mataras ac tragulas subjiciebant, nostrosque vulnerabant. Diu quum esset pugnatum, impedimentis castrisque nostri potiti sunt. Ibi Orgetorigis filia, atque unus è filiis captus est. Ex eo prælio circiter millia hominum cxxx superfuerunt, eâque totâ nocte continenter ierunt; nullam partem noctis itinere intermisso, in fines Lingonum die IV pervenerunt; quum et propter vulnera militum, et propter sepulturam occisorum, nostri triduum morati, eos sequi non potuissent. Cæsar ad Lingones litteras nunciosque misit, ne eos frumento, neve alia re juvarent: qui si juvissent, 'se eodem loco illos, quo Helvetios, habiturum. Ipse, triduo intermisso, cum omnibus copiis eos sequi cœpit.

XXVII. Helvetii, omnium rerum inopiâ adducti, legatos de deditione ad eum miserunt: qui quum eum in itinere convenissent, seque ad pedes projecissent, suppliciterque locuti, flentes pacem petissent; atque eos in eo loco, quo tum essent, suum adventum exspectare jussisset, paruerunt. Eò postquam Cæsar pervenit, obsides, arma, servos, qui ad eos perfugissent, poposcit. Dum ea conquiruntur, et conferuntur, nocte intermissâ circiter hominum millia Iv ejus pagi, qui "Urbigenus appellatur, sive timore perterriti, ne, armis traditis, supplicio afficerentur; sive spe salutis inducti, quòd, in tantâ multitudine dedititiorum, suam fugam aut occultari, aut omnino ignorari posse existimarent: 'primâ nocte, ex castris Helvetiorum egressi, ad Rhenum, finesque Germanorum contenderunt.

XXVIII. Quod ubi Cæsar rescivit, quorum per fines ierant, his, utì conquirerent, et reducerent, si sibi purgati esse vellent, imperavit. 'Reductos in hostium numero habuit; reliquos omnes, obsidibus, armis, perfugis traditis, in deditionem accepit. Helvetios, Tulingos, Latobrigos, in fines suos, unde erant profecti, reverti jussit; et quòd

NOTES.

projected darts and javelins from between the wagons and wheels. The Matara was a javelin, or dart, peculiar to the Gauls. The Tragula was a javelin, with a barbed head; and was fastened to a strap.

1 Ex eo prælio circiter, &c.] Strabo and Plutarch differ from Cæsar in their account of the number that escaped from this battle. Cæsar however is more worthy of credit.

2 In fines Lingomum.] The Lingones dwelt in the district, which formed part of the late province of Champagne. Pliny and Ptolemy assign the Lingones to the Belga; but they were afterwards considered as part of the Celta.

3 Propter sepulturam.] The ancients paid particular attention to burying the dead, through principles of religion. The Romans, in their funeral rites, burned the bodies.

4 Se eodem loco illos, quo Helvetios, habi

turum.] That he would treat them, in the same manner, as the Helvetii.

5 Alque eos in eo loco, quo tum essent, suum adventum exspectare jussisset.] And he, Cæsar, ordered them, the Helvetii, to wait his arrival, in the place, where they then were.

6 Urbigenus.] It is not known what canton the Urbigeni inhabited.

7 Prima nocte.] At the commencement of night.

8 Quorum per fines ierant, &c.] He ordered those, through whose country they had passed, to search for and bring them back; if they were desirous of being acquitted, by him, of participation in the crime.

9 Reductos in hostium numero habuit.] Being brought back he reckoned them in the number of his enemies. By this sentence is implied, that they were either put to death, or sold for slaves.

omnibus frugibus amissis, domi nihil erat, quo famem tolerarent, Allobrogibus imperavit, ut his frumenti copiam facerent: ipsos, oppida, vicosque, quos incenderant, restituere jussit. Id ea maximè ratione fecit, quòd noluit eum locum, unde Helvetii discesserant, vacare; ne propter bonitatem agrorum, Germani, qui trans Rhenum incolunt, è suis finibus in Helvetiorum fines transirent, et finitimi Galliæ Provinciæ, Allobrogibusque essent. Boios, petentibus duis (quòd egregiâ virtute erant cogniti,) ut in finibus suis collocarent, concessit; quibus illi agros dederunt, quosque posteà in parem juris libertatisque conditionem, atque ipsi erant, receperunt.

