famae & exiftimationi, quam Gruterus eximiam fibi quaefierat, refpondit. Quod enim ad contextum Livii adtinet, licet in Praefatione teftetur, fe in Notis fideliter femper indicaffe, fi quid momenti majoris in Livianis deleffet; fin effet minoris, filentio involviffe; nihilominus editionem hanc cum reliquis prioribus vel ipfius, vel aliorum Doctorum, quorum opera Livius antea prodiit, conferenti patebit, plurima etiam ejus generis paffim in contextu mutata effe, quae tanti ponderis cenferi poterant, ut, qua auctoritate vel rejecta, vel recepta forent, lectoris intereffet, ne nefciret; & tamen nullam eorum in Notis mentionem a Grutero factam effe. Huc inter alia refero, quod tacitus adoptarit pleraque, quae Pighius in Annalibus Romanis in Livio emendanda conjecerat; licet conjecturas ejus omnibus libris manuscriptis & editis, quos confuluerat, adverfari videret: id quod fe probare non poffe, inque eo tanti viri providentiam vehementer defiderare, merito profitetur J. Fr. Gronovius curis fecundis ad Livii lib. vI. cap. xxIx. §. 9. & alibi. Pleraque tamen pars eorum, quae in poftumae hujus editionis Gruteri contextu Liviano conftituendo perperam administrata funt, non ipfi adfcribenda videtur Grutero: qui, quo tempore Livius Francofurti typographorum prelum exercebat, Brettae in ultimo Palatinatus angulo latitabat, ut faeviffimam belli tempeftatem, qua illa Germaniae regio cum maxime vaftabatur, & diriffimae tyrannidis jugum, quo certatim eam populares & exteri opprimebant, effugeret, & jam tum minus profpera valetudine, qua ultimis vitae annis laboravit, adfligebatur, unde folita cura ad fingula adtendere non potuit: fed potius confero in non excufandam negligentiam ac focordiam ejus, cui partim Gruterus Livium typis parandi & ex mente fua interpolandi, partim editionis illius fufceptores ipecimina operis a prelo madentia emendandi provinciam commiferunt. Certe quum five Grutero, five ejus typographis ex ufu lectorum fore vifum fuerit, ut numeri, quos fuperiores editores notis indicarant, integris potius vocibus exprimerentur, hujus folius hominis incuria factum fuifle reor, ut in hac re faepiffime peccatum fit. Ejufdem etiam inertiae tribuo, nonnumquam Doctorum conjecturas, quas Gruterus in ipfius Livii corpus admittendas cenfuit, non recte & ex eorum mente excerptas effe. Eo autem negligentia, qua contextui corporis Liviani parando praefecti in ea provincia curanda verfati funt, pofteris damnofior exftitit, quod maxima nominis Gruteriani celebritate ablati recentiores editores verba Livii ab eo efficta ac formata certatim repetenda cenfuerint, ejufque editionis vitia latius propagarint.Quod deinde ad Gruteri Notas adtinet, neque in iis eum femper Lectorum exfpectationi fatiffeciffe puto; meae certe non fatiffecifle profiteor. Paflim enim fuo unius arbitrio, nullis praeeuntibus aut anfam praebentibus vel codicibus Mítis, vel editionibus vetuftiffimis, plures ejicere conatus eft voculas, quas fine fententiae difpendio abeffe poffe exftimabat. Vide, quae notavi ad Livii lib.

