66

66

"noftris dubiis, tibi ampla ac fpeciofa danti eft pax: nobis petentibus magis neceffaria, quam honefta. Melior tutiorque eft certa pax, quam fperata victoria. Haec in tua, illa in Deorum << manu eft. Ne tot annorum felicitatem in unius "horae dederis difcrimen. Cum tuas vires, tum "vim fortunae Martemque belli communem, pro

pone animo. Utrimque ferrum, corpora humana erunt. Nufquam minus, quam in bello, eventus refpondent. Non tantum ad id, quod "data pace jam habere potes, fi proelio vincas,

gloriae adjeceris; quantum ademeris, fi quid "adverfi eveniat. Simul parta ac fperata decora "unius horae fortuna evertere poteft. Omnia "in pace jungenda tuae poteftatis funt, P.Corneli: "tunc ea habenda fortuna erit, quam Dii dede"rint. Inter pauca felicitatis virtutifque exempla "M. Atilius quondam in hac eadem terra fuiffet, "fi victor pacem petentibus dediffet patribus nof"tris: non ftatuendo tandem felicitati modum,

nec cohibendo efferentem fe fortunam, quanto "altius elatus erat, eo foedius conruit. Eft qui“dem ejus, qui dat, non qui petit, conditiones "dicere pacis: fed forfitan non indigni fimus, "qui nobifmet ipfi multam inrogemus. Non re"cufamus, quin omnia, propter quae bellum ini"tum eft, veftra fint, Sicilia, Sardinia, Hifpania,

66

quidquid infularum toto inter Africam Italiam

66

66

66

66

que continetur mari. Karthaginienfes, inclusi "Africae litoribus, vos (quando ita Diis placuit) externa etiam terra marique videamus regentes imperia. Haud negaverim, propter non nimis "fincere petitam aut exfpectatam nuper pacem, suspectam effe vobis Punicam fidem. Multum, per quos petita fit, ad fidem tuendae pacis pertinet, Scipio. Veftri quoque (ut audio) Patres "nonnihil etiam ob hoc, quia parum dignitatis "in legatione erat, negaverunt pacem. Hannibal peto pacem: qui neque peterem, nifi utilem "crederem: & propter eamdem utilitatem tuebor eam, propter quam petii. Et, quemadmodum, quia a me bellum coeptum eft, ne quem ejus "poeniteret, quoad ipfi invidere Dei, praeftiti; "ita adnitar, ne quem pacis per me partae poe"niteat."

66

XXXI. Adverfus haec imperator Romanus in hanc fere fententiam refpondit. "Non me "fallebat, Hannibal, adventus tui fpe Karthagi"nienfes & praefentem induciarum fidem, &

fpem pacis turbaffe. Neque tu id fane diffi"mulas, qui de conditionibus fuperioribus pacis "omnia fubtrahas, praeter ea, quae jam pridem "in nostra poteftate funt. Ceterum, ficut tibi "curae eft, fentire cives tuos, quanto per te "onere leventur: fic mihi laborandum eft, ne,

quae tunc pepigerunt, hodie fubtracta ex con"ditionibus pacis, praemia perfidiae habeant. Indigni, quibus eadem pateat conditio, ut e"tiam profit vobis fraus, petitis. Neque pa

tres noftri priores de Sicilia, neque nos de "Hifpania fecimus bellum. Et tunc Mamer"tinorum fociorum periculum, & nunc Sagun"ti excidium nobis pia ac jufta induerunt ar66 ma. Vos laceffiffe, & tu ipfe fateris, & Dei "teftes funt: qui & illius belli exitum fecundum 'jus fafque dederunt, & hujus dant & dabunt.

66

66

Quod ad me adtinet, & humanae infirmitatis "memini, & vim fortunae reputo, & omnia, quae

cumque agimus, fubjecta effe mille cafibus fcio. "Ceterum, quemadmodum fuperbe & violenter me faterer facere, fi prius, quam in Africam trajeciffem, te tua voluntate cedentem Italia, &, inpofito in naves exercitu, ipfum venientem ad pacem petendam adfpernarer; fic nunc, quum

66

prope manu conferta reftitantem ac tergiverfan"tem in Africam adtraxerim, nulla fum tibi vere"cundia obftrictus. Proinde fi quid ad ea, in

quae tum pax conventura videbatur, (quae fint,

nofti) multae navium cum commeatu per indu"cias expugnatarum legatorumque violatorum "adjicitur, eft, quod referam ad confilium. Sin "illa quoque gravia videntur, bellum parate, quoniam pacem pati non potuiftis." Ita infecta

66

pace, ex conloquio ad fuos quum fe recepiffent, fruftra verba jactata renunciant. Armis decernendum effe, habendamque eam fortunam, quam Dii dediffent.

XXXII. In caftra ut eft ventum, pronunciant ambo," Arma expedirent milites animofque ad fupremum certamen, non in unum diem, fed in

perpetuum, fi felicitas adeffet, victores. Roma, "an Karthago, jura gentibus darent, ante crafti" nam noctem fcituros. Neque enim Africam, "aut Italiam, fed orbem terrarum victoriae prae"mium fore; par periculum praemio, quibus "adverfae pugnae fortuna fuiffet." Nam neque Romanis effugium ullum patebat in aliena ignotaque terra: & Karthagini, fupremo auxilio effufo, adeffe videbatur praefens excidium. Ad hoc difcrimen procedunt poftero die duorum opulentiffimorum populorum duo longe clariffimi duces, duo fortiffimi exercitus, multa ante parta decora aut cumulaturi eo die, aut everfuri. Anceps igitur fpes & metus mifcebant animos: contemplantibufque modo fuam, modo hoftium aciem, quum oculis magis, quam ratione, penfarent vires, fimul laeta, fimul triftia obverfabantur. Quae ipfis fua fponte non fubcurrebant, ea duces admonendo atque hortando fubjiciunt. Poenus fedecim annorum in terra Italia res geftas, tot duces Romanos, tot exercitus occidione occifos, & fua cuique

decora, ubi ad infignem alicujus pugnae memoria militem venerat, referebat. Scipio Hifpanias, & recentia in Africa proelia, & confeffionem hoftium, quod neque non petere pacem propter metum, neque manere in ea prae infita animis perfidia potuiffent. Ad hoc, conloquium Hannibalis in fecreto habitum, ac liberum fingenti, qua velit, flectit. Ominatur, quibus quondam aufpiciis patres eorum pugnaverint ad Aegates infulas, ea illis exeuntibus in aciem portendiffe Deos. "Adeffe finem belli "ac laboris. In manibus effe praedam Karthaginis, reditum domum in patriam, ad parentes,

liberos, conjuges, Penatefque Deos." Celfus haec corpore, vultuque ita laeto, ut viciffe jam crederes, dicebat. Inftruit deinde primos haftatos, poft eos principes: triariis poftremam aciem claufit.

fua

XXXIII. Non confertas autem cohortes ante

quamque figna inftruebat, fed manipulos aliquantum inter fe diftantes, ut effet fpatium, quo elephanti hoftium accepti nihil ordines turbarent. Laelium (cujus ante legati, eo anno quaeftoris extra fortem ex fenatufconfulto opera utebatur) cum Italico equitatu ab finiftro cornu, Masinissam Numidafque ab dextro obpofuit. Vias patentes inter manipulos antefignanorum velitibus (ea tunc levis armatura erat) complevit; dato praecepto, ut, ad inpetum elephantorum, aut poft rectos re