XXIX. In castris Helvetiorum tabulæ repertæ sunt litteris Græcis confectæ, et ad Cæsarem perlatæ; quibus in tabulis nominatim ratio confecta erat, qui numerus domo exisset eorum, qui arma ferre possent, et item separatim pueri, senes, mulieresque. Quarum omnium. rerum summa erat, capitum Helvetiorum millia CCLXIII. Tulingorum millia xxXVI. Latobrigorum xiv. Rauracorum XXIII. rum XXXII. Ex his, qui arma ferre possent, ad millia xcII. Summa omnium fuerat ad millia CCCLXVIII. Eorum, qui domum redierunt, 'censu habito, ut Cæsar imperaverat, repertus est numerus millium

c et x.

Boio

XXX. Bello Helvetiorum confecto, totius ferè Galliæ legati, principes civitatum, ad Cæsarem gratulatum convenerunt; "intelligere sesc, tametsi pro veteribus Helvetiorum injuriis populus R. ab iis pœnas bello repetîsset; tamen cam rem non minùs ex usu terræ Galliæ, quàm populi R. accidisse: propterea quòd eo consilio, florentissimis rebus, domos suas Helvetii reliquissent, ut toti Galliæ bellum inferrent, imperioque potirentur, locumque domicilio ex magnâ copiâ deligerent, quem ex omni Galliâ opportunissimum ac fructuosissimum judicâssent; reliquasque civitates stipendiarias haberent." Petierunt, utì "sibi concilium totius Galliæ in diem certam indicere, idque Casaris voluntate facere, liceret: sese habere quasdem res, quas è communi consensu ab eo petere vellent." Eâ re permissâ, diem concilio constituerunt, et jurejurando, ne quis enunciaret, nisi quibus communi consilio mandatum esset, inter se sanxerunt.

XXXI. Eo concilio dimisso, iidem principes civitatum, qui antè fuerant, ad Cæsarem reverterunt: petieruntque, utì sibi secretò de suâ

NOTES.

1 Litteris Græcis confectæ.] The Helvetii only made use of the Greek alphabet, to write the words of their own language. 2 Ratio.] An account or list.

3 Quarum omnium rerum summa erat.] The sum of all these was. Strabo, Plutarch, and Eutropius differ from Cæsar, and among themselves, in the above numbers.

4 Censu habito.] The number being taken. The word Census properly signifies

the numbering and valuation, of the estate of each individual at Rome.

5 Intelligere sese, tametsi pro, &c.] Saying, that though, on account of ancient aggressions of the Helvetii, the Romans had punished them by the war; yet, they were sensible, this had happened as much to the advantage of Gaul, as to the Roman people. 6 Stipendiarias.] Tributary, or obligated to the payment of a stated sum.

