Immagini della pagina
PDF
ePub

Urbs Croto murum in circuitu patentem duodecim milia 3 passuum habuit ante Pyrrhi in Italiam adventum. post vasti- 2 tatem eo bello factam vix pars dimidia habitabatur: flumen, quod medio oppido fluxerat, extra frequentia tectis loca praeterfluebat, et arx procul eis erat, quae habitabantur. sex milia 3 aberat urbe nobile templum, ipsa urbe nobilius, Laciniae Iunonis, sanctum omnibus circa populis. lucus ibi frequenti 4 silva et proceris abietis arboribus saeptus laeta in medio pascua habuit, ubi omnis generis sacrum deae pecus pascebatur sine ullo pastore; separatimque greges sui cuiusque generis nocte 5

3. 1. Croto] i. J. 710 v. Chr. von Achaiern und Spartanern gegründet, berühmt durch den Philosophen Pythagoras und den Athleten Milon.

urbs Croto] wie die Lateiner auch stets urbs Roma sagen (sonst seit L. häufig urbs Romana, seltener Romana urbs).

Pyrrhi in Italiam adv.] das Verbalsubst. verlangt dieselbe Construction, die das Verbum hat (vgl. 13, 8 u. 25, 33, 4 reditus domum); die Wortstellung ist nach griechischer Weise gemacht, ebenso 22, 61, 13 ante consulis Romam adventum. Aehnlich 6, 1 vinculum cum Romanis societatis. 15, 7 ex ergastulo militem. 29, 12 integro secum foedere. Der Zusatz wird so Attribut, vgl. 32, 5 ante satellites (die vormaligen') u. tum corruptoribus (die jetzigen').

2. eo bello] Croto war schon früher von Locri und Regium überflügelt worden und besonders in Folge eines unglücklichen Krieges mit diesen (eines grave bellum nach 29, 18, 16) allmählich zurückgegangen. 389 v. Chr. von Dionys dem Aelteren besiegt, musste es sich 12 Jahre die Herrschaft dieses Tyrannen gefallen lassen; weitere Fehden schwächten es immer mehr, bis es im Tarentinischen Kriege seine ehemals grosse Bedeutung fast gänzlich einbüsste.

habitabatur] habitare ist verb. intrans., im Pass. aber bei Cic. und L. auch trans.; "bewohnen' im Act. ist incolere (oder colere, s. 38, 8). frequentia tectis loca] wie 1, 9, 9 frequentem tectis urbem. 21, 34, 1 frequentem cultoribus populum; ohne Zusatz z. B. § 4 frequenti silva. 25, 9, 16 itinera quam maxume frequentia u. a.

3. sex milia] die Entfernung bis zu dem Tempel der Juno auf dem Lacinischen Vorgebirge südlich von Croto hat L. zu gering angegeben; sie wird schon von den Alten entweder auf 100 oder gar 150 Stadien bemessen. Das Heiligthum stand in solchem Ansehn, dass aus ganz Italien dorthin gewallfahrtet wurde. Hier war es, wo Hannibal nicht lange vor seinem Abzuge aus Italien aram condidit dedicavitque cum ingenti rerum gestarum titulo Punicis Graecisque litteris insculpto 28, 46, 16).

sanctum] verschieden von § 4 sacrum; vgl. § 6.

4. frequenti silva] ist Abl. instr., von saeptus abhängig; et 'und zwar wie 31, 6.

=

abietis arboribus] der zu arbor hinzugesetzte Gen. der Baumgattung verschmilzt mit arbor zu einem Begriff; wie wir im Deutschen 'Eichbaum, Eibenbaum, Weidenbaum' sagen, so der Lateiner (doch nicht in der classischen Zeit) arbor palmae, piri, pruni; diese Verbindung wird so eng, dass auch im Plur., wie an uns. Stelle, der Gen. unverändert bleibt. Statt zu sagen proceris abietibus wählt L. eine poetische Ausdrucksweise, wie die deutsche 'mit hochstrebenden Stämmen der Tanne'.

