Immagini della pagina
PDF
ePub

luce prima volgata per urbem fuga est, missique qui seque- 14 rentur ab Tarracina comprensos omnis retraxerunt. deducti in comitium virgisque adprobante populo caesi de saxo deiciuntur. huius atrocitas poenae duarum nobilissimarum in 8 Italia Graecarum civitatium animos inritavit cum publice tum etiam singulos privatim, ut quisque tam foede interemptos aut 2 propinquitate aut amicitia contingebat. ex iis tredecim fere 3 nobiles iuvenes Tarentini coniuraverunt, quorum principes Nico et Philemenus erant. hi priusquam aliquid moverent, conlo- 4 quendum cum Hannibale rati nocte per speciem venandi urbe egressi ad eum proficiscuntur. et cum haud procul castris ab- 5 essent, ceteri silva prope viam sese occuluerunt, Nico et Philemenus progressi ad stationes comprehensique, ultro id petentes, ad Hannibalem deducti sunt. qui cum et causas consilii 6 sui et quid pararent exposuissent, conlaudati oneratique promissis iubentur, ut fidem popularibus facerent praedandi causa se urbe egressos, pecora Carthaginiensium, quae pastum propulsa essent, ad urbem agere: tuto ac sine certamine id factu- 7 ros promissum est. conspecta ea praeda iuvenum est, minusque iterum ac saepius id eos audere miraculo fuit. congressi 8 cum Hannibale rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suas suaque omnia habituros neque ullum vectigal Poeno pensuros praesidiumve invitos recepturos: prodita praesidia Car

14. retraxerunt] 'schleppten' sie zurück, womit angedeutet wird, dass sich jene zur Wehr setzten, und Gewalt angewendet werden musste. comitium] ein Theil des Forum. saxo] näml. Tarpeio.

8, 1. publice] es war den Städten im Allgemeinen eine Beleidigung zugefügt, den Tarentinern besonders durch die Hinrichtung des Phileas; denn wenn Livius sagt, Ph. habe sich per speciem legationis (7, 4) in Rom aufgehalten, so meint er damit, er sei ein heimlicher Spion gewesen; trotzdem aber war er wirklicher Gesandter und als solcher iure gentium unverletzlich.

4. aliquid moverent] vgl. 27, 17, 4 nisi audendo aliquid moveret.

5. et cum] et nun'. Wird die Darstellung durch einen Gedanken fortgesetzt, welcher in zwei zu einander im Gegensatz stehende Glieder zerfällt, dann wird das erste gewöhnlich mit et quidem oder nur mit et (seltener nur mit quidem) eingeleitet, und das den Gegensatz

bildende Wort folgt gewöhnlich (hier nicht) hinter et (eben so im Griech. καὶ μév); z. B. 24, 1, 11 insecuti equites sunt, si aestus deferre naves in terram posset. et eos quidem, quos sequebantur, non sunt adepti; alias a Messana traicientes naves conspexerunt. Im zweiten Gliede bleibt das 'aber' im Lat. gewöhnlich unausgedrückt.

6. onerati] 'reichlich versehen, reich beladen' (mit leiser Ironie), wie 24, 13, 4 conlaudatos eos oneratosque ingentibus promissis; vgl. zu 18, 15.

praedandi causa] allgemeiner gesagt als § 4 venandi 'Jagdbeute machen'.

=

7. conspecta.. est] wurde (allgemein) angeschaut, fiel in die Augen'; eben so 5, 23, 5 maxime conspectus ipse (Camillus) est curru equis albis iuncto urbem invectus.

miraculo fuit] 'fiel auf', wie § 12 quo minus mirum esset.

8. fide sanxerunt] sie setzten auf Ehrenwort fest: = 'vertragsmässig'.

