rentur. Tale Livii viventis adhuc & florentis nomen exftitiffe, diferte prodidit Plinius, in hæc verba fcribens, lib. II Epift. III ad Nepotem: Nunquamne legifli Gaditanum quendam, T. Livii nomine gloriaque commotum, ad vifendum eum ab ultimo ter rarum orbe veniffe, ftatimque, ut viderat, abiiffe. Quo fpectans D. quoque Hieronymus, fic ad Paulinum fcripfit: Ad T. Livium lacleo eloquentiæ fonte manantem, de ultimis Hifpaniæ Galliarumque finibus quof dam veniffe nobiles legimus, & quos ad contemplationem fui Roma non traxerat, unius hominis fama perduxit. Et ftatim: Habuit illa ætas inauditum omnibus feculis, celebrandumque miraculum: ut tantam urbem ingreffi, aliud extra urbem quærerent.

Arguit ad hæc Livii noftri gloriam, existimationem, ac famam L. Magii generi ejus nomen, quod inter primos Rhetores ob exiftimationem foceri for. titus eft. Unde Seneca: Pertinere ad rem non puto, quomodo L. Magius, gener T. Livii, declamaverit, quamvis aliquo tempore fuum populum habuerit, cum illum homines non in ipfius honorem laudarent, fed in foceri ferrent.

CAPUT V.

MONUMENTA ingenii.

FAMAM vero Livio tantam, quantam fibi mortalium quifquis optare poffet, peperere divini illius

1

ingenii monumenta. Scripfit enim in patria Dialogos de Philofophia, quibus res morales ac politicas complexus eft. Notos illos habuit Seneca, fuum/que de illis judicium ferens epiftola centefima Nomina, inquit, adhuc T. Livium. Scripfit enim & Dialogos, quos non magis philofophiæ annumerare poffis, , quam hiftoriæ: & ex profeffo philofophiam continentes libros. Scripfit & de arte Rhetorica cultiffimam, & numeris omnibus abfolutiffimam epiftolam ad filium, cujus meminit Quintilianus Inftitutionum Oratoriarum lib. X, cap. I, his verbis: Fuerit igitur brevitas illa tutiffima, quæ eft apud Livium in epiftola ad filium fcripta, legendos Demofthenem, atque Ciceronem. Sed horum, heu! nihil operum exftat. periere fcilicet, nec fat fcio temporum injuria, an hominum invidia peffimorum? Hiftoriam poft hæc aggreffus eft fcribere Romanarum rerum, quam centum & quadraginta libris abfolverat, licet pars tantæ molis exigua nunc fuperfit. Tringinta nempe libri tantum & quinque ejus ad nos Hiftoriæ pervenere, deperdita, aut latitante fecunda decade, eaque parte, quæ fequebatur librum quadragefimum quintum, præter argumenta, quæ Liviana epitome nominantur, & fub Flori nomine celebrantur. Ceterum, cum Livii noftri tres folas decades haberemus: proxime fuperioribus annis lucem acceperunt quinque alii liT. Liv. Vol. 1. b

1

bri, nuper in Germania, in urbe Wormatie trans Rhenum, a Simone Grynæo in Bibliotheca monafterii Lauriffeni reperti.

Corrigendus enim ifthic eft Scardeonius, qui hofce libros in provincia Wormatiæ repertos tradidit. Wormbs enim civitas eft Vangiorum, qua de videatur P. Bertius lib. III rerum Germanicarum Com

Anno demum ciɔccccxvi Romæ a Gafparo Lufignano editum eft fragmentum lib. XLIII Livianæ Hiftoriæ, depromtum ex Codice vetufto Bi bliothecæ venerabilis Capituli Ecclefiæ Bambergenfis, indeque Romam a Francisco Bartholino Urbinate J. C. delatum, quod uti genuinum, virtutum omnium, Principum, Cardinalium & Pontificum multorum gratia vir longe clariffimus Antonius Quærengus, Patavinus, feculi noftri Maro, & utriufque Signaturæ Referendarius, aliique viri ex Germania præftantiffimi probavere. Etfi aliter verbis iftis fenferit Voffius lib. I, cap. XIX de Hiftoricis Latinis: At qui nuper, tanquam Livii genuinam, libri XLIII partem majorem, e veteri, ut ait, bibliotheca, primus juris publici fecit, næ ille fucum fecit auritis Midis, non illis, quibus corculis effe datum eft, & qui norunt, quid æra lupinis diftent.

De partubus quidem legitimis Livii perhonorifice fenfit & fcripfit Francifcus Petrarcha: Miraculo proximum, ut ad T. Livii opus, ne dicam imitandum, fed nec ad fcribendum quidem, vix unius hominis vica fufficiat.

Ubi illud quoque operæ pretium fuerit annotaffe, fuperftites adhuc Livii libros nequaquam ab illo fuiffe in Decades diftributos. Qua de re Petri Criniti teftimonium omnium aliorum inftar, mihique neceffario producendum, adverfus ab his alia fentientes, ex capite XII, lib. VII de honefta difciplina. Falfo receptum eft (inquit Crinitus) ac doctioribus etiam perfuafum, fuiffe in Decades divifum T. Livio fuum opus de Romanorum geftis, quæ fingula decem voluminibus explicantur, quod ipfum de auctore Livio neutiquam apud veteres comperias. Nam & Prifcianus, vir diligens, aliique Grammatici, ficubi Livium citant, librorum numerum adfcribunt, neque Decades nominant. Itaque & XVI librum & XXXIII & CXVI videmus advocari ab antiquis auctoribus. Cui fententia & Francifcus Petrarcha adftipulatur, ut qui afferat in epiftola ad Joannem Boccaccium, ignavia legentium contigiffe, ut Liviana Hiftoria fit in Decades diftributa. In partes, inquit, quas Decades vocant, non ipfe, qui fcripfit, fed faftidiofa legentium defidia divifit. Sed & L. Florus libros CXL ejufdem auctoris recenfet, fublato penitus nomine Decadum, cum uni

verfam hiftoriam in Epitomen, vel, ut latine loquar, in Breviarium contraxit. Id & Politianus olim ita libere nobis concedebat, ut noftram quoque diligentiam magnopere commendaret in perquirendis atque examinan-. dis veterum monumentis.

Caufa porro amiffi tanti operis haud alia fuit, quam magnitudinis ejufdem moles, ob quam non omnes illud defcribere poterant; egeftate pauperes, avaritia divites impediti. Qualis enim, ac quanta ejus magnitudo effet, vel ex Martiale difcimus, hæc canente:

Pellibus exiguis arctatur Livius ingens,

Quem mea vix totum Bibliotheca capit.

Jacturæ hujus in caufa invidia pariter, & improbitas Caligulæ Cæfaris fuit; quippe qui T. Livii Hiftoriam, non fecus ac Maronis poemata, cum auctorum imaginibus e medio tolli juffit, ut alienis laudibus obfcuratis, propria vitæ fcelera caligine premerentur. Quod incestu pari monstrum alterum hominis Domitianus attentavit, ut qui Metium Pompofianum ob id occidi mandarit, (auctore Tranquillo) quod Regum ac Ducum conciones quafdam, depromtas e Livio, circumferret.

Nihil fane Livio grandius, nihil uberius. Caligula tamen laborem tanti legendi operis ægre fuftinens, dum in id incumberet, verbofum illum iden