Aruntem Ariciam oppugnatum mittit. Primo Aricinos res necopinata perculerat. arceffita deinde auxilia, & a Latinis populis, & a Cumis, tantum fpei fecere, ut acie decernere auderent, Proelio inito, adeo concitato impetu fe intulerant Etrusci, ut funderent ipfo incurfu Aricinos. Cumanæ cohortes, arte adverfus vim ufæ, declinavere pau lulum; effufeque prælatos hoftes converfis fignis ab tergo adortæ funt. Ita in medio prope jam victores cæfi Etrufci: pars perexigua, duce amiffo, quia nullum propius perfugium erat, Romam inermes & fortuna & fpecie fupplicum delati funt. ibi benigne excepti, divifique in hofpitia. Curatis vulneribus, alii profecti domos, nuntii hofpitalium beneficiorum. Multos Romæ hofpitum urbifque ca→ ritas tenuit. his locus ad habitandum datus, quem deinde Tufcum vicum appellarunt.

XV. P. Lucretius inde & P. Valerius Publicola confules facti. Eo anno poftremum legati a Porfena de reducendo in regnum Tarquinio venerunt. quibus cum refponfum effet, miffurum ad regem fenatum legatos; miffi confeftim honoratiffimus quifque ex Patribus. Non, quin breviter reddi responfum potuerit, non recipi reges, ideo potius delectos Patrum ad eum miffos, quam legatis ejus Romæ daretur refponfum; fed ut in perpetuum mentio ejus rei finiretur, neu in tantis mutuis beneficiis invicem animi follicitarentur: cum ille peteret, quod contra libertatem populi Romani effet; Romani, nifi in perniciem fuam faciles effe vellent, negarent, cui nihil negatum vellent. Non in regno populum Romanum, fed in li

bertate effe. ita induxiffe in animum, hoftibus potius, quam regibus, portas patefacere. Eam effe voluntatem omniúm, út, qui libertati erit in illa urbe finis, idem urbi fit. Proinde, fi falvam effe vellet Romam, ut patiatur liberam effe, orare. Rex, verecundia victus, Quando id certum atque obftinatum eft, inquit, neque ego obtundam fæpius eadem nequidquam agendo : nec Tarquinios fpe auxilii, quod nullum in, me eft, fruftrabor. Alium hine, feu bello opus eft, feu quiete, exfilio quærant locum, ne quid meam vobifcum pacem diftineat. Dictis facta amiciora adjecit: obfidum quod reliquum erat, reddidit: agrum Vejentem, foedere ad Janiculum icto ademtum, reftituit. Tarquinius, fpe omni reditus incifa, exfulatum ad generum Mamilium Octavium Tufculum abiit. Romanis pax fida ita cum Porfena fuit.

XVI. Confules M. Valerius, P. Poftumius. Eo anno bene pugnatum cum Sabinis. confules triumpharunt. Majore inde mole Sabini bellum parabant. adverfus eos, & ne quid fimul ab Tufculo (unde, etfi non apertum, fufpectum tamen bellum erat) repentini periculi oriretur, P. Valerius quartum, T. Lucretius iterum confules facti. Seditio, inter belli pacifque auctores orta in Sabinis, aliquantum inde virium tranftulit ad Romanos. namque Attus Clauifus, cui poftea Ap. Claudio fuit Romæ nomen, cum pacis ipfe auctor a turbatoribus belli premeretur, nec par factioni effet, ab Regillo, magna

, magna clientium comitatus manu, Romam transfugit. His civitas data, agerque trans Anienem. vetus Claudia tribus, additis poftea novis tribu

libus, qui ex eo venirent agro, appellata. Appius, inter Patres lectus, haud ita multo poft in principum dignationem pervenit. Confules, infefto exercitu in agrum Sabinum profecti, cum ita vaftatione, dein prœlio, afflixiffent opes hoftium, ut diu nihil inde rebellionis timere poffent, triumphantes Romam redierunt. P. Valerius, omnium confenfu princeps belli pacifque artibus, anno poft, Agrippa Menenio, P, Poftumio confulibus, moritur, gloria ingenti, copiis familiaribus adeo exiguis, ut funeri fumtus deeffet: de publico est elatus. Luxere matronæ, ut Brutum. Eodem anno duæ coloniæ Latinæ, Pometia & Cora, ad Auruncos deficiunt. cum Auruncis bellum initum : fufoque ingenti exercitu, qui fe ingredientibus fines confulibus ferociter obtulerat, omne Auruncum bellum Pometiam compulfum eft. Nec magis poft prælium, quam in prœlio, cædibus temperatum eft. & cæfi aliquanto plures erant, quam capti; & captos paffim trucidaverunt. ne ab obfidibus quidem, qui trecenti accepti numero erant, iram belli hoftis abftinuit. Et hoc anno Romæ triumphatum.