5. sui cuiusque generis] zwischen sui generis ihrer Art' d. h. zu der die einzelnen gehören, erwartete man quique, auf das Subj. greges bezogen; die Assimilation des cuiusque ist aber in diesem Falle sehr häufig z. B. 25, 17, 5 cum motibus armorum et corporum suae cuique genti adsuetis.

remeabant ad stabula, numquam insidiis ferarum, non fraude 6 violati hominum. magni igitur fructus ex eo pecore capti, columnaque inde aurea solida facta et sacrata est; inclitumque 7 templum divitiis etiam, non tantum sanctitate fuit. ac miracula aliqua adfingunt, ut plerumque tam insignibus locis. fama est aram esse in vestibulo templi, cuius cinerem nullus um8 quam moveat ventus. sed arx Crotonis, una parte imminens mari, altera vergente in agrum, situ tantum naturali quondam munita, postea et muro cincta est, qua per aversas rupes ab 9 Dionysio Siciliae tyranno per dolum fuerat capta. ea tum arce satis, ut videbatur, tuta Crotoniatum optimates tenebant se, 10 circumsedente cum Bruttiis eos etiam plebe sua. postremo Bruttii, cum suis viribus inexpugnabilem viderent arcem, co11 acti necessitate Hannonis auxilium inplorant. is condicionibus his ad deditionem compellere Crotoniates conatus, ut coloniam Bruttiorum eo deduci antiquamque frequentiam recipere vastam ac desertam bellis urbem paterentur, omnium neminem praeter 12 Aristomachum movit. morituros se adfirmabant citius quam inmixti Bruttiis in alienos ritus mores legesque ac mox lin13 guam etiam verterentur. Aristomachus unus, quando nec suadendo ad deditionem satis valebat, nec, sicut urbem prodiderat, locum prodendae arcis inveniebat, transfugit ad Hannonem. 14 Locrenses brevi post legati, cum permissu Hannonis arcem intrassent, persuadent, ut traduci se Locros paterentur nec ul15 tima experiri vellent. iam hoc ut sibi liceret, impetraverant ab Hannibale missis ad id ipsum legatis. ita Crotone excessum est, deductique Crotoniatae ad mare naves conscendunt. Locros

[blocks in formation]

zogen, wie 22, 15 'die eigene'; vgl. 30, 7.

[ocr errors]

12. citius quam — verterentur] eine bei L. nicht seltene, mit potius quam gleich construierte Verbindung; denn ebenso wie diese hat auch citius im Vergleichungssatze zuweilen quam ut nach sich.

verterentur] medial. Zum Gedanken des Satzes vgl. 28, 12, 3 wo Hannibals Heer eine conluvio omnium gentium genannt wird, quibus non lex, non mos, non lingua communis, alius habitus, alia vestis, alia arma, alii ritus, alia sacra, alii prope dei essent.

13. valere ad] 'Einfluss haben auf'. sicut] ohne ita im Folgenden bei L. häufig; s. 33, 9.

14. nec = et ne] bei L. führt sogar bei vorangegangenem ne das neque einen Absichtssatz fort.

[ocr errors]

omnis multitudo abeunt. In Apulia ne hiems quidem quieta 16 inter Romanos atque Hannibalem erat. Luceriae Sempronius consul, Hannibal haud procul Arpis hibernabat. inter eos levia 17 proelia ex occasione aut opportunitate huius aut illius partis oriebantur, meliorque eis Romanus et in dies cautior tutiorque ab insidiis fiebat.

