que Galliam provinciam obtineret, quod commodo Reip. facere posset, duos cæterosque amicos populi R. defenderet, se injurias non neglecturum."

duorum XXXVI. Ad hæc Ariovistus respondit: "Jus esse belli, ut, qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent, imperarent: item populum R. victis non ad alterius præscriptum, sed ad suum arbitrium imperare consuesse; si ipse populo R. non præscriberet, quemadmodum suo jure uteretur; non oportere se à populo R. in suo jure impediri: duos sibi, quoniam belli fortunam tentassent, et armis congressi ac superati essent, stipendiarios esse factos: magnam Cæsarem injuriam facere, qui suo adventu vectigalia sibi deteriora faceret: duis se obsides redditurum non esse: neque iis, neque eorum sociis injuriâ bellum illaturum, si in eo manerent, quod convenisset, stipendiumque quotannis penderent; si id non fecissent, longè, ab his, fraternum nomen populi R. abfuturum: quòd sibi Cæsar denunciaret, se duorum injurias non neglecturum, neminem secum sine suâ pernicie contendisse: quum vellet, congrederetur: intellecturum, quid invicti Germani, 'exercitatissimi in armis, qui intra annos XIV tectum non subîssent, virtute possent."

XXXVII. Hæc eodem tempore Cæsari mandata referebantur, et legati ab Æduis et 'Treviris veniebant: Ædui, questum, quod "Harudes, qui nuper in Galliam transportati essent, fines eorum popularentur: sese, ne obsidibus quidem datis, pacem Ariovisti redimere potuisse" Treviri autem, "pagos centum Suevorum ad ripam Rheni consedisse, qui Rhenum transire conarentur: iis præesse Nasuam et Cimberium fratres." Quibus rebus Cæsar vehementer commotus, maturandum sibi existimavit, ne, si nova manus Suevorum cum veteribus copiis Ariovisti sese conjunxisset, minùs facilè resisti posset. Itaque re frumentariâ, quàm celerrimè potuit, comparatâ, magnis itineribus ad Ariovistum contendit.

XXXVIII. Quum tridui viam processisset, nunciatum est ei, Ariovistum cum suis omnibus copiis ad occupandum "Vescontionem, quod est oppidum maximum Sequanorum, contendere, triduique viam à suis finibus processisse. Id ne accideret, magnoperè præcavendum

NOTES.

1 Vectigalia sibi deteriora faceret.] Who was endeavouring to render his revenues of less value. By this Ariovistus probably implied that, should he restore the Ædui their hostages, he would have no security for the payment of their tribute: which then of course would not be paid.

2 Longè, ab his, fraternum nomen populi R. abfuturum.] Their being styled brethren by the Roman people, would be of little avail to them.

3 Exercitatissimi in armis.] War was the great occupation of the Germans; and

to this they attended more than to the cultivation of their land.

4 Treviris.] The Treviri dwelt in the late electorate of Triers, or Treves.

5 Pagos centum Suevorum.] The Suevi were divided into a hundred cantons, each of which could furnish 1000 soldiers. Cæsar, in this sentence, means, that their whole effective force of 100,000 men was assembled on the banks of the Rhine, and not all the individuals of the nation, as some suppose.

6 Vescontionem.] Now Bezançon.

sibi Cæsar existimabat: namque omnium rerum quæ ad bellum usui erant, summa erat in eo oppido facultas; idque naturâ loci sic muniebatur, ut magnam ad ducendum bellum daret facultatem; propterea quòd flumen Dubis, ut circino circumductum, penè totum oppidum cingit; reliquum spatium, quod non est amplius pedum DC, quà flumen intermittit, mons continet magnâ altitudine, ita ut radices ejus montis ex utrâque parte ripa fluminis contingant: hunc murus circumdatus arcem efficit, et cum oppido conjungit. Huc Cæsar magnis diurnis nocturnisque itineribus contendit; occupatoque oppido, ibi præsidium collocat.

