dormire prius quam somni cupido esset, non famem aut sitim, neque frigus neque lassitudinem operiri, set ea omnia luxu antecapere. Haec iuventutem, ubi familiares opes defecerant, ad faci- 4 nora incendebant; animus inbutus malis artibus haut facile lubi- 5 5 dinibus carebat; eo profusius omnibus modis quaestui atque sumptui deditus erat.

In tanta tamque conrupta civitate Catilina, id quod factu fa- 1 4 cillumum erat, omnium flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum catervas habebat. Nam quicumque inpudicus 2 10 adulter ganeo manu ventre pene bona patria laceraverat, quique alienum aes grande conflaverat quo flagitium aut facinus redimeret,

7. August. de civ. D. III 2: Unde enim coniuratio Catilinae in tanta tamque corrupta civitate? habuit etiam eorum grandem copiam, quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebat.

10. Aug. de rhet. p. 13 ed. Crecel.: Unde enim est, quod non offenditur aurium castitas, cum audit: manu ventre pene bona patria laceraverat.

1. somni quam g1. cupido somni M1Fp1m1lg5g6. libido somni σ. somni esset cupido m (m. II) p3. esset om. M. adesset p1py. inesset m1o. famem non sitim P3MM1GFp3m'ss's2lg4g6g7y. famem neque sit. p. neque frigus om. F. neque sitim aut frigus g1. 2. vel frigus p. non frigus p3p4g7. nec lassitudinem gu. nec ullam lassitudinem y. lassitudinem ullam opp. p. aut lassitudinem neque sitim neque frigus op. P4. set eras. g2. ea om. gs1l. 3. Haec omnia iuventutem m1. Haec ubi iuventutem fam. s1. iuventutem dum fam. g4. familiares res opes g2. ubi familiares res defecerant inter sed et ea omnia ponit r om. Haec iuventutem. ad mala facinora ym. 4. accendebant (sup. lin. vel inc) B. incedebant M (m. I). incendere incendebant g. artibus malis g7. 5. libidini (sup. bus) m. carebat libidinibus Fp1m1g2. eo (supra scr. ideo) P. omnibus sup. lin. P3. profusius modis omnibus B (m. II). questui aut sumptui g5.

7. In tante P(m.I). Itaque in tanta corrupta s1 (sup. lin. tamque). Itaque in tanta et tam Erl. In tanta itaque tamque P2P3Bpogg1gu. In tanta itaque et tam p5g4g6g77. in tanta itaque corr. p (sup. l. tam) r. tamque itaque corr. p1. In tanta igitur tamque T. tamque sup. l. g2. In tanta civitate tam corr. M. Catilina ratus id pg5 (m. I), ad marg. s2, sup. 1. g7. natus id p1. existimans id g. 8. erat facillimum factu s1. facillimum factu er. pr. factu om. g5. factum M (m. I). actu Naz. m. I G. hominum g4. flagitiosorum atque facinorosorum GT (m. II) M2 (ma. II) pp1 p3p5pm (m. II) m1m2 (m. II) g (m. II) g1g2 (m. II) g2 g3g4g 6g7 7s's hrouyM. omnium flagitiosissimorum circum se 1. circa p'm'. 10. ganeo om. P (sed ad marg. add.). adulter alea (suprascr.ganeo) manu P1. ganeo ad marg. multi libri. ganeo adulter gg2. ganeo alea manu P2pp1pp6g2g3 (aleo) g4gg6g7s2lry. alea (supr. o) m ad marg. ganeo manu alea P3. adulter alea ganeo manu P4. alea manu ganeo s1. manu alea ventre B (sed interced. inter m. et a. lacuna) g1. manu ventre alea pene p3u [alea in Naz. et Com. non esse test. Grut.). manu pene ventre m1. pene sup. l. P. patria bona g1M. dilac. p3 (m. II). laceraverant p3gh. quicumque alien. M2 (ma. I) p3μ3μ6 (m. II) ggg (m. II). - 11. aes alien. m1g4 (m. II). grande alienum aes gl. grande om. m2. conflaverant g2. co flag. (supr. ut) P4. quod fl. M2. flagicium atque facinus r.

