62 v. Chr.). Cäsar verfolgte die Angelegenheit nicht weiter, trennte sich aber von seiner Gemahlin u. heiratete (59) Calpurnia, die Tochter des L. Piso. ἐς τὰ τοῦ πλήθους δικαιώματα] Wörtlich in iura plebis, in ordinem plebeium. Clodius gehörte dem Patricierstande an u. konnte darum das Volkstribunat nicht bekleiden, weil dieses rein plebeische Amt nur von Plebeiern verwaltet werden durfte. Um also seine Absicht zu erreichen, mufste sich Clodius von einem Plebeier

adoptieren lassen und zugleich in den Plebeierstand übertreten. Dies konnte aber nur durch die Form der adrogatio geschehen, welche manche Schwierigkeiten verursachte: adrogantur ii qui, cum sui iuris sunt, in alienam sese potestatem tradunt eiusque rei ipsi auctores fiunt. Sed adrogationes non temere nec inexplorate conmittuntur; nam comitia arbitris pontificibus (an deren Spitze Cäsar stand) praebentur, quae curiata appellantur, aetasque eius, qui adrogare volt, an liberis potius gignundis idonea sit, bonaque eius, qui adrogatur, ne insidiose adpetita sint, consideran tur iusque iurandum in adrogando iuratur. Sed adrogari non potest, nisi iam vesticeps. Adrogatio autem dicta, quia genus hoc in alienam familiam transitus per populi rogationem fit. Eius rogationis verba haec sunt: Velitis iubeatis, uti L. Valerius L. Titio tam iure legeque filius siet, quam si ex eo patre matreque familias eius natus esset, utique ei vitae necisque in eum potestas siet, uti patri endo (= in) filio est. Haec ita uti dixi, ita vos Quirites rogo. Gell. V, 19. – μετέστησεν] = traduxit (in ple

ἔπειτα δὲ δήμαρχον εὐθὺς· ἀποδειχθῆναι διεπράξατο. οὗτος 3 οὖν ὁ Κλώδιος ἐπεστόμισε μὲν καὶ τὸν Βίβουλον ἐσελθόντα τε ἐς τὴν ἀγορὰν ἐπ ̓ ἐξόδῳ τῆς ἀρχῆς, καὶ διανοούμενον μετὰ τῆς τοῦ ὅρκου πιστώσεως καὶ περὶ τῶν παρόντων δημηγορῆσαι, ἐπέθετο δὲ καὶ τῷ Κικέρωνι. καὶ ἐπειδὴ μὴ ἐδόκει οἱ 4 ῥᾴδιον εἶναι ἄνδρα πάμπολυ ἐν τῇ πολιτείᾳ διὰ τὴν τῶν λόγων δεινότητα δυνάμενον καταλῦσαι, τρέπεται πρὸς οἰκείωσιν οὐχ ὅτι τοῦ πλήθους, ἀλλὰ καὶ τῶν ἱππέων τῆς τε βουλῆς, παρ ̓ οἷσπερ που καὶ ὁ Κικέρων πλεῖστος ἐφέρετο, ἐλπίσας, ἂν τούτους σφετερίσηται, ῥᾳδίως αὐτόν, ἅτε καὶ διὰ φόβον μᾶλλον ἢ δι ̓ εὔνοιαν ἰσχύοντα, καθαιρήσειν. παμπληθεῖς γὰρ ἐκ τῶν 5 λόγων ἐλύπει, καὶ οὐκ ἐς τοσοῦτον οἵ τι ὠφελούμενοι ὑπ ̓ αὐτοῦ ᾠκειοῦντο ἐς ὅσον οἱ βλαπτόμενοι ἠλλοτριοῦντο. πρὸς γάρ τοι τῷ τοὺς πλείους τῶν ἀνθρώπων προχειρότερον ἐπὶ τοῖς δυσχερεστέροις ἀγανακτεῖν ἢ τῶν ἀμεινόνων χάριν τισὶν ἔχειν, καὶ τοῖς μὲν συναγορεύσασι σφίσιν ἀποδεδωκέναι τὸν μισθὸν νομίζειν, τοὺς δ ̓ ἀντιδικήσαντας ἀμύνεσθαι τρόπον τινὰ προαιρεῖσθαι, πικροτάτους ἐχθροὺς ἑαυτῷ ἐσεποίει περιεῖναί 6 τε καὶ τῶν κρατίστων ἀεί ποτε ἐπιχειρῶν καὶ τῇ παρρησίᾳ πρὸς πάντας ὁμοίως ἀκράτῳ καὶ κατακορεῖ χρώμενος, ἅτε καὶ τὴν δόξαν τοῦ δύνασθαι συνεῖναί τε καὶ εἰπεῖν ἃ μηδεὶς ἄλλος, καὶ πρὸ τοῦ χρηστὸς εἶναι δοκεῖν, θηρώμενος. ἔκ τε οὖν τούτου, τ καὶ διότι μέγιστόν τε ἀνθρώπων ηὔχει καὶ οὐδένα ἐξ ἴσου