XXXIX. Dum paucos dies at Vescontionem, rei frumentariæ commeatûsque caussâ, moratur, ex percunctatione nostrorum vocibusque Gallorum ac mercatorum, qui "ingenti magnitudine corporum Germanos, incredibili virtute atque exercitatione in armis esse," prædicabant, "sæpenumerò sese cum iis congressos, ne vultum quidem atque aciem oculorum ferre potuisse" tantus subitò timor omnem exercitum occupavit, ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret. Hic primùm ortus est, à tribunis militum, ac præfectis, reliquisque, qui ex urbe amicitiæ caussâ Cæsarem secuti, magnum periculum miserabantur, quòd non magnum in re militari usum habebant: quorum' alius, aliâ caussâ illatâ, quam sibi ad proficiscendum necessariam esse diceret, petebat, ut ejus voluntate discedere liceret; nonnulli pudore adducti, ut timoris suspicionem vitarent, remanebant: hi neque vultum fingere, neque interdum lacrymas tenere poterant: abditi in tabernaculis aut suum fatum querebantur, aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. Vulgò totis castris testamenta obsignabantur. Horum vocibus, ac timore, paullatim etiam ii, qui magnum in castris usum habebant, milites, centurionesque, quique equitatui præerant, perturbabantur. Qui se ex his minùs timidos existimari volebant, non se hostem vereri, sed angustias itineris, et magnitudinem silvarum, quæ inter eos atque Ariovistum intercederent, aut rem frumentariam, ut satis commodè supportari posset, timere dicebant. Nonnulli etiam Cæsari renunciabant, cùm castra moveri,

NOTES.

1 Dubis.] The river Doux. 2 Ut circino circumductum.] As if its circular course had been traced by the compass.

3 Hunc murus circumdatus arcem efficit.] A wall drawn round this mountain forms a citadel. Arx, citadel; properly signifies an advantageous position, fortified, either to protect the city, or keep its inhabitants in subjection.

4 Qui ingenti magnitudine, &c.] Tacitus also, in his book de moribus Germanorum, says the Germans were of very great stature.

5 Tribunis militum.] The Tribuni militum were of a grade somewhat similar to our field officers. Their number did not at first exceed three for each legion; but in course of time, it was increased to six.

6 Præfectis.] The military Prefects of the Romans were general officers of considerable authority.

7 Neque vultum fingere. . . . poterant.] Could neither assume a cheerful counte

nance.

8 Vulgò totis castris testamenta obsignabantur.] Generally, throughout the whole camp, each one made his will.

ac signa ferri jussisset, 'non fore dicto audientes milites, neque propter timorem signa laturos.

XL. Hæc quum animadvertisset Cæsar, convocato concilio omniumque ordinum ad id concilium adhibitis centurionibus, vehementer eos incusavit: "primùm quòd aut quam in partem, aut quo consilio ducerentur, sibi quærendum aut cogitandum putarent. Ariovistum, se Consule, cupidissimè populi R. amicitiam appetisse: cur hunc tam temerè quisquam ab officio discessurum judicaret? Sibi quidem persuaderi, cognitis suis postulatis, atque equitate conditionum perspectâ, eum neque suam neque pop. R. gratiam repudiaturum: quòd si furore atque amentiâ impulsus bellum intulisset, quid tandem vererentur? aut 3cur de suâ virtute, aut de ipsius diligentiâ, desperarent? Factum ejus hostis periculum patrum nostrorum memoriâ, quum Cimbris et Teutonis à C. Mario pulsis, non minorem laudem exercitus, quàm ipse imperator, meritus videbatur: factum etiam nuper in Italiâ, 3servili tumultu, quos tamen aliquis usus ac disciplina, quam à nobis accepissent, sublevaret. Ex quo judicari posset, quantum haberet in se boni constantia: propterea quòd, quos aliquandiu inermes sine caussâ timuissent, hos posted armatos ac victores superâssent. Denique hos esse eosdem Germanos, quibuscum sæpenumerò Helvetii congressi, non solùm in suis, sed etiam in illorum finibus, plerumque superâssent, qui tamen pares esse nostro exercitui non potuerint. Si quos adversum prælium, et fuga Gallorum commoveret, hos, si quærerent, reperire posse, diuturnitate belli defatigatis Gallis, Ariovistum, quum multos menses castris ac paludibus se continuisset, neque sui potestatem fecisset, desperantes jam de pugnâ, et dispersos subitò adortum, magis ratione ac consilio quàm virtute vicisse: cui rationi contra homines barbaros atque imperitos locus fuisset: 'hâc ne ipsum

NOTES.