3 praeterea omnes undique paricidae sacrilegi convicti iudiciis aut pro factis iudicium timentes, ad hoc quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebat, postremo omnes quos flagitium egestas conscius animus exagitabat, ei Catilinae proxumi familia-4 resque erant. Quod si quis etiam a culpa vacuus in amicitiam 5 eius inciderat, cotidiano usu atque inlecebris facile par similisque 5 ceteris efficiebatur. Set maxume adulescentium familiaritates adpetebat; eorum animi molles aetate et fluxi dolis haut difficulter 6 capiebantur. Nam ut cuiusque studium ex aetate flagrabat, aliis scorta praebere, aliis canes atque equos mercari, postremo neque 10 sumptui neque modestiae suae parcere, dum illos obnoxios fidosque 7 sibi faceret. Scio fuisse nonnullos qui ita existumarent, iuventutem, quae domum Catilinae frequentabat, parum honeste pudicitiam

6. Arus. p. 259: Similis illi.

Sal. Cat. similis ceteris efficiebatur.

12. Non. p. 294 (vid. supra 5, 2): Idem in Catilina: scio fuisse nonnullos, qui ita existumarent, iuventutem, quae domum Catilinae frequentabant.

888

-

et

4. ex

1. omnis P1. paricidae P (m. I) p3pg1. patricidae P3g7. convincti g5 (m. I) G (m. I). conv. in iud. pyM. atque pro p3g4. 2. iudicium pro factis M. adhuc p3 (m. I)g. ad hec pis1gr. quos omnes p'. manus aut lingua m1m2g2ry. aut sup. atque m. 3. peri. atque sang. Mp3glh. lingua alebat peri. atque s. c. s1 [aut Com.]. civili sanguine P4y. alebat hi postremo g7. postremo exagitabat om. g5. quos om. g2. agitabat animus g3 (m. II). proximi Catilinae familiaresque M. proximi (prosimi) inter flagitium et egestas hab. g. 5. Quod eras. g2. si quid s1. et a culpa p6 (m. 1) g6. quis et esset a culpa g. vacuus a culpa p3M. in amicicia s2. 6. incederat P(m. I). cotidiano vel cottid. PP1p2p3p4 MM1M2GETFpp1p6mm1m2g (m. It) g1g2g3g6g7ss1s2huoMG. atque sup. lin. m2. inlecebris PPip2p3P4M1Gp1g2ss1G. 7. ceteris ad marg. g2. efficiebatur coeteris g3. similisque esset is efficiebat 6. maximae m2. adulescentium Pgis adolescentum g1. familiaritates adolescentium g3. 8. appetebat quia animi eorum p6. horum s2. molles etiam et fluxi PP1 (supra scr. aetate). molles aetate et P2P3P4m'm2g1. molles aetate fl. P4. et molles aetate et g3. fluxi etate p3. et om. s1. molles animi aetate et fluxi M. molles atque T. fluxi ex aetate ad marg. g2. non d. p. dolo p3. haut dolis difficulter M. haud difficulter capiebantur dolis g1. 9. capiebantur dolis nam p3. ut PP1P3P4MM1M2GBFpp3p5p6 m1gggg4g5g7s'rlhoy MG. ut cuiuscumque p'm'u. cuiusque ingenium ex p (m. II). ut quisque studio m1. studium sup. lin. s1. ut cuiusq. natura ut studium ex y. ex om. p1. flagrabant g. alii utroq. loco P (m. I), altero g5. 10. scortum g3. aliisque p1. praebere sup. lin. g2. atque om. M. canes aut equos m1m2g4. canes equosque p6. canes aliis equos g2. 11. sumptu g. modestie sumtui (supr. scr. ab al. ma. neque) s1. suae om. Com. pg1. dum om. g1. dum eos obn. m1. que sup. lin. m. obnox. et fid. m2. 12. sibique fidos M16. faceret fidosque sibi g. faceret sibi M2. sibi om. g7, sup. lin. s1. fuisse om. m1. nonnullos fuisse p1plo. fuisse illos (supra ser. nonnullos) M. aestimarent MGF m1so. 13. frequentabant E (m. I) m (m. I) M.