XXIII. cap. XXXIV. §. 15. Hac agendi ratione probata, quanta non ad quaevis truncanda ac refecanda, quum in aliis fcriptoribus, tum praefertim in Livio, feneftra aperiretur! Ut vero cauffam reperiamus, qua Gruterum in hanc temeritatem inconfideratam incidiffe verifimile fit, primo notandum eft, ipfum in Praefatione ultimae editionis teftari, se Fifcherianis tutoribus, Livium tertium fub prela revocare cupientibus, & ad id tertio opem operamque fuam, quam denegare non poterat, inplorantibus, praeter Notas veteres, deproperatas ante annos viginti, pollicitum infuper fuiffe recentiores Politicas: ubi per Notas veteres indicaffe videtur Criticas, ante annos viginti, id eft jam anno clǝlɔc vII. quum Livium primum ederet, properanter in chartam conjectas: deinde etiam notandum eft, Gruterum anno proximo, antequam Livium primum ederet, five anno clɔ loc vi. edidiffe Salluftium. Jam vero, ut tot numero Vocabula paffim ex Livio ejiceret, eo fortaffe factum eft, quod menti ejus, Salluftii lectioni adfuetae, adhuc obverfabatur concifa dictionis Salluftianae brevitas, ad quam lacteam Livii ubertatem conftringendam cenfuerit, oblitus diverfiffimo fcribendi charactere utrumque hiftoricum ufum effe, &, quae Salluftio conveniebant, a ftilo Liviano abhorrere. Verum, quaecumque tandem Gruterus minus ex votis Doctorum in curando Livio commiferit, omnes mecum facillime ea donanda arbitrabuntur partim fummis & numquam fatis praedicandis ceteris ejus erga literas meritis, partim letali morbo & aerumnofis malis, eo inprimis tempore, quo Livium tertio edebat, oppreffo; quae latius ab ipfo in Praefatione defcribuntur, & quemvis, qui fe, quum homo fit, fimilibus cafibus quotidie expofitum vivere noverit, ad commiferationem optimi Senis permovere poffunt. Calamitates enim, quae aetate gravem & feptuagenario proximum premebant, effecerunt, ne animus, curis & follicitudinibus in varias partes diftractus, tranquillitate Mufis operam dantibus neceffaria ad fingula, quae prae manibus habebat, & agenda erant, adtendere potuerit.

His tandem ultimo loco fuccefferunt JOHANNES FREDERICUS GRONOVIUS, optimo jure magnus Livii fofpitator vulgo dictus, eique fuppar filius JACOBUS GRONOVIUS: qui foli plura ac majora beneficia in operis Liviani reliquias contulerunt, quam omnes docti, qui olim idem ftadium ingreffi Hiftoricum noftrum priftino nitori atque integritati reftituere conati funt, collatis viribus praeftiterunt. De variis codicibus, fcriptis & editis, a quibus egregie prae reliquis inftructi fufceptam provinciam adminiftrarunt, ut agam, neceffe non eft: ipfi enim corum indicem in Praefationibus, hoc tomo pagg. 309. & 313. recufis, dederunt. Horum Pater, ex affidua Livii meditatione, quem complures per annos nocturna diurnaque manu verfarat, edoctus, multa adhuc in fcriptis ejus vulnera, vel fcribarum negligentia olim inlata, vel a Do

&tis, codicum minus emendate fcriptorum auctoritate abreptis, nuper inflicta, falutiferas periti medici manus inplorare, eumdem ad optimae notae libros exactum, innumerifque mendis liberatum, anno clo loc XLIV. tribus voluminibus in forma minori ex officina Elzeviriana in publicum emifit; iifque tamquam adpendicem anno proximo adjecit tomum quartum, Notas continentem, quibus emendationum & in contextum receptarum mu tationum rationem reddidit. Quum hunc laborem Livio inpenfum Eruditis plurimum placere expertus effet, & fubinde complura ab amicis fubfidia impetraffet, quibus optimo fcriptori, nondum ab omni parte curato, fe auxilio effe poffe videbat, eum denuo ad incudem revocatum curis fecundis recenfuit, &, felectis aliorum, qui antea in eodem curriculo fe exercuerunt, Notis adjectis, tribus voluminibus in forma octuplice Amftelaedami Elzeviriorum opera anno clɔ loc Lxv. edidit. Huic editioni infuper accefferunt alibi nondum edita Mureti, quae, ad primam Sigonii xdor, in bibliotheca Patrum Societatis Jefu Romae fervatam, adfcripta, Gudius eorum indulgentia inde excerpfit, & cum Gronovio communicavit. Praeterea eidem inferta funt nonnulla Tanaquilli Fabri, quae ipfe fponte Salmurio ad Gronovium fubmiferat. Nondum tamen hac ratione Livium perfanatum effe fentiens, omne, quod fuperfuit, vitae tempus, ufque dum a coelefti Imperatore ex terrena hac ftatione decedere juberetur, eidem emendando & inluftrando diligenter inpendit, ac paffim Notas priores iterum interpolavit. Verum quum iis, quae in fchedis adfecta reliquit, edendis commodam occafionem mors praeripuerit, ei fucceffit filius Jacobus Gronovius: qui in peregrinatione, per cultiores Europae regiones eruditionis fibi multiplicandae cauffa inftituta, varios codices, ab aliis antea nondum excuffos, in ufum optimi parentis confuluerat. Quem quum in patriam redux defunctum inveniffet, fe permoveri paffus eft, ut lampada ab eo relictam ipfe fufciperet. Omnibus igitur pofterioris editionis paternae exemplaribus avide divenditis, eamdem anno clɔ loc LXXIX. renovari curavit: quae non hac tantum parte priori praeferenda eft, quod ipfum Livii contextum emendatiorem exhibeat, & perpetua Sigonii Scholia, quorum paterna editio tantum quaedam electa dederat, adoptaverit; verum infuper quod editas antea Johannis Frederici Notas auctiores contineat, iifque etiam fuas Jacobus adjecerit. Eadem opera luci publicae expofuit Annotationes, quas exemplari editionis, ut conjicio, Francofurtanae anni clɔ lɔ LXXVIII. Henricus Valefius adjecerat, & humaniter Jac. Gronovio defcribendas concefferat.

