Valerius prodit, in caftra Romana ad conloquium veniffe. Primo eas conditiones imperator Romanus vix auribus admifit. Poftea, ut cauffa probabilis fuis commeandi foret in caftra hoftium, mollius eadem illa abnuere, ac fpem facere, faepius ultro citroque agitantibus rem conventuram. Hibernacula Karthaginienfium, congefta temere ex agris materia exaedificata, lignea ferme tota erant. Numidae praecipue arundine textis, ftoreaque pars maxima tectis, paffim nullo ordine, quidam, ut fine imperio occupatis locis, extra foffam etiam vallumque habitabant. Haec relata Scipioni fpem fecerant caftra hoftium per occafionem incendendi,

IV. Cum legatis, quos mitteret ad Syphacem, calonum loco primos ordines fpectatae virtutis atque prudentiae fervili habitu mittebat; qui, dum in conloquio legati effent, vagi per caftra, alius alia, aditus exitufque omnes, fitum formamque & univerforum caftrorum, & partium, qua Poeni, qua Numidae haberent, quantum intervalli inter Hafdrubalis ac regia caftra effet, fpecularentur: moremque fimul nofcerent ftationum vigiliarumque: nocte, an interdiu opportuniores infidianti effent. Et inter crebra conloquia alii atque alii de induftria, quo pluribus omnia nota effent, mittebantur. Quum faepius agitata res certiorem fpem pacis in dies & Syphaci & Karthaginienfibus per

eum faceret; legati Romani "vetitos fe reverti "ad imperatorem" ajunt, "nifi certum refponfum "detur. Proinde, feu ipfi ftaret jam fententia, "feu confulendus Hafdrubal & Karthaginienfes "effent, confuleret. Tempus effe, aut pacem "componi, aut bellum naviter geri." Dum confulitur Hafdrubal ab Syphace, ab Hafdrubale Karthaginienfes; & fpeculatores omnia vifendi, & Scipio ad comparanda ea, quae in rem erant, tempus habuit. Et ex mentione ac fpe pacis neglegentia, ut fit, apud Poenos Numidamque orta cavendi, ne quid hoftile interim paterentur. Tandem relatum refponfum, quibufdam (quia nimis cupere Romanus pacem videbatur) iniquis per occafionem adjectis; quae peropportune cupienti tollere inducias Scipioni cauffam praebuere. Ac nuncio regis, quum relaturum fe ad confilium dixiffet, poftero die refpondit, "Se uno fruftra "tendente, nulli alii pacem placuiffe. Renunci"aret igitur, nullam aliam fpem pacis, quam re"lictis Karthaginienfibus, Syphaci cum Romanis "effe." Ita tollit inducias, ut libera fide incepta exfequeretur: deductifque navibus (& jam veris principium erat) machinas tormentaque, velut a mari adgreffurus Uticam, inponit. Et duo millia militum ad capiendum, quem antea tenuerat, tumulum fuper Uticam mittit: fimul ut ab eo, quod parabat, in alterius rei curam converteret hoftium

animos: fimul ne qua, quum ipfe ad Syphacem Hafdrubalemque profectus effet, eruptio ex urbe & inpetus in caftra fua, relicta cum levi praefidio, fieret.

V. His praeparatis, advocatoque confilio, edicere exploratoribus juffis, quae comperta adferrent, Mafiniffaque, cui omnia hoftium nota erant; poftremo ipfe, quid pararet in proximam noctem, proponit. Tribunis edicit, ut, ubi, praetorio dimiffo, figna concinuiffent, extemplo educerent caftris legiones. Ita, ut imperaverat, figna fub occafum folis efferri funt coepta. Ad primam ferme vigiliam agmen explicaverunt: media nocte (feptem enim millia itineris erant) modico gradu ad caftra hoftium perventum. Ibi Scipio partem copiarum Laelio, Mafiniffamque ac Numidas, adtribuit: & caftra Syphacis invadere, ignefque conjicere jubet. Singulos deinde feparatim, Laelium ac Mafiniffam, feductos obteftatur, " ut, quantum "nox providentiae adimat, tantum diligentia expleant curaque. Se Hafdrubalem Punicaque "caftra adgreffurum. Ceterum non ante coeptu"rum, quam ignem in regiis caftris confpexiffet." Neque ea res morata diu eft. Nam, ut proximis cafis injectus ignis haefit, extemplo proxima quaeque, & deinceps continua amplexus, totis fe paffim diffipavit caftris. Et trepidatio quidem, quanta neceffe erat, in nocturno effufo tam late incendio

66

orta eft: ceterum, fortuitum, non hoftilem ac bellicum, ignem rati effe, fine armis ad reftinguendum incendium effufi, in armatos incidere hoftes, maxime Numidas, ab Mafiniffa notitia regiorum caftrorum ad exitus itinerum idoneis locis difpofitos. Multos in ipfis cubilibus femifomnos haufit flamma: multi in praecipiti fuga, ruentes fuper alios alii, in anguftiis portarum obtriti funt.

VI. Relucentem flammam primo vigiles Karthaginienfium, deinde excitati alii nocturno tumultu quum confpexiffent, ab eodem errore credere & ipfi fua fponte incendium ortum. Et clamor inter caedem & vulnera fublatus, an ex trepidatione nocturna effet, confufus, fenfum veri adimebat. Igitur pro fe quifque inermes, ut quibus nihil hoftile fufpectum effet, omnibus portis, qua cuique proximum erat, ea modo, quae reftinguendo igni forent, portantes, in agmen Romanum ruebant. Quibus caefis omnibus, praeterquam hoftili odio, etiam ne quis nuncius effugeret, extemplo Scipio neglectas, ut in tali tumultu, portas invadit: ignibufque in proxima tecta conjectis, effufa flamma primo veluti fparfa pluribus locis reluxit, dein per continua ferpens, uno repente omnia incendio haufit. Ambufti homines jumentaque foeda primum fuga, dein ftrage, obruerant itinera portarum. Quos non obprefferat ignis, ferro abfumti ; binaque caftra clade una deleta. Duces tamen ambo, &

ex tot millibus armatorum duo millia peditum & quingenti equites femiermes, magna pars faucii, adflatique incendio, effugerunt. Caefa aut haufta flammis quadraginta millia hominum sunt, capta fupra quinque millia: multi Karthaginienfium nobiles, undecim fenatores, figna militaria centum feptuaginta quatuor, equi Numidici fupra duo millia feptingenti, elephanti fex capti; octo flamma ferroque abfumti, magnaque vis armorum capta. Ea omnia imperator Vulcano facrata incendit.

VII. Hafdrubal ex fuga, cum paucis, Afrorum urbem proximam petierat ; eoque omnes, qui fupererant, vestigia ducis fequentes, fe contulerant. Metu deinde, ne dederetur Scipioni, urbe exceffit. Mox eodem patentibus portis Romani accepti: nec quidquam hoftile, quia voluntate concefferant in ditionem, factum. Duae fubinde urbes captae direptaeque. Ea praeda, & quae caftris ex incenfis & igne rapta erat, militi conceffa eft. Syphax octo millium ferme inde fpatio loco communito confedit. Hafdrubal Karthaginem contendit, ne quid per metum ex recenti clade mollius confuleretur. Quo tantus primo terror eft adlatus, ut, omiffa Utica, Karthaginem crederent extemplo Scipionem obfeffurum. Senatum itaque fuffetes (quod velut confulare imperium apud eos erat) vocaverunt. Ibi e tribus (una de pace legatos ad Scipionem decernebat; altera Hannibalem ad tu