nec

8

nec y.

habuisse; set ex aliis rebus magis, quam quod cuiquam id conpertum foret, haec fama valebat. Iam primum adulescens Catilina 15 multa nefanda stupra fecerat, cum virgine nobili, cum sacerdote - Vestae, alia huiusce modi contra ius fasque. Postremo captus 2 5 amore Aureliae Orestillae, cuius praeter formam nihil umquam bonus laudavit, quod ea nubere illi dubitabat timens privignum adultum aetate, pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse. Quae quidem res mihi in primis videtur 3 caussa fuisse facinoris maturandi. Namque animus inpurus, deis 4 10 hominibusque infestus, neque vigiliis neque quietibus sedari poterat : ita conscientia mentem excitam vastabat. Igitur colos ei exanguis, 5 foedi oculi, citus modo modo tardus incessus: prorsus in facie

7. Valer. Max. IX 1, 9: Praecipue vero Catilinae libido scelesta. Nam vesano amore Aureliae Orestillae correptus cum unum impedimentum videret, quo minus nuptiis inter se iungerentur, filium suum, quem et solum et aetate iam puberem habebat, veneno sustulit: protinusque ex rogo eius maritalem facem accendit ac novae maritae orbitatem suam loco_muneris erogavit.

11. Prob. p. 114: color, coloris; quamvis Sallustius: Igitur colos exsanguis. Id. p. 124: nam producta colos, coloris; Sallustius: Igitur colos exanguis; sed melius color dicitur. Donat. ad Ter. Eun. V 5, 1: foedum] crudele. Sallustius foedi oculi. Serv. ad Verg. A. II 52: Foedum enim tam apud Virgilium quam apud Sallustium non turpe significat, sed crudele, ut sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignes; Sallustius: foedi oculi.

12. Non. p. 181: citum, celer. Sallustius in Catilinae bello: citus modo, modo tardus incessus. Charis. p. 211: Prorsus Sallustius in Catilina 'pror

1. habuisse pudicitiam g2. ex om. MF, sup. lin. u. quod om. MM1M2GT EFpp'p3p5p m2gg1g2 (m. 1) g3g5g6g7ss1lruyM Com., del. Naz. g3. quam id compertum foret cuiquam p3. id cuiquam M. id sup. lin. s2. cuique pp3. cuicumque g1. compactum p. 2. ea fama p6 (m. II). volabat 1. volebat s1.

primo P1. Iam pridem MM1M2Fm1lru. adulescens Ps2G. 3. cum Vestae sacerdote cum virgine nobili Tm (m. II) M2 (sed etiam fecerat transpositum). cum virgine nobili sacerdote m1. cum fulvia virg. p3. [Pro cum virgine nobili] Commelini codex vetustate exesus aliud quid videtur habuisse, sed non potui oculis assequi' Gruter. 5. propter P1(m. I).

6. laudavit qui quod ea MM'GFg3s (m. I). quia ea illi nubere s1. illi nubere Fp1p5g6y. dubitat m. 7. adultum P1 (m. II) P2P4 (m. II) MM1 GTEFp1p3p5p mm1m2gg1g2g3g4g5g6g7s1hroμyMG. aetate adultum M. adulte etatis s2. adulterum p (m. I). adulta rel. 9. facinus maturanda (corr.di) P. sceleris maturandi m1. 10. potuit MM1M2EFm (m. II). sedare M (m. II). se dare M1. 11. extitam in Naz. esse testatur Gruter. excitatam P1 (m. II) m1. vexabat P4 (m. II) Fp (m. II) p1μ3p3 (m. I) m2g5g76. Plerique libri color tenent; variatur inter exanguis et exsanguis. colos ei exsanguis PP1 (ei ex conr.) P3BT (m. II) M2s2luG. color ei sanguis P2 (corr. exsang.). ei color h. color erat ei exs. p. color eius exs. P4MM1GT (m. I) Fp1p3p5 m1gg1g2g6g7ss1yo M. eius color r. eius sup. lin. m. In Com. et Naz. colore exanguis fuisse testatur Gruter. 12. modo semel om. MM1M2FM P4 (m. II). modo citus modo tardus p'm2g1g4s1s2y.