XVII. Secuti confules, Opiter Virginius & Sp. Caffius, Pometiam primo vi, deinde vineis aliifque operibus, oppugnaverunt. in quos Aurunci, magis jam inexpiabili odio, quam fpe aliqua aut occafione, coorti', cum plures igni, quam ferro, armati excucurriffent, cæde incendioque cuncta complent. vineis incenfis, multis hoftium vulneratis & occifis, confulum quoque alterum, (fed utrum, no

D

men auctores non adjiciunt) gravi vulnere ex equo dejectum, prope interfecerunt. Romam inde, male gefta re, reditum. inter multos faucios conful fpe incerta vitæ relictus. Interjecto deinde haud magno fpatio, quod vulneribus curandis fupplendoque exercitui fatis effet, tum ira majore belli, tum viribus etiam auctis, Pometiæ arma illata. & cum, vineis refectis aliaque mole belli, jam in eo effet, ut in muros evaderet miles, deditio eft facta. ceterum nihilo minus fœde, dedita urbe, quam fi capta foret, Aurunci paffim principes fecuri percuffi, fub corona venierunt coloni alii; oppidum dirutum, ager veniit. Confules, magis ob iras graviter ultas, quam ob magnitudinem perfecti belli triumpharunt.

XVIII. Infequens annus Poftumum Cominium & T. Lartium confules habuit. Eo anno Romæ cum per ludos ab Sabinorum juventute per lafciviam scorta raperentur, concurfu hominum rixa ac prope proelium fuit; parvaque ex re ad rebellionem spectare res videbatur. Supra belli Latini metum id quoque accefferat, quod triginta jam conjuraffe populos, concitante Octavio Mamilio, fatis conftabat. In hac tantarum exfpectatione rerum follicita civitate, dictatoris primum creandi mentio orta. fed nec quo anno, nec quibus confulibus, quia ex factione Tarquinia effent, (id quoque enim traditur) parum creditum fit, nec quis primum dictator creatus fit, fatis conftat. apud veterrimos tamen auctores T. Lartium dictatorem primum, Sp. Caffium magiftrum equitum, creatos T. Liv. Vol. 1,

H

invenio. Confulares legere: ita lex jubebat, de dictatore creando lata. Eo magis adducor, ut credam, Lartium, qui confularis erat, potius, quam Manium Valerium, M. filium, Volefi nepotem, qui nondum conful fuerat, moderatorem & magiftrum confulibus appofitum. qui, fi maxime ex ea familia legi dictatorem vellent, patrem multo potius M. Valerium, fpectatæ virtutis & confularem virum, legiffent. Creato dictatore primum Romæ, poftquam præferri fecures viderunt, magnus plebem metus inceffit, ut intentiores effent ad dicto parendum. neque enim, ut in confulibus, qui pari poteftate effent, alterius auxilium, neque provocatio erat; neque ullum ufquam, nifi in cura parendi, auxilium. Sabinis etiam creatus Romæ dictator (eo magis quod propter fe creatum crediderant) metum incuffit. itaque legatos de pace mittunt. quibus orantibus dictatorem fenatumque, ut veniam erroris hominibus adolefcentibus darent, refponfum: ignofci adolefcentibus poffe, fenibus non poffe, qui bella ex bellis fererent. actum tamen eft de pace: impetrataque foret, fi, quod impenfæ factum in bellum erat, præftare Sabini (id enim poftulatum erat) in animum induxiffent. Bellum indictum. tacitæ induciæ quietum annum tenuere.

XIX. Confules Ser. Sulpicius, Manius Tullius. nihil dignum memoria actum. T. Ebutius deinde & C. Vetufius. His confulibus Fidenæ obfeffæ Cruftumeria capta, Prænefte ab Latinis ad Romanos defcivit. nec ultra bellum Latinum, glifcens jam per aliquot annos, dilatum. A. Poftumius dic