bem). ἐπεστόμισε] Wie Calpurnius Bestia u. Metellus Nepos den Cicero. διὰ φόβον μᾶλλον etc.] diese Auffassung des Dio ist scharf u. wie es scheint richtig. ἐκ τῶν λόγων] auch durch seine Witzeleien (dicacitas), vgl. Phil. II, § 39, Macrob. Sat. II, 3, 7: Pompeius Ciceronis facetiarum inpatiens fuit, cuius haec dicta ferebantur: Ego vero quem fugiam habeo, quem sequar non habeo. Et cum ad Pompeium venisset, dicentibus sero eum venisse respondit: Minime sero veni, nam nihil hic paratum video. Deinde interroganti Pompeio, ubi gener eius Dolabella esset, respondit: Cum socero tuo etc. Vgl. anten: τῇ παρρησίᾳ πρὸς πάντας ὁμοίως ἀκράτῳ καὶ κατακορεῖ χρώμενος. τὸν μισθόν] Nach der lex Cincia (204 v. Chr.) durfte zwar

der Verteidiger oder Patron für seine Bemühung, die als ein Ehrendienst angesehen wurde, keine Art von Remuneration annehmen, aber mit der Abnahme der alten Gesinnung wurde das Gesetz auf sehr verschiedene Weise umgangen, so dafs die Beschäftigung bald eine sehr lukrative wurde. Vgl. Tac. Ann. XI, 5-7. Walter Röm. Rechtsgesch. II, 401. πικροτάτους ἐχ θρούς] Vgl. Cic. Phil. II § 1 nemo illorum inimicus mihi fuit voluntarius: omnes a me reip. causa lacessiti. Vgl. p. Sulla § 28. — ηὔχει] dies bezieht sich auf seine Verdienste im Consulat (cf. Phil. II § 11 sqq.), die Cicero um so mehr hervorheben zu müssen glaubte, je mehr er seine ehrliche Absicht verkannt u. seine Politik angefeindet sah. In diesem Sinne ist auch der berühmte Brief

ἑαυτῷ ἦγεν, ἀλλὰ ἔν τοῖς λόγοις ὁμοίως καὶ ἐν τῷ βίῳ πάντας τε ὑπερεφρόνει καὶ ἰσοδίαιτος οὐδενὶ ἠξίου εἶναι, φορτικός τε καὶ ἐπαχθὴς ἦν, καὶ ἀπὸ τούτων καὶ ὑπ' αὐτῶν ἐκείνων 13 οἷς ἤρεσκε καὶ ἐφθονεῖτο καὶ ἐμισεῖτο. ὁ οὖν Κλώδιος ἐλπίσας αὐτὸν διὰ ταῦτα, ἂν τήν τε βουλὴν καὶ τοὺς ἱππέας 2 τόν τε ὅμιλον προπαρασκευάσηται, ταχὺ κατεργάσεσθαι, τόν τε σῖτον προῖκα διένειμε, καὶ τὰ ἑταιρικὰ κολλήγια ἐπιχωρίως καλούμενα, ὄντα μὲν ἐκ τοῦ ἀρχαίου, καταλυθέντα δὲ χρόνον

