Virtute experiamur.

Et hoc simul accipe dictum:

Quorum virtutei belli fortuna pepercit,

Eorundem me libertati parcere certumst.

Dono ducite doque volentibus cum magnis dis.

Ann., ap. Cic., De Off. I, xii, 38.

39. A CHARACTER.

Haece locutus vocat quocum bene saepe libenter
Mensam sermonesque suos rerumque suarum

Congeriem partit, magnam cum lassus diei
Partem fuisset de summis rebus regundis
Consilio indu foro lato sanctoque senatu:
Cui res audacter magnas parvasque iocumque
Eloqueretur, cuncta simul malaque et bona dictu
Evomeret, si qui vellet, tutoque locaret.

Quocum multa volup ac gaudia clamque palamque.
Ingenium cui nulla malum sententia suadet
Ut faceret facinus levis aut malus, doctus fidelis
Suavis homo facundus suo contentus beatus

Scitus secunda loquens in tempore commodus verbum
Paucum, multa tenens antiqua sepulta, vetustas
Quem fecit mores veteresque novosque tenentem,
Multorum veterum leges divumque hominumque ;
Prudenter qui dicta loquive tacereve possit:
Hunc inter pugnas Servilius sic compellat.

Ann., ap. Gell., xii, 4.

40. THE MILITARY SUPPLANTS THE CIVIL POWER IN THE STATE.

Pellitur e medio sapientia, vi geritur res,
Spernitur orator bonus, horridus miles amatur.
Haut doctis dictis certantes sed maledictis
Miscent inter sese inimicitiam agitantes.
Non ex iure manu consertum sed magis ferro
Rem repetunt, regnumque petunt, vadunt solida vi.
Ann., ap. Gell., xx, 10.

41. A STAUNCH SOLDIER,

Undique conveniunt vel ut imber tela tribuno:
Configunt parmam, tinnit astilibus umbo
Aerato sonitu galeae: sed nec pote quisquam
Undique nitendo corpus discerpere ferro.
Semper obundantes hastas frangitque quatitque:
Totum sudor habet corpus multumque laborat
Nec respirandi fit copia: praepete ferro
Histri tela manu iacientes sollicitabant.

Ann., ap. Macrob., Sat., vi, 3.

42. CALM AFTER A STORM.

mundus caéli vastus cónstitit silentio,

Ét Neptunus saévus undis ásperis pausám dedit:
Sól equis itér repressit úngulis volántibus:
Cónstitere amnés perennes, árbores ventó vacant.

Sat. de Scip., fr. ap. Macrob., Sat., vi, 2.

43. EPIGRAMS ON SCIPIO.

Hic est ille situs, cui nemo civis nec hostis
Quivit pro factis reddere operae pretium.

Ap. Sen., Ep., xviii, 5 (108), 32.

A sole exoriente supra Maeotis paludes

Nemo est qui factis me aequiperare queat.

Si fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam est
Mi soli caeli maxima porta patet.

Ap. Cic., Tusc. Dis., V, xvii, 49; Sen., Ep., xviii, 5 (108), 34.

44. HIS OWN EPITAPH.

Adspicite, o cives, senis Enni imagini' formam:
Hic vostrum panxit maxuma facta patrum.
Nemo me dacrumis decoret, nec funera fletu
Faxit. Cur? Volito vivo' per ora virum.

ANCIENT FORMULAS, OF UNCERTAIN DATE.

6

45. FORMULA FOEDERIS FERIENDI.

Foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus, nec ullius vetustior foederis memoria est. Fetialis regem Tullum ita rogavit: Iubesne me, Rex, cum patre patrato populi Albani foedus ferire?' iubente rege, Sagmina,' inquit, 'te, Rex, posco.' Rex ait, 'Puram tollito.' Fetialis ex arce graminis herbam puram attulit: postea regem ita rogavit: Rex, facisne me tu regium nuntium populi Romani Quiritium, vasa, comitesque meos?' Rex respondit: Quod sine fraude mea populique Romani Quiritium fiat, facio.' Fetialis erat M. Valerius: is patrem patratum Sp. Fusium fecit, verbena caput capillosque tangens. Pater patratus ad iusiurandum patrandum, id est sanciendum fit foedus; multisque id verbis, quae, longo effata carmine, non operae est referre, peragit. Legibus deinde recitatis: 'Audi,' inquit, 'Iuppiter; audi, pater patrate populi Albani, audi tu, populus Albanus: ut illa palam prima postrema ex illis tabulis cerave recitata sunt sine dolo malo, utique ea hic hodie rectissime intellecta sunt, illis legibus populus Romanus prior non deficiet. Si prior defexit publico consilio, dolo malo, tum illo die, Diespiter, populum Romanum sic ferito, ut ego hunc porcum hic hodie feriam: tantoque magis ferito, quanto magis potes pollesque.' Id ubi dixit, porcum saxo silice percussit. Sua item carmina Albani, suumque iusiurandum, per suum dictatorem suosque sacerdotes peregerunt.

