ἐξὸν ἐγίγνετο, προσετετάχει, καὶ μετὰ τοῦτο καὶ τοῦ Λεντούλου καὶ τῶν ἄλλων τῶν τότε θανατωθέντων κατεψήφιστο· οὐ 6 μέντοι ἀλλ ̓ ὁ Κικέρων, ἐπειδὴ καὶ ἐσηγγέλκει περὶ αὐτῶν καὶ ἐσήγητο ἀεὶ καὶ ἐπεψηφίκει καὶ τέλος καὶ τὴν τιμωρίαν σφῶν δι άγε τῶν τὰ τοιαῦτα ὑπηρετούντων ἐπεποίητο, καὶ τὴν αἰτίαν μόνος ἢ καὶ μάλιστα ἔσχε. καὶ διὰ τοῦτο τά τε ἄλλα ἰσχυρῶς 7 αὐτῷ ἀντέπρασσε, καὶ τὴν βουλευτικὴν ἐσθῆτα ἀπορρίψας ἐν τῇ ἱππάδι περιενόστει, πάντας τε τούς τι δυναμένους, οὐχ ὅπως τῶν ἐπιτηδείων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀντιστασιωτῶν, καὶ μάλιστα τόν τε Πομπήιον καὶ τὸν Καίσαρα, ἅτε μηδὲ τὴν ἔχθραν αὐτοῦ προσποιούμενον, καὶ ἡμέρας καὶ νυκτὸς ὁμοίως περιιὼν ἐθεράπευε. καὶ ἐβούλοντο γὰρ καὶ ἐκεῖνοι μήτε τὸν Κλώδιον 15 αὐτοὶ παρεσκευακέναι μήτε τοῖς γεγραμμένοις ὑπ ̓ αὐτοῦ ἀρέσκεσθαι δοκεῖν, τοιάνδε τινὰ ἐπὶ τὸν Κικέρωνα ἀπάτην, σφίσι μὲν εὐπρεπῆ, ἐκείνῳ δὲ δὴ ἀφανῆ, προσεξεῦρον. ὁ μὲν γὰρ 2 Καῖσαρ ὑπείκειν αὐτῷ συνεβούλευε, μὴ καὶ κατὰ χώραν μείνας ἀπόληται· καὶ ἵνα γε μᾶλλον ὑπ ̓ εὐνοίας τοῦτο ποιεῖν πιστευθῇ, ὑποστρατήγῳ οἱ χρήσεσθαι ὑπισχνεῖτο, ὅπως μη μετ ̓ ὀνείδους ὡς καὶ ὑπεύθυνος ὤν, ἀλλ ̓ ἐπί τε ἀρχῆς καὶ μετὰ τιμῆς ἐκποδὼν δὴ τῷ Κλωδίῳ γένηται. ὁ δὲ δὴ Πομπήιος 3 das crimen wird erst manifestum durch die richterliche Untersuchung u. Verhandlung (quaestio), wozu eine rogatio nötig war, nicht durch das Eingeständnis der Verbrecher. τὴν αἰτίαν] die rechtliche Verantwortlichkeit hat allein der zur Exekutive berechtigte Magistrat; der Senat ist nur eine beratende Behörde (consilium publicum), er hat nur auctoritas aber kein inperium, seine Verantwortlichkeit kann also nur moralisch sein. – τὴν βουλευτικὴν ἐσθῆτα] Tunicam laticlaviam, quam cum equitum angusto clavo senatores in luctu permutare solebant. ἐν τῇ ἱππάδι] unter dem Ritterstand, dem Cic. seiner Abkunft nach angehörte und der während seines Consulats so bereitwillig für Cicero eingetreten war, cf. p. Sest. 28 equites vero Romanos daturos illius diei poenas, quo me consule cum gladiis in clivo Capitolino fuissent. Halm Einl. z. d. Cat. Reden § 26. μηδὲ τὴν ἔχθραν] Cicero hatte noch im J. 59, da er von der Synomosie nicht unterrichtet war, versucht den Pompeius von Cäsar abzuziehen (Phil. II § 23), aber Cäsar behandelte dennoch den Cicero immer mit zuvorkommender Höflichkeit (p. Sest. § 39). C. 15. ὑπείκειν αὐτῷ] urbe cedere. ὑποστρατήγῳ οἱ χρήσεσθαι] Cic. ad Att. II, 18, 3 a Caesare valde liberaliter invitor in legationem illam, sibi ut sim legatus (in Galliis),* atque etiam libera legatio voti causa datur. Sed haec et praesidii apud pudorem Pulchelli non habet satis et a fratris adventu me ablegat, illa et munitior est et non inpedit, quominus adsim cum velim. Hanc ego teneo, sed usurum me non puto. Neque tamen scio quid sequar. Non lubet fugere, aveo pugnare (mit den Clodianern). Magna sunt hominum studia. Sed nihil affirmo. Vgl. II, 19, 5. – μὴ μετ ̓ ὀνείδους] ad Att. II, 19 Caesar me sibi volt esse legatum. Honestior haec declinatio periculi. – ὁ δὲ δὴ Πομπήιος] τούτου μὲν αὐτόν, τό τε πρᾶγμα ἀπόδρασιν ἄντικρυς ὀνομάζων, καὶ ἐς τὸν Καίσαρα ὥς γε καὶ κατ ̓ ἔχθραν οὐκ ἐπιτηδείως οἱ συμβουλεύοντα ὑποσημαίνων, ἀπέτρεπε, γνώμην δὲ ἐδίδου καταμεῖναι καὶ ἑαυτῷ τε ἅμα καὶ τῇ βουλῇ μετὰ παρ4 ρησίας βοηθῆσαι, τόν τε Κλώδιον εὐθὺς ἀμύνασθαι· οὔτε γὰρ διαπράξασθαί τι αὐτὸν παρόντος τε ἐκείνου καὶ ἐναντιουμένου δυνήσεσθαι ἔλεγε, καὶ προσέτι καὶ δίκην δώσειν καὶ ἑαυτοῦ τι πρὸς τοῦτο συμπράξαντος. τοιούτους αὐτῶν λόγους λέγοντων, οὐχ ὅτι ἐναντία ἀλλήλοις ἐγίγνωσκον, ἀλλ ̓ ἵν ̓ ἐκεῖνον ἀνυπόπτως 5 ἀπατήσωσι, τῷ Πομπηίῳ προσέθετο. οὔτε γὰρ προϋπώπτευέ τι ἐς αὐτόν, καὶ ἐπίστευε πάντως ὑπ ̓ αὐτοῦ σωθήσεσθαι. τῶν τε γὰρ ἄλλων πολλοὶ καὶ ᾐδοῦντο αὐτὸν καὶ ἐτίμων, ὥστε καὶ κινδυνεύοντας συχνοὺς τοὺς μὲν παρὰ τῶν δικαστῶν, τοὺς δὲ 6 καὶ παρ ̓ αὐτῶν τῶν κατηγόρων ῥύεσθαι· καὶ ὁ Κλώδιος, ἅτε καὶ ἐν γένει ποτὲ αὐτῷ γενόμενος καὶ συστρατεύσας ἐπὶ πολὺν χρόνον, οὐδὲν ὅ,τι οὐ κατὰ γνώμην αὐτοῦ ἐδόκει ποιήσειν. τόν τε Γαβίνιον ἄντικρυς, ἅτε καὶ πάνυ φίλον αὐτῷ ὄντα, καὶ τὸν Πίσωνα ἀπό τε τῆς ἐπιεικείας καὶ διὰ τὴν τοῦ Καίσαρος συγγένειαν ὑπάρξειν οἱ προσεδόκησε. τούτοις τε οὖν τοῖς λο16 γισμοῖς κρατήσειν ἐλπίσας, καὶ γὰρ ἐθάρσει παρὰ λόγον ὥσπερ ἀνεξετάστως ἐδεδίει, καὶ φοβηθεὶς μὴ καὶ ἐκ πονηροῦ συνειδότος τὴν ἀποδημίαν πεποιῆσθαι δόξῃ, τῷ μὲν Καίσαρι χάριν δή τινα ἔχειν ἔλεγε, τῷ δὲ δὴ Πομπηίῳ ἐπείσθη. , καὶ ὁ μὲν οὕτως ἀπατηθεὶς παρεσκευάζετο ὡς καὶ πολυ τῶν ἐχθρῶν ὑπεροίσων. πρὸς γὰρ δὴ τοῖς εἰρημένοις, οἵ τε ἱππεῖς συνελθόντες ἐς τὸ Καπιτώλιον πρέσβεις ὑπὲρ αὐτοῦ πρός τε τοὺς ὑπάτους καὶ τὴν γερουσίαν, ἄλλους τέ τινας ἐκ σφῶν καὶ βουλευτὰς