an den Lucceius (ad Fam. V, 12) zu verstehen. Die Demokraten suchten bei jeder Gelegenheit den Cicero wegen seines energischen Vorgehens gegen die Catilinarier beim Volke zu verdächtigen, Cicero suchte sich nun eben so oft als er öffentlich sprach beim Volke zu rechtfertigen. Die Verkennung u. Verkleinerung, welche Cicero erdulden mufste, hatte aber auch zur Folge, dafs er mit Wohlgefallen in der Erinnerung seines ruhmreichen Consulats verweilte; denn wer in der Gegenwart keine Befriedigung findet, sucht Trost in der Vergangenheit. Dafs allerdings Cicero etwas an den Fehlern des Gelehrtenstolzes krankte (τὴν δόξαν δύνασθαι συνεῖναί τε καὶ εἰπεῖν ἃ μηδεὶς ἄλλος), dafs er sich leicht gereizt fühlte, wenn seine litterarischen oder politischen Verdienste angezweifelt wurden, ist nicht zu leugnen. Doch vgl., wie richtig u. zugleich bescheiden er seine litterarischen Verdienste bezeichnet Phil. II § 20. Vell. Pat. II, 34 M. Cicero ut vita clarus ita ingenio maximus, qui effecit, ne quorum arma viceramus eorum ingenio vinceremur. οὐδένα ἐξ ἴσου ἑαυτῷ ἦγεν] dieses Urteil ist zu scharf, denn ebenso richtig ist was Plutarch von ihm sagt: ἀφθονώτατον ὄντα ἐν τῷ τοὺς πρὸ αὐτοῦ καὶ τοὺς καθ ̓ αὑ τὸν ἄνδρας ἐγκωμιάζειν. ois noεoxɛ] z. B. die Pompeianer. Aber der Grund ist ein anderer. Cicero durchschaute die Eitelkeit u. Nichtigkeit des Pompeius u. doch führte ein dämonischer Zug ihn immer wieder zu ihm hin. So war Ciceros Herz und Verstand immer geteilt.

[ocr errors]

Vgl. das scharfe Urteil des Cicero über Pomp. Phil. II § 38 sq.

C. 13. τὸν σῖτον προῖκα διένειμε] Schol. Bob. Cic. p. Sest. p. 301: Ante quidem C. Gracchus legem tulerat, ut populus pro frumento, quod publice daretur (monatlich 5 Scheffel Weizen), in singulos modios senos aeris et trientes (= 61⁄2 As) pretii nomine exsolveret, sed hic (P. Clodius) anno suo frumentariam legem tulit, ut gratuito populus acciperet. Cic. p. Sest. § 55: ut remissis senis et trientibus quinta prope pars vectigalium tolleretur. ἑταιρικά κολλήγια] Cic. Sest. 55 ut collegia non modo illa vetera contra senatus consultum restituerentur, sed ab uno gladiatore innumerabilia alia conscriberentur. Clodius stellte nämlich schon am 1. Jan. 58 die ludi compitalicii wieder her u. beantragte am 3. Tage darauf seine lex de collegiis restituendis novisque instituendis, weil ein Senatsbeschlufs vom J. 64 die kompitalicischen Col legia aufgegeben hatte. Diese hatten ihren Namen von den die Stadtquartiere (vici) abscheidenden Kreuzwegen (compita), auf denen Kapellen (aediculae) für die städtischen Laren (Lares compitales) standen. Ursprünglich eingesetzt für diesen städtischen Larenkultus (collegia sacra) hatten diese Kollegien bald ihren religiösen Mittelpunkt verloren u. waren zu politischen Klubs geworden, die durch ihre lokale Geschlossenheit eines der wirksamsten Werkzeuge demagogischer Umtriebe wurden. Vgl. Halm zu Cic. p. Sest. § 34. Cäsar hob später diese Kollegien wieder auf.