16 voltuque vecordia inerat. Set iuventutem, quam, ut supra diximus, 2 inlexerat, multis modis mala facinora edocebat. Ex illis testis signatoresque falsos commodare; fidem fortunas pericula vilia habere, post, ubi eorum famam atque pudorem adtriverat, maiora 3 alia inperabat; si caussa peccandi in praesens minus subpetebat, 5 nihilo minus insontis sicuti sontis circumvenire iugulare, scilicet ne per otium torpescerent manus aut animus, gratuito potius malus 4 atque crudelis erat. Eis amicis sociisque confisus Catilina, simul quod aes alienum per omnis terras ingens erat, et quod plerique Sullani milites, largius suo usi, rapinarum et victoriae veteris me- 10 mores civile bellum exoptabant, obprimundae rei publicae consi5 lium cepit. In Italia nullus exercitus, Gn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat, ipsi consulatum petenti magna spes, senatus nihil sane intentus, tutae tranquillaeque res omnes, set ea prorsus oportuna Catilinae.

17

Igitur circiter Kalendas Iunias L. Caesare [et] G. Figulo consulibus primo singulos adpellare: hortari alios, alios temptare;

sus in facie vultuque vecordia inerat'. Non. p. 289: Vultus et facies Sallustius in Catilina: prorsus in facie vultuque vecordia inerat. 6. Prob. p. 130: sons non legi. Sallustius numero plurali utrumque : insontis sicuti sontis.

7. Augustin. Confess. II5: Nam de quo dictum est vecordi et nimis crudeli homine qui gratuito potius malus atque crudelis erat, praedicta tamen est causa, ne per otium inquit torpesceret manus aut animus.

11. Florus II 12, 1: Catilinam luxuria primum, tum hinc conflata egestas

2. in

1. Sed ut iuventutem quam supra diximus illexerat MF. lexerat PP1P2P3Bp1g's. allexerat g7. illeserat p3. multa facinora P3B (m. II). edocuit (corr. edocebat) P. docebat M2Tm (m.I) m2. 3. que om. P1 (m. I) P4mm2g1um. testes falsosque signatores y. falsosque P4. commendabat (set supr. scr. commodare) T. fortunasque T (m. I)m'. fidem et fortunas p3. 4. atque pudorem om. 1. 5. impetrabat y. 7. torpescerent aut manus aut M2TEp1mm's1gMG. manus torpescerent aut m1. manus et animus torpescerent 1. manus animus atque torpescerent p3. torpesceret p5p6g1 (m. I) ro. 8. malus aut crudelis m1. - 10. Sillani plerique milites m. memores veteris TEM2mm1m2g4G. 11. civi P (corr. civile). 12. consilium fecit m (supr. scr. vel cepit). 13. terris del. B (m. I) g4, om. 6, sup. lin. s1. terre g7. petendi PP3P4MM M2GB TEFpp'p3p5p mm1m2gg2g3g4g5g6g7sluyMG. consulatus petendi s1. petenti consulatum g1. 15. oportuna PP1P2P4MM1M2Gpp1 (m. I) p3p3pom m1m2g3s1μMG.

16. circa Fm1M. iuni T. Iunii g1hMG. ian. pu. ianuarias y. kl. maias iunias s2. et om. u. 17. primum m2. singulos primo p1g1μ. primos singulos E. singulos ad marg. m, sup. lin. m2. 'Non comparet dictio singulos in Pal. Nazariano, qui praefert tantum primos appellare'. Grut. alios semel om. s1g6g7. hortare alios aliosque temptare s. hortari alios 1. temptare alios r.