τὸν τε Ὁρτήσιον τὸν Κύιντον καὶ Γάιον 3 Κουρίωνα, ἔπεμψαν· καὶ ὁ Νίννιος τά τε ἄλλα αὐτῷ συνήρετο, καὶ τὴν ἐσθῆτα τῷ πλήθει ὡς καὶ ἐπί τινι κοινῇ συμφορᾷ μεταβαλεῖν παρῄνεσε. καὶ πολλοὶ τοῦτο καὶ τῶν βουλευτῶν ἐποίησαν, καὶ οὐ πρότερόν γε μετεβάλοντο πρὶν τοὺς ὑπάτους σφίσι διὰ προγραφῆς ἐπιτιμῆσαι. ἀλλ ̓ ἦν γὰρ τὰ τῶν ἀντι- 4 στασιωτῶν αὐτοῦ δυνατώτερα, οὔτε ὁ Κλώδιος χρηματίσασθαί τι ὑπὲρ αὐτοῦ τῷ Νιννίῳ ἐπέτρεψεν, οὔτε Γαβίνιος τὴν πρόσδον τοῖς ἱππεῦσιν ἐς τὴν βουλὴν ἔδωκεν, ἀλλὰ καὶ ἕνα τινὰ αὐτῶν, ὡς πολὺς ἐνέκειτο, καὶ ἐκ τῆς πολιτείας ἐξήλασε, τῷ τε Ὁρτησίῳ καὶ τῷ Κουρίωνι, ὅτι καὶ ἀθροισθεῖσι σφίσι συνἐγένοντο καὶ τὴν πρεσβείαν ὑπέστησαν, ἐπεκάλει. καὶ αὐτοὺς 5 ὁ Κλώδιος ἐς τὸ πλῆθος ἐσαγαγὼν πληγαῖς ἐπὶ τῇ πρεσβείᾳ διά τινων προπαρεσκευασμένων συνέκοψε. καὶ μετὰ ταῦτα ὅ τε Πίσων, καίπερ εὐνοϊκῶς τῷ Κικέρωνι δοκῶν ἔχειν, καὶ συμβουλεύσας γε αὐτῷ, ὡς ἑώρα ἀδύνατον ὂν ἄλλως αὐτὸν σωθῆναι, προϋπεξελθεῖν, ὅμως ἐπειδὴ διὰ τοῦτο ἐκεῖνος ὠργίσθη, παρῆλθεν ἐς τὴν ἐκκλησίαν ὅτε πρῶτον ἠδυνήθη, τὰ 6 γὰρ πολλὰ ἠρρώστει, καὶ πυθομένου τοῦ Κλωδίου τίνα γνώμην περὶ τῶν γεγραμμένων ἔχοι, εἶπεν ὅτι οὐδέν μοι οὔτε ὠμὸν οὔτε σκυθρωπὸν ἔργον ἀρέσκει· καὶ ὁ Γαβίνιος ἐρωτηθεὶς τὸ αὐτὸ τοῦτο οὐχ ὅπως ἐκεῖνον ἐπήνεσεν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἱππέων τῆς τε βουλῆς προσκατηγόρησεν. ὁ μένται Καῖσαρ, ἔξω χὰρ 17 τοῦ τείχους ὁ Κλώδιος δι ̓ αὐτόν, ἐπειδήπερ ἐξεστράτευτο, τὸν μιλον συναγαγὼν καὶ ἐκεῖνον ἐπιγνώμονα τῶν γεγραμμένων p. Sest. g 25 sqq. καὶ τὴν ἐσθῆτα]* οὔτε revulsis gradibus a coniuratorum C. 17. ἐξεστράτευτο] Cäsar stand mit seinem Heere, ehe er in seine Provinz abging, noch eine Zeit lang vor der Stadt, um dadurch Clodius zu unterstützen, vgl. Cic. p. Sest. § 40 nec mihi ille iudicium populi R. nec legitimam aliquam contentionem nec disceptationem aut causae dictionem, sed vim arma exercitus inperatores castra denuntiabat. Vgl. 2 ἐποιήσατο, τὴν μὲν παρανομίαν τῶν περὶ τὸν Λέντουλον πραχθέντων κατεψηφίσατο, τὴν μέντοι τιμωρίαν τὴν ἐπ ̓ αὐτοῖς γραφομένην οὐκ ἐδοκίμασεν· ὅσα μὲν γὰρ περὶ τῶν τότε γενομένων ἐφρόνησε, πάντας εἰδέναι ἔφη, τὴν γὰρ σώζουσαν σφᾶς ψῆφον δεδωκὼς ἦν, οὐ μὴν καὶ προσήκειν ἐπὶ τοῖς παρ3 εληλυθόσι τοιοῦτόν τινα νόμον συγγράφεσθαι. Καῖσαρ μὲν ταῦτ ̓ εἶπε, Κράσσος δὲ διὰ μὲν τοῦ υἱέος βοήθειάν τινα τῷ Κικέρωνι