τινά, ἀνενεώσατο· τοῖς τε τιμηταῖς ἀπηγόρευσε μήτ' ἀπαλείφειν ἔκ τινος τέλους μήτ' ἀτιμάζειν μηδένα, χωρὶς ἢ εἴ τις παρ ̓ ἀμφοτέροις σφίσι κριθεὶς ἁλοίη. τούτοις οὖν αὐτοὺς 3 δελεάσας καὶ ἕτερόν τινα νόμον ἔγραψε, περὶ οὗ διὰ πλειόνων ἀναγκαῖόν ἐστιν εἰπεῖν, ὅπως σαφέστερος τοῖς πολλοῖς γένηται. τῆς γὰρ μαντείας τῆς δημοσίας ἔκ τε τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἐξ ἄλλων τινῶν ποιουμένης, τὸ μέγιστον κῦρος ἡ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ εἶχεν, οὕτως ὥστε τὰ μὲν ἄλλα οἰωνίσματα πολλὰ καὶ καθ ̓ ἑκάστην πρᾶξιν, ἐκεῖνο δὲ ἐσάπαξ ἐπὶ πάσῃ τῇ ἡμέρᾳ γίγνεσθαι. τοῦτό τε οὖν ἰδιώτατον ἐν αὐτῷ ἦν, καὶ ὅτι ἐπὶ μὲν τῶν 4 ἄλλων ἁπάντων ἢ ἐπέτρεπε πραχθῆναι τινα, καὶ ἐγίγνετο μηδενὸς ἔτι καθ ̓ ἕκαστον οἰωνίσματος ἐπαγομένου, ἢ ἐκώλυε, καὶ ἀνεχειρίζετό τι, τὰς δὲ δὴ τοῦ δήμου διαψηφίσεις πάντως ἐπῖσχε, καὶ ἦν πρὸς αὐτὰς ἀεὶ διοσημία, εἴτε ἐναίσιον εἴτε ἐξαίσιον ἐγένετο. καὶ τὸ μὲν αἴτιον τῆς νομίσεως ταύτης οὐκ 5 ἔχω φράσαι, γράφω δὲ τὰ λεγόμενα. ἐπεὶ οὖν πολλοὶ ἐμποδίζειν ἢ νόμων ἐσφορὰς ἢ ἀρχόντων καταστάσεις ἐς τὸν δῆμον ἐσαγομένας βουλόμενοι προεπήγγελλον ὡς καὶ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ τὴν ἡμέραν ἐκείνην μαντευσόμενοι, ὥστε μηδεμίαν ἐν αὐτῇ κύρωσιν τὸν δῆμον σχεῖν, φοβηθεὶς ὁ Κλώδιος μὴ γραψαμένου 6 αὐτοῦ τὸν Κικέρωνα ἀναβολήν τέ τινες ἐκ τοῦ τοιούτου καὶ τριβὴν τῇ δίκῃ ἐμποιήσωσιν, ἐσήνεγκε μηδένα τῶν ἀρχόντων ἐν ταῖς ἡμέραις ἐν αἷς ψηφίσασθαί τι τὸν δῆμον ἀναγκαῖον εἴη, τὰ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ γιγνόμενα παρατηρεῖν.

τοιαῦτα μὲν τότε ἐπὶ τὸν Κικέρωνα συνέγραψε. καὶ ἐπειδὴ 14 ἐκεῖνος, συνεὶς τὸ γιγνόμενον, Λούκιον Νίννιον Κουαδρᾶτον

τοῖς τε τιμηταίς] das Gesetz lautete nach dem Schol. Bob. Cic. Sest. p. 300: ne liceret censori praeterire aliquem in senatu recitando, nisi eum, quem damnatum esse constaret, oder nach Ascon. zu Cic. in Pis. § 9: ne quem censores in senatu legendo praeterirent neve qua ignominia afficerent, nisi qui apud eos accusatus et utriusque censoris sententia damnatus esset. Sechs Jahre später wurde dieses Gesetz des Clodius, das nützlichste und weiseste von allen, von Scipio Metellus, dem Schwiegervater des Pompeius, wie

[merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

δημαρχοῦντα ἐναντιωθῆναι πᾶσι σφίσιν ἀντιπαρεσκεύασεν, ἔδεισε μὴ καὶ θορύβος ἐκ τούτου και διατριβή τις γένηται, καὶ 2 ὑπῆλθεν αὐτὸν ἀπατήσας. προδιομολογησάμενος γὰρ αὐτῷ μηδ' ὁτιοῦν, ἂν μηδὲν τῶν νομοθετουμένων ἐμποδίσῃ, κατ ̓ αὐτοῦ γράψειν, ἔπειτα τὴν ἡσυχίαν καὶ ἐκείνου καὶ τοῦ Νιννίου ἄγοντος διενομοθέτησεν αὐτά, καὶ μετὰ τοῦτο καὶ τῷ Κικέρωνι 3 ἐπεχείρησε. καὶ ὁ μὲν οὕτω, καίτοι φρονιμώτατος ἀξιῶν εἶναι, τότε ὑπὸ τοῦ Κλωδίου, εἴ γε ἐκεῖνον, ἀλλὰ μὴ τὸν Καίσαρα τούς τε ἄλλους τοὺς μετ ̓ αὐτῶν συνεστηκότας δεῖ λέγειν, ἠπατήθη 4 ὁ δὲ δὴ νόμος ὃν μετὰ ταῦτα ὁ Κλώδιος ἐσήνεγκεν, ἄλλως μὲν οὐκ ἐδόκει ἐπ ̓ αὐτῷ τίθεσθαι, οὐδὲ γὰρ τὸ ὄνομα αὐτοῦ εἶχεν, ἀλλὰ κατὰ πάντων ἁπλῶς τῶν πολίτην τινὰ ἄνευ τῆς τοῦ δήμου καταγνώσεως ἀποκτενούντων ἢ καὶ ἀπεκτονότων 5 ἐσήγετο, ἔργῳ δὲ ἐπ ̓ αὐτὸν ὅτι μάλιστα συνεγράφετο. ἔφερε μὲν γὰρ καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν βουλήν, ὅτι τοῖς τε ὑπάτοις τὴν φυλακὴν τῆς πόλεως, δι ̓ ἧσπερ καὶ τὰ τοιαῦτα σφίσι ποιεῖν

p. Sest. § 68. ὑπὸ τοῦ Κλωδίου ηπατήθη] Vgl. Cic. Att. III, 15, 4 In me enim ipsum peccavi vehementius; sed profecto, si, quantum me amas et amasti, tantum amare deberes ac debuisses, nunquam esses passus me, quo tu abundabas, egere consilio, nec esses passus mihi persuaderi utile nobis esse legem de collegiis perferri. — ὁ δὲ δὴ νόμος] dieses erste gegen Cicero gerichtete Gesetz des Clodius lautete: qui civem Romanum indemnatum interemisset (fut. n. perf.), ei aqua et igni interdiceretur (interdictum sit?). Die lex Clodia war also eine Fortsetzung u. ein Schutz der lex Porcia u. Sempronia de capite civium Romanorum. τὰ τοιαῦτα ἐξὸν ἐγίγνετο] zu dem senatus consultum ultimum (Sall. Cat. 29) war der Senat berechtigt wie zur Initiative für die Ernennung eines Diktators, freilich nur more maiorum, nicht durch ein förmliches Gesetz. Wenn nun durch diesen Beschlufs die Stadt gewissermassen in den Belagerungszustand versetzt war, so durften die Magistrate nur gegen das Leben derjenigen römischen Bürger einschreiten, welche die Waffen

gegen die gesetzliche Gewalt erhoben u. mit Waffengewalt sich zur Wehr setzten. Der Senat konnte über aufserordentliche Vergehen röm. Bürger, wenn das Gemeinwesen gefährdet war, zwar Untersuchung u. Strafe verhängen, aber immer musste eine solche quaestio, wenn sie auf Kapitalsachen römischer Bürger ging, vom Volke autorisiert sein. Vgl. Liv. XXVI, 33 per senatum agi de Campanis, qui cives Romani sunt, iniussu populi non video posse; idque et apud maiores nostros in Satricanis factum esse cum defecissent, ut M. Antistius tribunus pl. prius rogationem ferret sciretque plebs, uti senatui de Satricanis sententiae dicendae ius esset, itaque censeo cum tribunis pl. agendum esse, ut eorum unus pluresve rogationem ferant ad plebem, qua nobis statuendi de Campanis ius fiat. Dies wäre das korrekte Verfahren gewesen, das Cicero hätte beobachten müssen u. das später (52) auch wirklich Pompeius gegen Milo beobachtet hat. Vgl. Richter, Einleitung zu Cic. Mil. § 17. Der Einwand, dafs das Verbrechen eingestanden, also überführt war (manifestum), ist nicht stichhaltig, denn

« IndietroContinua »