omniumque salute cum eo agere liceret. Eâ re impetratâ, sese omnes flentes Cæsari ad pedes projecerunt: "non minùs se id contendere et laborare, ne ea, quæ dixissent, enunciarentur, quàm utì ea, quæ vellent, impetrarent: propterea, quòd si enunciatum esset, summum in cruciatum se venturos viderent." Locutus est pro his Divitiacus Eduus: "Galliæ totius factiones esse duas: harum alterius principatum tenere Æduos, alterius Arvernos. Hi quum tantoperè de potentatu inter se multos annos contenderent, factum esse, utì ab Arvernis Sequanisque Germani mercede accerserentur. Horum primò circiter millia xv Rhenum transîsse; posteaquam agros, et cultum, et 'copias Gallorum, homines feri ac barbari adamâssent, transductos plures; nunc esse in Galliâ ad c et xx millium numerum: cum his Eduos, eorumque clientes, semel atque iterum armis contendisse ; magnam calamitatem pulsos accepisse: omnem nobilitatem, omnem Senatum, omnem equitatum amisisse. Quibus præliis calamitatibusque, fractos, qui et suâ virtute et populi R. hospitio atque amicitiâ, plurimum ante in Galliâ potuissent, coactos esse Sequanis obsides dare nobilissimos civitatis, et jurejurando civitatem obstringere, sese neque obsides repetituros, neque auxilium à populo R. imploraturos, neque recusaturos, quo minùs perpetuò sub illorum ditione atque imperio essent. Unum se esse ex omni civitate Eduorum, qui adduci non potuerit, ut juraret, aut suos liberos obsides daret; ob eam rem se ex civitate profugisse, et Romam ad Senatum venisse, auxilium postulatum; quòd solus neque jurejurando, neque obsidibus teneretur. Sed pejùs victoribus Sequanis, quàm Eduis victis accidisse: propterea quòd Ariovistus rex Germanorum in eorum finibus consedisset, tertiamque partem agri Sequani, qui esset optimus totius Galliæ, occupavisset, et nunc de alterâ parte tertiâ Sequanos decedere juberet; propterea quòd, paucis mensibus antè, "Harudum millia hominum XXIV ad eum venissent, quibus locus ac sedes pararentur: futurum esse paucis annis, utì omnes è Galliæ finibus pellerentur, atque omnes Germani Rhenum transirent: neque enim conferendum esse Gallicum cum Germanorum agro, neque hanc consuetudinem victus cum illâ comparandam. Ariovistum autem, ut semel Gallorum copias prœlio

NOTES.

1 Non minùs se id contendere et laborare, ne, &c.] Saying that they were no less urgent and solicitous, that what they might say should not be disclosed, than they were to obtain what they were about to request.

2 Factiones.] The word factio was first used for an association or company of men, in a good sense: but was afterwards applied to a turbulent, or seditious party.

3 Arvernos.] The Arverni inhabited the district which formed the late province of Auvergne.

4 Copias Gallorum.] Abundance or riches; and not as it is often used in the plural by historians for soldiers.

5 Unum se esse.] Namely Divitiacus.

6 Harudum.] The Harudes were a German nation. The district inhabited by them is not known with certainty.

7 Neque hanc consuetudinem victûs cum illa comparandam.] Nor was the manner of living of the Gauls, to be compared with that of the Germans. The Gauls, though a rude people, far excelled the Germans in the refinements of society.

vicerit, quod prælium factum sit 'Amagetobriæ, superbe et crudeliter imperare, obsides nobilissimi cujusque liberos poscere, et in eos 2omnia exempla cruciatûs edere, si qua res non ad nutum, aut ad voluntatem ejus facta sit: hominem esse barbarum, iracundum, temerarium: non posse ejus imperia diutiùs sustineri: nisi quid in Cæsare populoque R. sit auxilii, omnibus Gallis idem esse faciendum, quod Helvetii fecerunt, ut domo emigrent; aliud domicilium, alias sedes, remotas à Germanis, petant, fortunamque, quæcunque accidat, experiantur. Hæc si enunciata Ariovisto sint, non dubitare, quin de omnibus obsidibus, qui apud eum sint, gravissimum supplicium sumat. Cæsarem, vel auctoritate suâ atque exercitûs, vel recenti victoriâ, vel nomine populi R. deterrere posse, ne major multitudo Germanorum Rhenum transducatur. Galliamque omnem ab Ariovisti injuriâ posse

defendere."

XXXII. Hâc oratione à Divitiaco habitâ, omnes, qui aderant, magno fletu auxilium à Cæsare petere cœperunt. Animadvertit Cæsar unos ex omnibus Sequanos nihil earum rerum facere, quas cæteri facerent, sed tristes, capite demisso, terram intueri. Ejus rei quæ caussa esset, miratus, ex ipsis quæsivit. Nihil Sequani respondere, sed in eâdem tristitia taciti permanere. Quum ab iis sæpiùs quæreret, neque ullam omnino vocem exprimere posset; idem Divitiacus Eduus respondit, "Hoc essc miseriorem gravioremque fortunam Sequanorum quàm reliquorum, quòd soli nec in occulto quidem queri, nec auxilium implorare auderent; absentisque Ariovisti crudelitatem, velut si coram adesset, horrerent; propterea quòd reliquis tamen fugæ facultas daretur; Sequanis verò, qui intra fines suos Ariovistum recepissent, quorum oppida omnia in potestate ejus essent, omnes cruciatus essent perferendi."