ἐνεδείκνυτο, αὐτὸς δὲ τὰ τοῦ πλήθους ἔπραττε. καὶ ὁ Πομπήιος ὑπισχνεῖτο μὲν αὐτῷ τὴν ἐπικουρίαν, σκήψεις δέ τινας ἄλλοτε ἄλλας ποιούμενος καὶ ἀποδημίας συχνὰς ἐπίτηδες 4 στελλόμενος οὐκ ἐπήμυνεν. ἰδὼν οὖν ταῦθ ̓ ὁ Κικέρων καὶ φοβηθεὶς αὖθις ἐπεχείρησε μὲν ὅπλα ἄρασθαι, τά τε γὰρ ἄλλα καὶ τὸν Πομπήιον φανερῶς προεπηλάκιζε, κωλυθεὶς δὲ ὑπό τε τοῦ Κάτωνος καὶ τοῦ Ὁρτησίου, μὴ καὶ ἐμφύλιος ἐκ τούτου πόλεμος γένηται, τότε δὴ καὶ ἄκων μετά τε αἰσχύνης καὶ μετὰ κακοδοξίας, ὡς καὶ ἐκ τοῦ συνειδότος ἐθελοντὴς πεφευ5 γώς, μετέστη. πρὶν δὲ δὴ ἀφορμῆσαι, ἔς τε τὸ Καπιτώλιον ἀνέβη καὶ ἀγαλμάτιόν τι ̓Αθηνᾶς ἀνέθηκε, φυλακίδα αὐτὴν ὀνομάσας. ὑπεξῆλθε δὲ ἐς Σικελίαν· προστάτης τε γὰρ αὐτῇ ἐγεγόνει, καὶ ἐλπίδα πολλὴν ἔν τε τοῖς δήμοις καὶ ἐν τοῖς § 39. δρασκε τὴν ἔντευξιν. Für diesen Frevel mufste später Pompeius mit seinem Leben büfsen, vgl. Cic. Phil. II § 24. ad Fam. VI, 6, 4. ὅπλα ἄρασθαι] Vgl. die eigene Rechtfertigung Ciceros in der Rede p. Sest. § 45 sqq. ἀγαλμάτιον ̓Αθηνᾶς] Cic. de Leg. II § 42 nos, qui illam custodem urbis omnibus ereptis nostris rebus ac perditis violari ab inpiis passi non sumus eamque ex nostra domo in ipsius patris domum (= in templum Iovis Capitolini) detulimus, iudicia senatus Italiae gentium denique animum conservatae patriae consecuti sumus. Vgl. ad Fam. XII, 25. ad Att. VII, 3. - ἐς Σικελίαν] dies war allerdings zunächst das Ziel Ciceros, aber der Prätor C. Vergilius bezeichnete ihm Sicilien als unsicheren Aufenthalt wegen der Masse der Catilinarier, welche sich auf der Insel aufhielten, alle begierig sich an Cicero zu rächen. προστάτης]· patronus, im Prozefs = ἰδιώταις τῷ τε ἄρχοντι αὐτῆς εἶχε τιμηθήσεσθαι. φυγόντος 6 δ ̓ αὐτοῦ ὁ νόμος τὸ κῦρος, οὐχ ὅπως οὐκ ἐναντιωθέντος τινός, ἀλλὰ καὶ σπουδασάντων ἄλλων τε καὶ αὐτῶν ἐκείνων οἳ ὑπὲρ τοῦ Κικέρωνος ἀνὰ πρώτους πράττειν ἐδόκουν, ἐπειδήπερ ἅπαξ ἐκποδὼν ἐγεγόνει, ἔλαβε· καὶ ἥ τε οὐσία αὐτοῦ ἐδημεύθη, καὶ - ἡ οἰκία ὥσπερ τινὸς πολεμίου κατεσκάφη, τό τε ἔδαφος αὐτῆς ἐς νεὼν ἐλευθερίας ἀνέθηκαν. αὐτῷ τε ἐκείνῳ ἥ τε φυγὴ τ ἐπετιμήθη καὶ ἡ ἐν τῇ Σικελίᾳ διατριβὴ ἀπερρήθη· τρισχιλίους τε γὰρ καὶ ἑπτακοσίους καὶ πεντήκοντα σταδίους ὑπὲρ τὴν : Ῥώμην ὑπερωρίσθη, καὶ προσεπεκηρύχθη ἵν ̓ εἰ δή ποτε ἐντὸς αὐτῶν φανείη, καὶ αὐτὸς καὶ οἱ ὑποδεξάμενοι αὐτὸν ἀνατὶ διόλωνται. διὰ τοῦτο ἐς τὴν Μακεδονίαν