alios

15

opes suas, inparatam rem publicam, magna praemia coniurationis docere. Ubi satis explorata sunt quae voluit, in unum omnis 2 convocat, quibus maxuma necessitudo et plurumum audaciae inerat. Eo convenere senatorii ordinis P. Lentulus Sura, P. Autronius, 3 5 L. Cassius Longinus, G. Cethegus, P. et Servius Sullae Servi filii, L. Vargunteius, Q. Annius, M. Porcius Laeca, L. Bestia, Q. Curius; praeterea ex equestri ordine M. Fulvius Nobilior, L. Statilius, 4 P. Gabinius Capito, G. Cornelius; ad hoc multi ex coloniis et municipiis, domi nobiles. Erant praeterea conplures paulo occul- 5 10 tius consili huiusce participes nobiles, quos magis dominationis. spes hortabatur quam inopia aut alia necessitudo. Ceterum iuven- 6 tus pleraque, set maxume nobilium, Catilinae inceptis favebat; quibus in otio vel magnifice vel molliter vivere copia erat, incerta pro certis, bellum quam pacem malebant. Fuere item ea tem- 7

rei familiaris, simul occasio, quod in extremis finibus mundi arma Romana peregrinabantur, in nefaria consilia opprimendae patriae suae conpulere.

2. Priscian. XVIII p. 1179: Nos quoque in unum pro simul. Sallustius in Catilinario: in unum convocat.

11. Charis. p. 99: necessitas imperii est, necessitudo sanguinis coniunctio. Sallustius tamen necessitudinem saepe pro necessitate ponit, nec umquam pro necessitudine necessitatem aut ipse aut quisquam veterum.

pretor

rimum

3. maxuma P1G. om. u. magna p1pg11. primum audaciae PP1Ð3Ð1M (supr. scr. vel praemium) M1 (supr. scr. summa) M2GBE (m. I) F (ad marg. plurimum) m (sup. lin. plurimum) sloGM (supr. scr. luri). plu audaciae m2. audacia 1. et om. m1g1. 4. P. Lentulus Sura om. y, sup. lin. g1. P. Lentulus Cethegus om. g6. Sura om. M'. Antronius P3pmg1g3s2ho. antonius (supr. scr. r) g4. antonius p1p3p5pm's1ggu. autonius M1. austronius 1. 5. longinus cethegus g. publius et servius G. Gn. Ceth. p3M. G. cetegus G. pretor P. 7. praetor sup. Cethegi nom. habet P4. P. servius Pm. et om. P3MBpp1p3p's 2g4g5g6g7Mμ, eras. G. servus P3 (m. I) FM. Servi P1 (m. I) pp1p3pp m2g1g4g7s2M. Servii relicui. filius p1pp's1s2g (m. I) gggggu. P. servilus Syllae servi filius y. P. servius sillae filius servi filii m2g2. P. servius et servii sillae filii h. p. servius filius sillae et servii filii s. p. Servius lucii sille servii filius r. servi sille fil. pfg. 6. lecca PP2P3Bp1p3p5p6m1m2 (m. II) gg2g5g7s1s2l. leca MM1M2GTEFmg1g3soμy MG. leca vel leta p. lecta g4g6. lega P4. Laeca optumi libri ap. Cic. in Cat. I c. 4 et pr. Sull. §. 52. 8. ad hoc (supr. hos) T. ad haec pg7y. et ad hoc u. 9. municipiis qui domi nobiles erant, praeterea Ep1g. 10. huiusque P1. huius M (m. I) G (m. I) ps' (m. II) g1g3. huiuscemodi p1p3m2gg6s2ry. huiusce consilii Fg46M. hujuscemodi consilii p. nobiles atque ignobiles p1 (m. I) s1. nobiles om. p3. maior dominationis y. spes dominationis M2p3M. 11. spes quam in. aut al. nec. hortabatur s2. inopia familiaris rei aut g2. alia PP4MM1 M2GT (m. I) Fmm'm2gg1g7shuy6. aut necessitudo alia p. et alia necessitudo aut. Ceterum M. aliqua alii libri. 12. pleraque iuventus g77M. 13. copia erit P. quibus erat copia sup. lin. E. 14. item om. M1.