Jam omnes enumeravi, quorum Annotationes, Notas aut Scholia, olim typis defcripta, nova hac Livii editione repetenda duxi; ac fimul indicavi, quam quifque eorum opem, quibufque auxiliis freti, Hiftorico noftro ferre conati fuerint. Sequitur, ut nunc pari modo recenfeam paucos illos, certe vix tres quatuorve, quorum Notas nondum editas in

pu

publicam hominum lucem protrahendi facultatem nactus fum. Eorum antiquiffimus eft PETRUS NANNIUS Alcmarienfis, is ipfe, qui libris Mifcellaneorum Notas in Livii librum primum & fecundum intexuit. Quemadmodum autem illa inde defcripta per fua loca in editione mea digelli, ita nunc primus, nifi me animus fallit, ejus nomine produxi, &, quo pertinebant, retuli Caftigationes, quas moriens ad tertium Livii librum in fchedis ineditas reliquit. Eas benigne fubmifit Vir Summus, orbis eruditi, quum viveret, maximum decus ac praefidium, nunc triste defiderium, Petrus Burmannus, optime, fi quis umquam, de me & mea Livii editione promeritus: quas eruit ex bibliotheca publica Univerfitatis Lugduno-Batavae, cui Bonaventura Vulcanius eafdem cum aliis bene multis legato reliquerat. Apographo mecum communicato hic titulus erat adfcriptus: Caftigationes Petri Nannii in Titi Livii Hiftoriarum decadis primae librum tertium; quo nomine etiam hae schedae in bibliothecae ejus Catalogo edito pag. 348. recenfentur, & notantur num. xcii. G. Qua vero ratione fchediafma illud in manus Vulcanii pervenerit, utrum a vivo Nannio acceperit, an ex mortui autographo, in fcriniis ejus reperto, defcripferit, adfirmare nequeo. Id tantum ex relatione Valerii Andreae Deffelii in Biblioth. Belg. pag. 116. & 751. novi, Nannium Lovanii obiiffe anno clɔlɔ LVII. & Vulcanium, qui Nannio familiariter ufus eft, & quaedam ejus manufcripta poffedit, in eadem urbe substitiffe ufque ad annum clolo Lix. Ineditae hae Caftigationes, eodem modo ut illae, quas in Mifcellaneis propofuit, pleraeque nituntur auctoritate codicis, in Collegii Trilinguis Bullidiani bibliotheca Lovanii eo tempore fervati; in quo ipfe Nannius literas humaniores profeffus eft. Ejufdem Nannii inedita quaedam etiam nactus eft Andreas Schottus, qui in eodem Collegio Trilingui literis operam dedit. Certe fe Nannii Scholas in Horatii Artem Poëticam a Schotto impetraffe, & in ordinem justum redegiffe, ut cum Laevini Torrentii Commentario in reliqua Horatii poëmata ederentur, Valerius Andreas in addita Praefatione teftatus eft. Quin & ipfas has, quas edidi, schedas Nannianas habuit idem Schottus, & inlaudabili exemplo plerafque emendationes Livianas, quas Nannius, codicis Buflidiani fidem fecutus, propofuit, paucis tantum verbis mutatis, pro fuis edidit lib. 111. Obferv. Human, cap. xxxvIII. quemadmodum cuique Lectorum patebit, fi confulere voluerint, quae hac editione occurrunt ad Livii lib. 111. cap. v. §. 14. cap. XVII. §. 2. cap. XL. §. 7. cap. XLI. §. 8. cap. LI. §. 4. cap. LXIV. §. 10. & cap. LXXII. §. 4. ubi Nannii & Schotti verba collata invenient. Quifque infuper obfervet, quaefo, licet plura ex poftumo Nannii apographo ediderim, quam in memorato Obfervationum Humaniorum Schotti capite reperiantur, quod forfitan illa, quae difplicebant, omiferit, cumdem tamen Schottum nullam in librum Livii tertium emendationem propofuiffe, quam non ex Nannio hauferit, Vidifti, Benevole Lector, me non nifi haefitabundum