9 thaginiensium fore. haec ubi convenerunt, tunc vero Philemenus consuetudinem nocte egrediundi redeundique in urbem frequentiorem facere. et erat venandi studio insignis, canes10 que et alius apparatus sequebatur; captumque ferme aliquid aut ab hoste ex praeparato adlatum reportans donabat aut praefecto aut custodibus portarum. nocte maxime commeare 11 propter metum hostium credebant. ubi iam eo consuetudinis adducta res est, ut quocumque noctis tempore sibilo dedisset signum, porta aperiretur, tempus agendae rei Hannibali visum 12 est. tridui viam aberat; ubi, quo minus mirum esset uno eodemque loco stativa eum tam diu habere, aegrum simulabat. 13 Romanis quoque, qui in praesidio Tarenti erant, suspecta esse 9-iam segnis mora eius desierat. Ceterum postquam Tarentum ire constituit, decem milibus peditum atque equitum, quos ín expeditionem velocitate corporum ac levitate armorum aptissimos esse ratus est, electis quarta vigilia noctis signa movit 2 praemissisque octoginta fere Numidis equitibus praecepit, ut discurrerent circa vias perlustrarentque omnia oculis, ne quis 3 agrestium procul spectator agminis falleret: praegressos retra

9. tunc vero] zu Anfang des Nachsatzes steht das im Vordersatz Gesagte zusammenfassend oder, wie hier, den Zeitpunkt scharf markierend oft tum (10, 6. 28, 7), seltener tunc, auch jenes, wie hier tunc, zuweilen durch vero verstärkt. Nachgestellt findet sich tunc 4, 55, 2 ubi consules dilectum habere occipiunt, obstare tunc enixe tribuni.

Philemenus] dessen Jagdliebhaberei bekannt war; Nico bleibt in der Stadt und bildet aus Gleichgesinnten eine Partei; s. 9, 8. et erat] et in der That' (et profecto), worauf gewöhnlich sogleich das Verbum folgt; vgl. 15, 5.

=

10. ex praeparato] s. zu 16, 2. praefecto] nämlich arcis; er hiess M. Livius Macatus (26, 39, 1. 27,34,7).

12. aegrum simulabat] dichterisch statt morbum s. oder se aegrum esse s.; H. liess das Gerücht aussprengen, er sei krank.

13. in praesidio Tarenti] der Gen. ist nicht von praesidio abhängig; sie befanden sich in Tarent als Besatzung.

9, 1. in expeditionem] gewöhnlicher ist bei aptus der Dativ des Zweckes oder ad; wie hier, sagt Liv. 38, 21, 7 erant deprensi ge

nere pugnae, in quod minime apti

sunt.

quarta vigilia noctis] noctis ist ein überflüssiger Zusatz, eben so 38, 16 und 21, 27, 2 vigilia prima noctis; dagegen 24, 46, 2 quartae vigiliae signum und so gewöhnlich.

2. procul spectator] = procul spectans, da häufig Subst., besonders Verbalsubst. auf -a und -or dazu dienen, Participia zu vertreten; daher auch die Stellung des procul vor spectator. Uebrigens werden Adv. in dieser dem Griechischen nachgebildeten Stellung ganz einem attributiven Adj. gleich und finden sich so nicht selten bei Liv., z. B. 13, 5 ex sociis circa populis; eben so 21, 3. 39, 4 simul ignis clamor caedes .. non sinunt = 'zugleich ausbrechend'. Aehnlich 23, 3 a Carthagine von C. kommend'. 26, 1 ab tergo. 31, 4 per annos quinquaginta 'erwiesen' u. a. m. Vgl. zu 4, 3.