Ap. Liv., I, 24.

46. FORMULAE RERUM REPETUNDARUM ET BELLI

INDICENDI.

Legatus ubi ad fines eorum venit, unde res repetuntur, capite velato filo (lanae velamen est) ‘Audi, Iuppiter,' inquit, ‘audite fines' (cuiuscunque gentis sunt nominat) 'audiat Fas. Ego sum publicus nuntius populi Romani: iuste pieque legatus venio, verbisque meis fides sit.' Peragit deinde postulata. Inde Iovem

testem facit: 'Si ego iniuste impieque illos homines illasque res dedier mihi exposco, tum patriae compotem me nunquam siris esse.' Haec cum fines suprascandit, haec quicunque ei primus vir obvius fuerit, haec portam ingrediens, haec forum ingressus, paucis verbis carminis concipiendique iurisiurandi mutatis peragit. Si non deduntur quos exposcit, diebus tribus et triginta (tot enim solemnes sunt) peractis, bellum ita indicit: 'Audi, Iuppiter, et tu, Iane Quirine, Diique omnes caelestes, vosque terrestres, vosque inferni, audite. Ego vos testor, populum illum' (quicunque est, nominat) iniustum esse neque ius persolvere. Sed de istis rebus in patria maiores natu consulemus, quo pacto ius nostrum adipiscamur.' Cum iis nuntius Romam ad consulendum redit. Confestim rex his ferme verbis patres consulebat: 'Quarum rerum litium causa condixit pater patratus populi Romani Quiritium patri patrato priscorum Latinorum hominibusque priscis Latinis, quas res nec dederunt nec solverunt nec fecerunt quas res dari fieri solvi oportuit, dic,' inquit ei quem primum sententiam rogabat, quid censes?' Tum ille: 'Puro pioque duello quaerendas censeo, itaque consentio consciscoque.' Inde ordine alii rogabantur: quandoque pars major eorum qui aderant in eandem sententiam ibat, bellum erat consensum. Fieri solitum, ut fetialis hastam ferratam, aut praeustam sanguineam ad fines eorum ferret, et non minus tribus puberibus praesentibus, diceret: Quod populi priscorum Latinorum hominesque prisci Latini adversus populum Romanum Quiritium fecerunt, deliquerunt, quod populus Romanus Quiritium bellum cum priscis Latinis iussit esse, senatusque populi Romani Quiritium censuit consensit conscivit, ut bellum cum priscis Latinis fieret; ob eam rem ego, populusque Romanus populis priscorum Latinorum hominibusque priscis Latinis bellum indico facioque.' Id ubi dixisset, hastam in fines eorum emittebat. Hoc tum modo ab Latinis repetitae res, ac bellum indictum: moremque eum posteri acceperunt.

Ap. Liv., I, 32.

47. FORMULA VERIS SACRI VOVENDI.

His senatus consultis perfectis, L. Cornelius Lentulus pontifex maximus, consulente collegium praetore, omnium primum populum consulendum de vere sacro censet: iniussu populi voveri non posse. Rogatus in haec verba populus: 'velitis iubeatisne haec sic fieri? Si res publica populi Romani Quiritium ad quinquennium proximum, ut velim, eamque salvam servaverit hisce duellis, quod duellum populo Romano cum Carthaginiensi est, quaeque duella cum Gallis sunt, qui cis Alpis sunt, datum donum duit populus Romanus Quiritium, quod ver attulerit ex suillo, ovillo, caprino, bovillo grege, quaeque profana erunt, Iovi fieri ex qua die senatus populusque iusserit. Qui faciet, quando volet quaque lege volet, facito; quo modo faxit, probe factum esto. Si id moritur, quod fieri oportebit, profanum esto, neque scelus esto. Si quis rumpet occidetve insciens, ne fraus esto. Si quis clepsit, ne populo scelus esto, neve cui cleptum erit. Si atro die faxit insciens, probe factum esto. Si nocte sive luce, si servus sive liber faxit, probe factum esto. Si antidea ac senatus populusque iusserit fieri, faxitur, eo populus solutus liber esto.' Ap. Liv., XXII, 10.

M. PORCIUS CATO, 234-149 B. C.

48. AGRICULTURE IS THE BEST OCCUPATION.

Est interdum praestare mercaturis rem quaerere ni tam periculosum siet; et item fenerari, si tam honestum siet. Maiores enim nostri hoc sic habuerunt, et ita in legibus posiverunt, furem dupli condemnari, feneratorem quadrupli. Quanto peiorem civem existimarint feneratorem quam furem, hinc licet existimari. Et virum bonum cum laudabant, ita laudabant, bonum agricolam bonumque colorum. Amplissime laudari existimabatur, qui ita laudabatur. Mercatorem autem strenuum studiosumque rei quaerendae existimo; verum (ut supra dixi) periculosum et