μετέστη καὶ ἐκεῖ [ διέτριβεν ὀδυρόμενος. Κικέρων μέντοι οὐκ ἐπὶ πολὺ ἔφυγεν, ἀλλὰ καὶ ὑπ ̓ αὐτοῦ 30 τοῦ Πομπηίου τοῦ μάλιστα αὐτὸν ἐκβαλόντος κατήχθη. αἴτιον δὲ ὅτι ὁ Κλώδιος τόν τε Τιγράνην τὸν νεώτερον, ἐν δεσμοῖς ἔτι καὶ τότε παρὰ Λουκίῳ Φλαουίῳ ὄντα, πεισθεὶς ὑπὸ χρη- 2 gegen C. Verres. ὁ νόμος τὸ κῦρος ἔλαβε] i. e. ut M. Tullio, quod cives Romanos indemnatos interemisset, aqua et igni interdictum esset. Das Gesetz enthielt noch den Zusatz, dafs nie weder im Senat noch vor dem Volke eine Aufhebung des Gesetzes beantragt oder unterstützt werden dürfe. σταδίους 400 römische Meilen. οἱ ὑποδεξάμενοι] Nun wandte sich Cicero nach Brundisium, um von hier nach Griechenland oder Asien überzusetzen, ad Fam. XIV, 4, 2 nos Brundisii apud M. Laenium Flaccum dies XIII fuimus, virum optimum, qui periculum fortunarum et capitis sui prae mea salute neglexit neque legis inprobissimae poena deductus est, quo minus hospitii et amicitiae ius officiumque praestaret. ἐς τὴν Μακεδονίαν] Wo er in dem Quästor Cn. Plancius (vgl. Cic. Rede) einen treuen Freund fand. ὀδυρόμενος] Vgl. Ciceros Briefe aus der Verbannung ad Att. III, I; III, 3; Fam. XIV, 4 (an Terentia), ad Att. III, = 13; III, 19; Fam. XIV, 2 und XIV, 3. C. 30. οὐκ ἐπὶ πολύ] nicht (auf) = lange Zeit. Cicero hatte Rom verlassen im April 58 v. Chr. u. kehrte zurück am 5. August (nonis Sextilibus) 57. τοῦ μάλιστα αὐτὸν ἐκβαλόντος] dies war nach der eigenen Erzählung des Dio doch nicht so sehr Pompeius als vielmehr Cäsar. Τιγράνην τὸν νεώτερον] Sohn des Königs Tigranes von Armenien, den Pomp. im Triumph mit aufgeführt und dann dem Prätor L. Flavius Nepos in Haft gegeben hatte. Den Grund der Handlungsweise des Clodius giebt Plutarch: ἐπεχείρει τῷ Πομπηίῳ τῶν διῳκημένων ὑπ ̓ αὐτοῦ κατὰ τὴν στρατείαν ἔνια σπαράττων (vellicare). Unwahrscheinlich ist, was Cicero erzählt, dafs Clodius dem Pompeius nach dem Leben getrachtet, cf. p. Sest. § 68 und Ascon. zu Mil. § 37 Pisone et Gabinio coss. pulso Cicerone in exsilium, cum III Id. Sext. Pompeius in senatum venit, dicitur servo P. Clodii sica excidisse eaque ad Gabinium cos. delata dictum est, servo inperatum a P. Clodio, ut Pompeius occideretur. Pompeius statim domum rediit et se domi tenuit. Obsessus est etiam a liberto Clodii Damione, ut ex actis eius anni cognovi. |