falleret] zu erg. eos, sie täuschte, ihrer Aufmerksamkeit entginge; daher nähert sich das Wort, absolut gebraucht, der Bedeutung 'unentdeckt bleiben' (vgl. 23, 5 ne quid falleret tale admissum) und wird dem griechischen λανθάνειν ähnlich; s. 38, 7, 6 non solum sub

herent, obvios occiderent, ut praedonum magis quam exercitus accolis species esset. ipse raptim agmine acto quindecim ferme milium spatio castra ab Tarento posuit, et ne ibi quidem de- 4 nuntiato, quo pergerent, tantum convocatos milites monuit, via omnes irent nec deverti quemquam aut excedere ordine agminis paterentur et in primis intenti ad imperia accipienda essent neu quid nisi ducum iussu facerent; se in tempore editurum, quae vellet agi. eadem ferme hora Tarentum fama praevenerat 5 Numidas equites paucos populari agros terroremque late agrestibus iniecisse. ad quem nuntium nihil ultra motus praefectus 6 Romanus, quam ut partem equitum postero die luce prima iuberet exire ad arcendum populationibus hostem: in cetera 7 adeo nihil ab eo intenta cura est, ut contra pro argumento fuerit illa procursatio Numidarum Hannibalem exercitumque e castris non movisse. Hannibal concubia nocte movit. dux Philemenus 8 erat cum solito captae venationis onere; ceteri proditores ea, quae composita erant, expectabant. convenerat autem, ut Phi- 9 lemenus portula adsueta venationem inferens armatos induceret, parte alia portam Temenitida adiret Hannibal. ea medi- 10 terranea regio est orientem spectans, busta aliquantum intra moenia includunt. cum portae adpropinquaret, editus ex com

terra fodientes, sed egerentes etiam humum fefellere hostem. 8, 20, 5 ne alio itinere hostis falleret ad urbem incedens. So zuerst bei Livius.

3. ut praedonum accolis species esset] damit für die accolae der Schein von Plünderern da wäre ut praedones accolis viderentur esse; ähnlich transitiv 36, 10, 12 speciem, quam quaesierat, hosti fecit omnem ibi Romanum exercitum esse. Vgl. 1, 3.

milium spatio] vgl. 39, 1. 40, 9. Zu milium ist passuum zu denken, das hinter milia oft ausgelassen wird.

4. irent] monere ohne ut vereinzelt bei Liv., z. B. 21, 49, 6. 33, 35, 9.

nec] setzt nicht selten bei Liv. einen Befehlssatz fort; hier ist es auffallend, da hinterher das gewöhnlichere neu folgt.

paterentur ist eigentlich Sache der Offiziere; der Wichtigkeit des Unternehmens wegen sollen die Soldaten selbst auf einander achten und Unregelmässigkeiten selbst inhibieren.

6. ad quem nuntium] ad drückt

oft die äussere Veranlassung aus

=

'auf etwas hin, bei', z. B. 24, 30, 5 ad nuntium tam atrocem constitit agmen. An unserer Stelle hätte L. einfach sagen können: quo nuntio . . motus.

7. intenta cura est] eben so 5, 8, 2 cura omnium in Veiens bellum intenta est; anders 24, 37, 3 intenderant eum ad cavendi omnia curam defectiones; vgl. zu 2, 3.

pro argumento fuerit] nämlich ei. movisse] eigentlich vom Feldherrn gesagt, der seine Truppen in Bewegung setzt, so 9, 1 signa movit, 40, 9 copias movit, häufig castra movit; dann, wie hier, absolut 'aufbrechen, ausrücken', vgl. § 8. 16, 1. 27, 11. 38, 23.

=

9. portula adsueta] adsuetus heisst entweder 'gewöhnt an', oder ist, wie hier, Adj. 'gewohnt' (Gegensatz insolitus) und kann in dieser Bedeutung auch den Dativ der Person bei sich haben, der etwas gewohnt (gebräuchlich') ist; s. 17, 5.

