onerariis, cum omni genere commeatus, ad Uticam acceffiffe. Admovendum igitur undique terrorem perculfae Karthagini ratus, miffo Laelio Romam cum victoriae nuncio, Cn. Octavium terreftri itinere ducere legiones Karthaginem jubet: ipfe, ad fuam veterem nova Lentuli claffe adjuncta, profectus ab Utica portum Karthaginis petit. Haud procul aberat, quum velata infulis ramifque oleae Karthaginienfium obcurrit navis. Decem legati erant principes civitatis, auctore Hannibale miffi ad petendam pacem. Qui quum ad puppim praetoriae navis acceffiffent, velamenta fupplicum porrigentes, orantes, inplorantefque fidem & mifericordiam Scipionis; nullum iis aliud refponfum datum, quam ut Tunetem venirent: eo fe moturum caftra. Ipfe ab contemplato fitu Karthaginis, non tam nofcendi in praefentia, quam deprimendi hoftis cauffa, Uticam, eodem & Octavio revocato, rediit. Inde procedentibus ad Tunetem nuncius adlatus, Verminam, Syphacis filium, cum equitibus pluribus, quam peditibus, venire Karthaginienfibus auxilio. Pars exercitus cum omni equitatu Saturnalibus primis agmen adgreffa, Numidas levi certamine fudit. Exitu quoque fugae interclufo, a parte omni circumdatis equitibus, quindecim millia hominum caefa; mille & ducenti vivi capti funt, & equi Numidici mille & quingenti, figna militaria duo & feptuaginta.

Regulus ipfe inter tumultum cum paucis effugit. Tum ad Tunetem eodem, quo antea, loco caftra pofita, legatique triginta Karthagine ad Scipionem

venerunt.

Et illi quidem multo miferabilius, quam ante, (quo magis cogebat fortuna) egerunt: fed aliquanto minore cum mifericordia ab recenti memoria perfidiae auditi funt. In confilio quamquam jufta ira omnes ad delendam ftimulabat Karthaginem; tamen, quum, & quanta res effet, & quam longi temporis obfidio tam munitae & tam validae urbis, reputarent, & ipfum Scipionem exfpectatio fuccefforis, venturi ad paratam alterius labore ac periculo finiti belli famam, follicitaret, ad pacem omnium animi verfi funt.

XXXVII. Poftero die, revocatis legatis, & cum multa caftigatione perfidiae monitis, ut, tot cladibus edocti, tandem Deos & jusjurandum effe crederent; conditiones pacis dictae: "Ut liberi legibus fuis viverent. Quas urbes, quofque

agros, quibufque finibus ante bellum tenuiffent, "tenerent, populandique finem eo die Romanus "faceret. Perfugas, fugitivofque, & captivos om"nes redderent Romanis, & naves roftratas, prae"ter decem triremes, traderent, elephantofque,

66

quos haberent domitos: neque domarent alios. "Bellum neve in Africa, neve extra Africam, in

66

juffu populi Romani gererent. Mafiniffae res "redderent, foedufque cum eo facerent. Fru

"mentum ftipendiumque auxiliis, donec ab Roma legati rediffent, praeftarent. Decem millia ta"lentûm argenti, defcripta penfionibus aequis in annos quinquaginta, folverent. Obfides centum "arbitratu Scipionis darent: ne minores quatuor"decim annis, neu triginta majores. Inducias

66

"ita fe daturum, fi per priores inducias naves "onerariae captae, quaeque fuiffent in navibus, "reftituerentur. Aliter nec inducias, nec fpem

pacis ullam effe." Has conditiones legati quum domum referre juffi in concione ederent, & Gifgo ad diffuadendam pacem proceffiffet, audireturque a multitudine, inquieta eadem & inbelli; indignatus Hannibal, dici ea in tali tempore audirique, adreptum Gifgonem manu fua ex fuperiore loco detraxit. Quae infueta liberae civitati fpecies quum fremitum populi moviffet, perturbatus militaris vir urbana libertate," Novem," inquit, " annorum a vobis profectus, post sextum & tricefimum annum redii. Militares artes, quas me a puero fortuna nunc privata, nunc publica do"cuit, probe videor fcire. Urbis ac fori jura, "leges, mores, vos me oportet doceatis." Excufata inprudentia, de pace multis verbis differuit, quam nec iniqua, & neceffaria effet. Id omnium maxime difficile erat, quod ex navibus per inducias captis nihil, praeter ipfas comparebat naves: neque inquifitio erat facilis, adverfantibus paci,

qui arguerentur. Placuit naves reddi, & homines utique inquiri. Cetera, quae abeffent, aestimanda Scipioni permitti: atque ita pecunia luere Karthaginienfes. Sunt, qui Hannibalem ex acie ad mare perveniffe, inde praeparata nave ad regem Antiochum extemplo profectum tradant: poftulantique ante omnia Scipioni, ut Hannibal fibi traderetur, refponfum effe, Hannibalem in Africa non effe.

XXXVIII. Poftquam redierunt ad Scipionem legati; quae publica in navibus fuerant, ex publicis defcripta rationibus quaeftores; quae privata, profiteri domini juffi; pro ea fumma pecuniae viginti quinque millia pondo argenti praefentia exacta: induciaeque Karthaginienfibus datae in tres menfes. Additum, ne per induciarum tempus alio ufquam, quam Romam, mitterent legatos: &, quicumque legati Karthaginem veniffent, ne ante dimitterent eos, quam Romanum imperatorem, qui, & quae petentes veniffent, certiorem facerent. Cum legatis Karthaginienfibus Romam miffi L. Veturius Philo, & M. Marcius Ralla, & L. Scipio imperatores frater. Per eos dies commeatus ex Sicilia Sardiniaque tantam vilitatem annonae effecerunt, ut pro vectura frumentum mercator nautis relinqueret. Romae ad nuncium primum rebellionis Karthaginienfium trepidatum fuerat; juffufque erat Ti. Claudius mature in Siciliam claffem ducere, atque inde in

F

Africam trajicere, & alter conful M. Servilius ad urbem morari, donec, quo ftatu res in Africa effent, fciretur. Segniter omnia in comparanda deducendaque claffe ab Ti. Claudio confule facta erant; quod Patres de pace Scipionis potius arbitrium effe, quibus legibus daretur, quam confulis, cenfuerant. Prodigia quoque, nunciata fub ipfam famam rebellionis, terrorem adtulerant. Cumis folis orbis minui vifus, & pluit lapideo imbri. Et in Veliterno agro terra ingentibus cavernis confedit, arborefque in profundum hauftae. Ariciae forum, & circa tabernae, Frusinone murus aliquot locis, & porta, de coelo tacta: & in Palatio lapidibus pluit. Id prodigium more patrio novemdiali facro, cetera hoftiis majoribus expiata. Inter quae etiam aquarum infolita magnitudo in religionem verfa. Nam ita abundavit Tiberis, ut ludi Apollinares, circo inundato, extra portam Collinam ad aedem Erycinae Veneris parati fint. Ceterum ludorum ipfo die, fubita ferenitate orta, pompa, duci coepta ad portam Collinam, revocata deductaque in circum eft, quum deceffiffe inde aquam nunciatum effet. Laetitiamque populo & ludis celebritatem addidit fedes fua follemni spectaculo reddita.

XXXIX. Claudium confulem, profectum tandem ab urbe, inter portus Cofanum Lauretanumque atrox vis tempeftatis adorta in metum ingentem