In Sicilia Romanis omnia mutaverat mors Hieronis regnum- 4 que ad Hieronymum nepotem eius translatum, puerum vixdum libertatem nedum dominationem modice laturum. eam aetatem, 2 id ingenium tutores atque amici ad praecipitandum in omnia vitia acceperunt. quae ita futura cernens Hiero ultima senecta voluisse dicitur liberas Syracusas relinquere, ne sub dominatu puerili per ludibrium bonis artibus partum firmatumque interiret regnum. huic consilio eius summa ope obstitere filiae, 3 nomen regium penes puerum futurum ratae, regimen rerum

15. abeunt] dem Schriftst. schwebt das unmittelbar vorhergehende Crotoniatae vor, so dass omnis multitudo hierzu eine Apposition bildete; doch kann auch multitudo Subject sein (s. 2, 8), wie L. gerade multitudo ziemlich oft mit dem Präd. im Plur. verbindet, z. B. 32, 9 haec omnis mulititudo-creant praetores (vgl. 21, 8). Croto wird, wie es scheint, jetzt ganz geräumt und Puniern nebst Bruttiern überlassen. 7 Jahre nach Beendigung des Krieges wird eine römische Colonie dorthin gelegt.

hoc] näml. traducere Crotoniatum optimates.

16. quieta] näml. a bello oder a proeliis, wie schon inter andeutet; solche Zusätze wie die bezeichneten finden sich bei L. oft.

17. melior] näml. bello 'kriegstüchtiger', wie 8, 17. Sein Heer waren volones (s. 10,3), die grösstentheils tirones waren (23, 35, 6).

Demarata

4-7, 9 des Hieronymus 13monatliche Herrschaft über Syrakus.

1. puer] 25, 2: puer ac vixdum pubescens; er war nach § 6 erst 15 Jahre alt.

laturum] ist der Kürze wegen auf libertatem und dominationem bezogen, während es eigentlich nur zu ersterem passt; denn von H. liess es sich erwarten, dass er die gewonnene Selbständigkeit (Freiheit von der Leitung des Grossvaters und dem Gehorsam gegen ihn) mit wenig Mässigung ertragen, geschweige die Herrschaft mit Mässigung ausüben würde.

2. ult. senect.] Hiero, seit 269 v. Chr. Stratege, seit 265 König von S., erreichte ein hohes Alter; er starb über 90 Jahre alt an einer Krankheit. Sein Sohn Gelo war schon vor ihm gestorben (216, über 50 Jahre alt); so kam dessen Sohn Hieronymus 215 zur Regierung.

Hiero 11.

[blocks in formation]

Gem. des Andranodorus Gem. der Nereis, T. d. Pyrrhus Gem. des Zoippus

Harmonia

Gem. des Themistus 2. senecta] ein poet. Ausdr., welcher durch Liv. zu allgemeinerer Anwendung in der Prosa geführt ist (bei Cic. nicht vorhanden).

puerili]=pueri, wie in der guten Latinität das Adj. ganz gewöhnlich

Hieronymus zwei Töchter.

den Subjects- oder Objects-Genetiv eines Substantivums vertritt; vgl. § 3 nomen regium. § 4 muliebribus blanditiis, auch publica u. privata cura. § 8 funus regium. 22, 11 muliebria consilia.

[ocr errors]

omnium penes se virosque suos Andranodorum et Zoippum qui 4 Syracusanorum primi relinquebantur. non facile erat nonagensimum iam agenti annum, circumsesso dies noctesque muliebribus blanditiis, liberare animum et convertere ad publicam 5 a privata curam. itaque tutores modo quindecim puero relinquit, quos precatus est moriens, ut fidem erga populum Romanum quinquaginta annos ab se cultam inviolatam servarent iuvenemque suis potissimum vestigiis insistere vellent et di6 sciplinae, in qua eductus esset. haec mandata. cum expirasset, tutores testamento prolato pueroque in contionem producto 7 erat autem quindecim tum ferme annorum paucis, qui per contionem ad excitandos clamores dispositi erant, adprobantibus testamentum, ceteris velut patre amisso in orba civitate 8 omnia timentibus munus suscipiunt. tum funus fit regium, magis 9 amore civium et caritate quam cura suorum celebre. brevi deinde ceteros tutores summovet Andranodorus, iuvenem iam esse dictitans Hieronymum ac regni potentem; deponendoque tutelam ipse, quae cum pluribus communis erat, in se unum omnium vires convertit. 5 Vix quidem ulli bono moderatoque regi facilis erat favor apud Syracusanos succedenti tantae caritati Hieronis;

[merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

verum enimvero Hieronymus, velut suis vitiis desiderabilem efficere 2 vellet avum, primo statim conspectu omnia quam disparia essent ostendit. nam qui per tot annos Hieronem filiumque eius Gelo- 3 nem nec vestis habitu nec alio ullo insigni differentes a ceteris civibus vidissent, ei conspexere purpuram ac diadema ac 4 satellites armatos quadrigisque etiam alborum equorum interdum ex regia procedentem more Dionysi tyranni. hunc tam 5 superbum apparatum habitumque convenientes sequebantur contemptus omnium hominum, superbae aures, contumeliosa dicta, rari aditus non alienis modo sed tutoribus etiam, libidines novae, inhumana crudelitas. itaque tantus omnis terror invaserat, 6 ut quidam ex tutoribus aut morte voluntaria aut fuga praeverterent metum suppliciorum. tres ex iis, quibus solis aditus 7 in domum familiarior erat, Andranodorus et Zoippus, generi Hieronis, et Thraso quidam, de aliis quidem rebus haud magnopere audiebantur: tendendo autem duo ad Carthaginienses, Thraso 8 ad societatem Romanam, certamine ac studiis interdum in se convertebant animum adulescentis, cum coniuratio in tyranni 9

[blocks in formation]

desiderabilem efficere] efficere (häufiger facere, s. §. 13) mit einem Adj. drückt einfach aus, dass man ein Object in den durch das Adj. bezeichneten Zustand versetzt, während reddere mit einem Adj. (von Livius nur in der 1. Dekade angewandt) zugleich die Veränderung eines früheren Zustandes andeutet und, weil es hierbei mehr auf die das Obj. behandelnde Person ankommt, nur in activer Construction gebraucht wird. H.'s Fehler hatten zur Folge, dass Hiero der Bürgerschaft unvergesslich', dass er allen 'schmerzlich vermisst' (21, 3)

war.

primo statim conspectu] stets in dieser Wortfolge dass primo voransteht, verschieden von prima specie (30, 12), welches zugleich andeutet, dass der erste Blick oft trügt.

3. vestis habitus] hier, wie das folgende purpura zeigt, nur vom äusseren Aussehen (auch allein 26,

6, 11 habitu Italico äussere Erscheinung'), sonst von der ganzen Körperhaltung und dann nicht selten mit vestitus oder cultus verbunden, z. B. 28, 27, 4 vestitum, habitum civium adgnosco Tracht und Auftreten'. 23, 34, 6 Punicus cultus habitusque; auf das geistige Gebiet übertragen habitus animorum Stimmung'.

qui vidissent] in qui liegt dem Sinne nach die Concessivpart. cum.

4. diadema] von diadéw, woraus die Bedeutung des Subst. erkannt wird.

quadrigis procedentem] vgl. 28, 9, 10 ut M. Livium quadrigis urbem ineuntem milites sequerentur. 5, 23, 5 (Camillus) curru equis albis iuncto urbem invectus.

5. contemptus] Plur., weil die Handlung gegen viele ausgeübt wird. Die Verbalsubst. auf -us werden im Plur. vorzugsweise nur als Nom. und Acc. gebraucht.

superbae aures] wie L. sonst gern secundis oder adversis auribus alqd. accipere sagt.

7. metum suppliciorum] ist ein ungenauer Ausdruck statt supplicia quae metuebant 'die gefürchtete Hinrichtung'.

8. duo] s. zu 4, 9.

« IndietroContinua »