Immagini della pagina
PDF
ePub

cumque incedit armata multitudo, pavorem ac tumultum facit: rursus, ubi anteire primores civitatis vident, quidquid sit, haud temere esse

rentur.

Nec minorem motum animorum Romæ tam atrox res facit, quam Collatiæ fecerat. Ergo ex omnibus locis urbis in forum curritur. Quo simul ventum est, præco ad tribunum Celerum (4), in quo tum magistratu torte Brutus erat, populum advocavit. Ibi oratio habita nequaquam ejus pectoris ingeniique, quod simulatum ad eam diem fuerat, de vi ac libidine Sexti Tarquinii, de stupro infando Lucretia et miserabili cæde, de orbitate Tricipitini, cui morte filiæ causa mortis indignior ac miserabilior esset: addita superbia ipsius regis, miseriæque et labores plebis in fossas cloacasque exhauriendas (5) demersæ. Romanos homines, victores omnium circà populorum, opifices ac lapicidas pro bellatoribus factos. Indigna Servii Tullii regis memorata cædes, et invecta corpori patris nefando vehiculo filia: invocatique ultores parentum dii. His atrocioribusque, credo, aliis, quæ præsens rerum indignitas haudquaquam relatu scriptoribus facilia subjicit, memoratis, incensam multitudinem perpulit, ut imperium regi abrogaret, exsulesque esse juberet L. Tarquinium cum conjuge ac liberis.

Ipse, junioribus, qui ultro nomina dabant, lectis armatisque, ad concitandum inde adversus regem exercitum, Ardeam in castra est profectus; imperium in urbe Lucretio, præfecto urbis (6) jam

4. Celeres. C'était un corps de trois cents chevaliers, originairement destiné à garder la personne du roi. 5. Fossas cloacasque exhauriendas. Tarquin le Superbe finissait à cette époque la cloaca maxima, commencée par son père, « recep

taculum omnium purgamentorum urbis. » Cet immense ouvrage existe et sert encore aujourd'hui.

6. Præfecto urbis. Voy. l'histoire de cette magistrature brièvement tracee par Tacite, Annales, VI, ch. Il.

NARRATIONES. TITUS-LIVIUS.

2

ante ab rege instituto, relinquit. Inter hunc tumultum Tullia domo profugit, exsecrantibus quacumque incedebat, invocantibusque parentum furias viris mulieribusque.

Harum rerum nuntiis in castra perlatis, quum re nova trepidus rex pergeret Romam ad comprimendos motus, flexit viam Brutus (senserat enim adventum), ne obvius fieret; eodemque fere tempore, diversis itineribus, Brutus Ardeam, Tarquinius Romam, venerunt. Tarquinio clausæ portæ, exsiliumque indictum : liberatorem urbis læta castra accepere; exactique inde liberi regis. (I, 59, 60.)

NARRATION VII

CONSPIRATION EN FAVEUR DES TARQUINS

(509 av. J.-C.)

ARGUMENT

Après l'expulsion des Tarquins, la royauté avait été remplacée par le gouvernement de deux consuls, dont les premiers furent Brutus et Collatin. Tarquin envoya une ambassade à Rome, en apparence pour demander la restitution de ses biens, en réalité pour tramer un complot contre la république. Quelques jeunes patriciens, entre autres les deux fils de Brutus et les deux neveux de Collatin, séduits par ces ambassadeurs, conspirèrent en faveur d'un prince dont ils croyaient le retour juste ou du moins utile à leurs intérêts; mais un esclave, nommé peut-être Vindicius (1), découvrit la conjuration. C'était aux consuls qu'il appartenait de juger les coupables et de présider à leur supplice. Brutus ordonna et contempla le supplice de ses fils avec une fermeté sauvage, qui a inspiré à Virgile ces vers qu'il met dans la bouche d'Anchise :

Natosque pater, nova bella moventes,
Ad pœnam pulchra pro libertate vocabit.

VII. 1. Suivant cette opinion, dit Tite-Live, ce nom serait l'origine du mot vindicta, nom de la baguette avec laquelle on affranchis

sait les esclaves, parce que Vindicius, en récompense de sa dénonciation, aurait été le premier esclave mis en liberté de cette manière

Infelix! utcumque ferent ea facta minores :
Vincet amor patriæ, laudumque immensa cupido.
En. VI, 820-823.

Sommaire Quelques jeunes gens regrettent l'abolition de la royauté; -Des députés de Tarquin s'abouchent avec eux; Une conspiration se trame; des lettres la font découvrir; - Les biens de Tarquin sont livrés au pillage du peuple; - Procès et jugement des jeunes Romains complices; -Leur supplice.