1 Non fore dicto audientes milites.] That the soldiers would not obey orders.

2 Convocato concilio omniumque ordinum, &c.] The centurion was an officer in rank corresponding with our captain. There was one for each of the sixty centuries composing the Legion. The centurion of the first century of the first maniple of the Triarii took precedence of all the other centurions of the Legion, and was styled Centurio primi pili, or primi ordinis. The ordinary councils of war were composed of the Consul, Legati, Tribuni, and Centuriones primorum ordinum or Primipili; but to the present council all the centurions of each Legion were called.

3 Cur de sua virtute.] Why should they despair of their own courage, or of his prudent activity?

4 Factum ejus hostis periculum, &c.] Trial had been made of this enemy, &c. 5 Servili tumultu.] This insurrection

was headed by Spartacus, a gladiator, who, with thirty of his companions, escaped from the house of Lentulus at Capua. He declared his opposition to the Roman government, and invited all disaffected persons to flock to his standard. His followers soon amounted to upwards of 100,000 men, composed of slaves, deserters, and outlaws. For three years he ravaged Italy, and defeated the consuls several times. Crassus was at length sent against him; and by his army were the followers of Spartacus entirely routed, and dispersed, and himself slain, fourteen years previous to the events here related by Cæsar.

6 Inermes.] These insurgents were at first badly provided with arms.

7 Hác ne ipsum quidem sperare nostros, &c.] Nor could Ariovistus himself expect, that our army would be insnared, and overcome, by the same means of stratagem which had succeeded against a people,

quidem sperare nostros exercitus capi posse: Qui suum timorem in rei frumentariæ simulationem angustiasque itinerum conferrent, facere arroganter, quum aut de officio Imperatoris desperare, aut ei præscribere viderentur: hæc sibi esse curae; frumentum Sequanos, 'Leucos, Lingones subministrare, jamque esse in agris frumenta matura. De itinere ipsos brevi tempore judicaturos. Quòd non fore dicto audientes milites, neque signa laturi dicantur, nihil se eâ re commoveri: scire enim, quibuscunque exercitus dicto audiens non fuerit: aut, malè re gestâ, fortunam defuisse; aut aliquo facinore comperto, avaritiam esse convictam: 2suam innocentiam, perpetuâ vitâ, felicitatem, Helvetiorum bello, esse perspectam. Itaque se, quod in longiorem diem collaturus esset, repræsentaturum, et proximâ nocte de quartâ vigiliâ castra moturum, ut quamprimùm intelligere posset, utrùm apud eos pudor atque officium, an timor, plus valeret. Quòd si præterea nemo sequatur, tamen se cum solâ decimâ legione iturum, de quâ non dubitaret, sibique eam 'Prætoriam cohortem futuram." Huic legioni Cæsar et indulserat præcipuè, et propter virtutem confidebat maximè.

XLI. Hac oratione habitâ, mirum in modum conversæ sunt omnium mentes, summaque alacritas et cupiditas belli gerendi innata est: princepsque decima legio per tribunos militum ei gratias egit, quòd de se optimum judicium fecisset, seque esse ad bellum gerendum paratissi-, mam confirmavit. Inde reliquæ legiones per tribunos militum et primorum ordinum centuriones egerunt, utì Cæsari satisfacerent: "se neque unquam dubitâsse, neque timuisse, neque de summâ belli suum judicium, sed Imperatoris esse, existimavisse." Eorum satisfactione acceptâ, et itinere exquisito per Divitiacum, (quòd ex aliis Gallis ei maximam fidem habebat) ut, millium ampliùs quadraginta circuitu locis apertis, exercitum duceret, de quarta vigilia, utì dixerat, profectus est. Septimo die, quum iter non intermitteret, ab exploratoribus certior factus est, Ariovisti copias, à nostris, millibus passuum Iv et xx abesse.