**

modo adfirmaffe, illa Nannii in Livii librum tertium, quae hac editione exhibui, inedita effe. Cauffa autem, ob quam nonnihil ea de re dubitem, haec eft, quod videam, Valerium Andream in Biblioth. Belg. pag. 749. teftari, Nannii Caftigationes breves in Titi Livii librum tertium decadis primae anno clɔɔxLv. in forma quadruplice Lovanii prodiiffe: ex quo id poftea repetiiffe videtur Fabricius in Biblioth. Lat. lib. 1. cap. xr. Verum & per me, & amicorum opera omnem movi lapidem, ut editionem illam indagarem, & ita viderem, utrum, quae hic darentur, eadem, an alia forent: fed omnis opera nostra vana exftitit, neque eam aliunde eruere potuimus. Quia tamen verifimile non videbatur, Schottum anno clɔ loc xv. fub fuo nomine in Obfervationibus Humanioribus edere voluiffe, quae feptuagefimo anno antea Nannium fibi adfcripfiffe eo tempore noffe poterat; hinc potius noftra Nannii nomine nondum typis defcripta fuiffe in animum induxi, & ea, quae editio anni clɔ lɔ xlv. exhibuit, ab illis diverfa, ac forte tantum breves Caftigationes ad marginem Livii nudis verbis adpofitas effe: unde & factum fuerit, ut illi, qui fubinde variorum in Livium curas in unum quafi corpus colligendi & fimul edendi confilium inierunt, earum commode rationem habere non potuerint. Si tamen poftea ex indagata editione conftare coeperit, quae vindor credidi, olim revera typis inpreffa fuiffe, temeraria Schotti audacia dicam, an inpudentia, qui a vivo Nannio edita fibi vindicare veritus non eft, ex eo plurimum augebitur: at mihi id unum vitio verti poterit, paucarum pagellarum libellum, ante duo fecula in ufum fcholaiticae juventutis excufum, & poftea numquam typis repetitum, unde facillime memoria ejus obliterari potuit, meam & amicorum, quorum in hac re opem inploravi, diligentiam fugiffe: & vel fic etiam aliquam gratiam a Lectoribus me iniiffe exiltimabo, quod hunc ingenii Nanniani rarum & pene intermortuum foetum reftituerim, & in hominum notitiam reduxerim..

Alter eorum, quorum quaedam inedita publicavi, eft ROBERTUS TITIUS: qui, praeter decem Locorum Controverforum libros olim editos, totidem alios editioni paratos in fcriniis reliquit ; quibus ut aliorum fcriptorum, ita etiam Livii nonnulla loca aut emendare, aut explicare conatus eft. Hos Titii libros ex Italia in Belgium redux fecum adtulit vir Clariffimus Henricus Brencmannus, atque illa eorum capita, in quibus de Livio differebatur, ex codice fua manu defcripta amice mihi conceffit. Quum autem ex Titii libris editis illa, quae de Livio agebant, in hanc editionem recipere conftituiffem committendum non duxi, ut, quae liberalitate optimi amici nondum edita acceperam, negligerentur. Quia tamen Titium nonnumquam jufto verbofiorem esse videbam, illa, quae fine damno abeffe poterant, recidenda, & reliqua ita contrahenda cenfui, ne quid ex compendio commodis Lectorum nocerem. Interdum etiam, ubi in eamdem fententiam Titius & jam editi

Com