XXXIII. His rebus cognitis, Cæsar Gallorum animos verbis confirmavit, pollicitusque est, "sibi eam rem curæ futuram; magnam se habere spem, et beneficio suo et auctoritate adductum Ariovistum, finem injuriis facturum." Hac oratione habitâ, concilium dimisit. Et secundùm ea multæ res eum hortabantur, quare sibi eam rem cogitandam, et suscipiendam putaret: imprimis, quòd Æduos, fratres consanguineosque sæpenumero ab Senatu appellatos, in servitute atque in ditione videbat Germanorum teneri, eorumque obsides esse apud Ariovistum ac Sequanos intelligebat: 'quod in tanto imperio populi

R. turpissimum sibi et Reipublicæ esse arbitrabatur. Paullatim autem Germanos consuescere Rhenum transire, et in Galliam magnam eorum multitudinem venire, populo R. periculosum videbat: neque sibi homines feros ac barbaros temperaturos existimabat, quin, quum omnem Galliam occupâssent, ut ante 'Cimbri Teutonique fecissent, in Provinciam exirent, atque indè in Italiam contenderent; præsertim quum Sequanos à Provinciâ nostrâ Rhodanus divideret. Quibus rebus quàm maturrimè occurrendum putabat. Ipse autem Ariovistus tantos sibi spiritus, tantam arrogantiam sumpserat, ut ferendus non vide

retur.

XXXIV. Quamobrem placuit ei, ut ad Ariovistum legatos mitteret, qui ab eo postularent, ut aliquem locum medium utriusque colloquio deligeret: velle se de Rep. et summis utriusque rebus cum eo agere." Ei legationi Ariovistus respondit: "Si quid ipsi à Cæsare opus esset, sese ad eum venturum fuisse: si quid ille à se velit, illum ad se venire oportere: præterea se neque sine exercitu in eas partes Galliæ venire audere, quas Cæsar possideret, neque exercitum sine magno commeatu atque 3molimento in unum locum contrahere posse: sibi autem mirum videri, quid in suâ Galliâ, quam bello vicisset, aut Cæsari, aut omnino populo R. negotii esset."

XXXV. His responsis ad Cæsarem relatis, iterum ad eum Cæsar legatos cum his mandatis mittit: "Quoniam tanto suo populique R. beneficio affectus (quum in consulatu suo rex atque amicus à Senatu àppellatus esset,) hanc sibi populoque R. gratiam referret, ut in colloquium venire invitatus gravaretur, neque de communi re dicendum sibi et cognoscendum putaret; hæc esse, quæ ab eo postularet: Primùm; ne quam multitudinem hominum ampliùs trans Rhenum in Galliam transduceret: deinde obsides, quos haberet ab Eduis, redderet: Sequanisque permitteret, ut, quos illi haberent, voluntate ejus reddere illis liceret: neve duos injuriâ lacesseret: neve his sociisve eorum bellum inferret: si id ita fecisset, sibi populoque R. perpetuam gratiam atque amicitiam cum eo futuram; si non impetraret, quoniam M. Messalâ, M. Pisone Coss. Senatus censuisset, utì, quicun

NOTES.

1 Cimbri Teutonique.] The Cimbri inhabited Jutland. The Teutoni dwelt in the north of Germany. These two nations invaded the Roman dominions in the 645th year from the foundation of the city. They were defeated and entirely dispersed by the consul Marius.

2 Ut aliquem locum medium utriusque colloquio deligeret.] That he would appoint a place, equally distant from them both, for a conference.

4 Quoniam tanto suo populique R. &c.] Since, after having been treated with so much kindness by himself, and by the Roman people (for in his consulship he had been styled king and friend by the Senate,) he made so ill a return to himself, and to the Roman people therefor, that, when requested, he refused to come to a conference, &c.

5 Quoniam M. Messalâ, M. Pisone Coss. Senatus censuisset.] For in the consulship of M. Messala and M. Piso (693d year 3 Molimento.] Trouble or difficulty. from the foundation of the city,) the Senate Some read emolumento.

had decreed.