Erant in Romana juventute adolescentes aliquot, nec ii tenui loco orti, quorum in regno libido solutior fuerat, æquales sodalesque adolescentium Tarquiniorum; assueti more regio vivere. Eam tum, æquato jure omnium, licentiam quærentes, libertatem aliorum in suam vertisse (2) servitutem inter se conquerebantur : « regem << hominem esse a quo impetres, ubi jus, ubi in« juria (3) opus sit: esse gratiæ locum, esse be«neficio; et irasci et ignoscere posse inter ami« cum atque inimicum discrimen nosse. Leges, «rem surdam, inexorabilem esse, salubriorem << melioremque inopi quam potenti; nihil laxa« menti nec veniæ habere, si modum excesseris. << Periculosum esse, in tot humanis erroribus, << sola innocentia vivere (4). ›

Ita, jam sua sponte ægris animis, legati ab regibus superveniunt, sine mentione reditus, bona tantum repetentes. Eorum verba postquam in senatu audita sunt, per aliquot dies ea consultatio tenuit (5): ne, non reddita, belli causa; reddita, belli materia et adjumentum essent. Interim

2. Vertisse est ici intransitif. On trouve la même idée dans Justin, V, 10: Quasi vero aliorum libertas, sua servitus esset.

3. Soit que l'on ait besoin de faire valoir ses droits, soit d'agir sans en avoir le droit. Rem. que jus étant au nominatif, injuria y est également.

4. Sola innocentia vivere.

m. à m., n'avoir la vie que par l'innocence, c.-à-d. n'avoir que notre innocence pour nous, comme garantie de notre existence.

5. Tenuit, dura. T. Live dit autre part : Imber per totam noctem tenuit (XXÎI1, 44). Voyez aussi plus loin, Narr. XV, note 9, et Narr. XXXIX, note 8

legati alia moliri, aperte bona repetentes, clam recuperandi regni consilia struere: et, tanquam ad id quod agi videbatur, ambientes, nobilium adolescentium animos pertentant. A quibus placide oratio accepta est, iis litteras ab Tarquiniis reddunt, et de accipiendis clam nocte in urbem regibus colloquuntur.

Vitelliis Aquiliisque (6) fratribus primo commissa res est. Vitelliorum soror consuli nupta Bruto erat; jamque ex eo matrimonio adolescentes erant liberi, Titus Tiberiusque. Eos quoque in societatem consilii avunculi assumunt. Præterea aliquot nobiles adolescentes conscii assumpti, quorum vetutaste memoria abiit. Interim quum in senatu vicisset sententia quæ censebat reddenda bona: eamque ipsam causam moræ in urbe haberent legati, quod spatium ad vehicula comparanda a consulibus sumpsissent, quibus regum asportarent res; omne id tempus cum conjuratis consultando absumunt: evincuntque instando, ut litteræ sibi ad Tarquinios darentur, nam aliter quî credituros eos, non vana ab legatis super rebus tantis afferri? Datæ litteræ, ut pignus fidei essent, manifestum facinus fecerunt. Nam quum, pridie quam legati ad Tarquinios proficiscerentur, et conatum forte apud Vitellios esset, conjuratique ibi, remotis arbitris, multa inter se de novo, ut fit, consilio egissent; sermonem eorum ex servis unus excepit, qui jam antea id senserat agi: sed eam occasionem, ut litteræ legatis darentur, quæ deprehensæ rem coarguere possent, exspectabat. Postquam datas sensit, rem ad consules detulit. Consules ad deprehendendos legatos conjuratosque profecti domo, sine tumultu rem omnem oppressere: litterarum in primis habita cura, ne interciderent. Proditoribus extemplo in vincula conjectis, de

o Aquiliis. C'étaient les fils de la sœur de Collatin

legatis paululum addubitatum est: et quanquam visi sunt commisisse ut hostium loco essent, jus tamen gentium (7) valuit.

De bonis regiis, quæ reddi ante censuerant, res integra refertur ad Patres. Hi victi ira vetuere reddi, vetuere in publicum redigi. Diripienda plebi sunt data; ut, contacta regia præda (8), spem in perpetuum cum iis (9) pacis amitteret. Ager Tarquiniorum, qui inter urbem ac Tiberim fuit, consecratus Marti, Martius deinde campus fuit. Forte ibi tum seges farris dicitur fuisse matura messi. Quem campi fructum quia religiosum erat (10) consumere, desectam cum stramento segetem magna vis hominum simul immissa corbibus fudere in Tiberim, tenui fluentem aqua, ut mediis caloribus solet: ita in vadis hæsitantis frumenti acervos sedisse illitos limo. Insulam inde paullatim, et aliis, quæ fert temere flumen, eodem invectis, factam (11). Postea credo additas moles, manuque adjutum, ut eminens area, firmaque templis quoque ac porticibus sustinendis esset.

Direptis bonis regum, damnati proditores,

7. Jus gentium est ce qu'on appelle aujourd'hui le droit international, d'après lequel les ambassadeurs sont inviolables.

8. Contacta regia præda. Ces mots peuvent être regardés comme trois ablatifs, pour postquam tetigerant regiam prædam; mais l'expression devient plus belle si l'on prend contacta pour le nomínatif : la plèbe devenue complice de cette spoliation. Dans la narration suivante, Tarquin dit de ce fait: bona sua diripienda populo dedisse, NE quis EXPERS SCELERIS esset.

[blocks in formation]
« IndietroContinua »