XLII. Cognito Cæsaris adventu, Ariovistus legatos ad eum mittit, "quod antea de colloquio postulâsset, id per se fieri licere, quoniam

propiùs accessisset; seque id sine periculo facere posse existimaret." Non respuit conditionem Cæsar: jamque eum ad sanitatem reverti arbitrabatur, quum id, quod antea petenti denegâsset, ultro polliceretur: magnamque in spem veniebat, pro suis tantis, populique R. in eum beneficiis, cognitis suis postulatis, fore utì pertinaciâ desisteret. Dies colloquio dictus est ex eo die quintus. Interim quum sæpe ultro citroque legati inter eos mitterentur. Ariovistus postulavit, "ne quem peditem ad colloquium Cæsar adduceret: vereri se, ne per insidias ab eo circumveniretur: uterque cum equitatu veniret: 1aliâ ratione se non esse venturum." Cæsar, quòd neque colloquium, interpositâ caussâ, tolli volebat, neque salutem suam Gallorum equitatui committere audebat; commodissimum esse statuit, omnibus equis Gallis equitibus detractis, legionarios eò milites legionis decimæ, cui quàm maximè confidebat, imponere; ut præsidium quàm amicissimum, si quid opus facto esset, haberet. Quod quum fieret, non irridiculè quidam ex militibus decimæ legionis dixit; "Plus, quàm pollicitus esset, Cæsarem facere: pollicitum in cohortis prætoriæ loco decimam legionem habiturum, nunc ad equum rescribere."

XLIII. Planities erat magna, et in eâ tumulus terreus satis grandis. Hic locus æquo ferè spatio ab castris utrisque aberat: eò, ut erat dictum, ad colloquium venerunt. Legionem Cæsar, quam equis devexerat, passibus cc ab eo tumulo constituit: item equites Ariovisti pari intervallo constiterunt. Ariovistus, ut ex equis colloquerentur, et præter se, denos ut ad colloquium adducerent, postulavit. Ubi eò ventum est, Cæsar initio orationis sua Senatûsque in eum beneficia commemoravit: "quòd rex appellatus esset à Senatu, quòd amicus, 3quòd munera amplissima missa: quam rem et paucis contigisse, et à Romanis pro maximis hominum officiis consuevisse tribui" docebat: "illum, quum neque aditum; neque caussam postulandi justam haberet, beneficio ac liberalitate suâ ac Senatûs, ea præmia consecutum." Docebat etiam, "quam veteres, quàmque justæ caussa necessitudinis ipsis cum duis intercederent; quæ Senatus consulta, quoties, quàmque honorifica in eos facta essent: ut omni tempore totius Galliæ principatum dui tenuissent, priùs etiam quàm nostram amicitiam appetîssent: populi R. hanc esse consuetudinem, ut socios atque amicos non modò sui nihil deperdere, sed gratiâ, dignitate, honore auctos velit esse: 'quod verò ad amicitiam populi R. attulissent, id iis

NOTES.

1 Aliâ ratione se non esse venturum.] That he would not come on any other condition.

2 Ad equum rescribere.] He had transferred them to the (or promoted them to the rank of) cavalry. To enlist soldiers was expressed by milites scribere; rescribere signifies to transfer soldiers from the corps, in which they had been enrolled, into another.

3 Quòd munera amplissima missa.] When the Romans conferred the title of King on any person, it was customary to make him rich presents, in token of friendship.

4 Quod verò ad amicitiam populi R. attulissent, &c.] But, who could endure to see them deprived of what they had possessed, before they entered into a friendly alliance with the Roman people?