10. includunt] schliessen einen ziemlich bedeutenden Theil ein und füllen ihn zugleich aus. Hier hatte

posito ignis ab Hannibale est, refulsitque idem redditum ab 11 Nicone signum; extinctae deinde utrimque flammae sunt. Hannibal silentio ducebat ad portam. Nico ex improviso adortus sopitos vigiles in cubilibus suis obtruncat portamque aperit. 12 Hannibal cum peditum agmine ingreditur, equites subsistere iubet, ut quo res postulet, occurrere libero campo possent. 13 et Philemenus portulae parte alia, qua commeare adsuerat, adpropinquabat. nota vox eius et familiare iam signum cum excitasset vigilem, dicente vix sustineri grandis bestiae onus, 14 portula aperitur. inferentes aprum duos iuvenes secutus ipse cum expedito venatore vigilem incautius miraculo magnitu15 dinis in eos, qui ferebant, versum venabulo traicit. ingressi deinde triginta fere armati ceteros vigiles obtruncant refringuntque portam proximam, et agmen sub signis confestim inrupit. inde cum silentio in forum ducti Hannibali sese con16 iunxerunt. tum duo milia Gallorum Poenus in tres divisa partis per urbem dimittit Tarentinosque duces singulis partibus addit binos. itinera quam maxume frequentia occupari iubet, 17 tumultu orto Romanos passim caedi, oppidanis parci. sed ut fieri id posset, praecipit iuvenibus Tarentinis, ut ubi quem suorum procul vidissent, quiescere ac silere ac bono animo 10 esse iuberent. iam tumultus erat clamorque, qualis esse in capta urbe solet, sed quid rei esset, nemo satis pro certo scire. 2 Tarentini Romanos ad diripiendam urbem credere coortos; Romanis seditio aliqua cum fraude videri ab oppidanis mota. 3 praefectus primo excitatus tumultu in portum effugit; inde

sich Nico mit seinen Genossen aufgestellt.

editus] ist ein ungewöhnlicher Ausdruck, nur gewählt, weil ihm der folgende Ausdruck redditum signum entspricht.

11. ducebat] s. zu 11, 1.

ex improviso] daneben findet sich das blosse inproviso (30, 10), wie 26, 6, 9 inopinato neben ex necopinato, (41, 5, 11) u. a. m.

Das substantivierte Neutrum eines Adj. mit Präp. umschreibt oft den Adverbialbegriff (ein Graecismus); so auch 8, 10 ex praeparato. 9, 10 ex composito u. s. w. Vgl. zu 16, 2.

13. excitasset] nämlich aus dem Schlafe; vgl. § 11 sopitos vigiles in cubilibus suis obtruncat.

dicente] nämlich eo; dieselbe Kürze 41, 2 instruente exercitum advolant Numidae; häufiger, wenn das Participium im Pluralis steht.

14. miraculo magnitudinis] näm

lich eius (apri), ist ein causaler Abl., der das incautius erklärt ('in Folge, wegen'); miraculum magnitudinis so viel als admirabilis (mira) magnitudo.

15. cum silentio] gewöhnlicher nur silentio, 23, 16 per silentium eo deducti.

10, 1. in capta urbe] wofür auch der Gen. hätte stehen können, s. 1, 29, 2 non fuit tumultus ille nec pavor, qualis captarum esse urbium solet; vgl. 31, 9.

pro certo scire] so gebraucht L. die Präp. pro nicht selten statt eines Prädikatsadj. (vgl. Cic. ad Att. 12, 17 scire certum velim); z. B. 3, 23, 7 certum adfirmare non ausim. 27, 1, 13 quis pro certo adfirmet? 4, 2, 9 certum habere. 10, 7, 8 pro certo habere u. a. m.; vgl. 35, 2 und zu 16, 2.

3. excitatus] vielleicht aus dem Schlafe (s. zu 9, 14); Polybios be

acceptus scapha in arcem circumvehitur. errorem et tuba audita 4 ex theatro faciebat, nam et Romana erat, a proditoribus ad hoc ipsum praeparata, et inscienter a Graeco inflata, quis aut quibus signum daret, incertum efficiebat. ubi inluxit, et Ro- 5 manis Punica et Gallica arma cognita eam dubitationem exemerunt, et Graeci Romanos passim caede stratos cernentes ab Hannibale captam urbem senserunt. postquam lux certior 6 erat, et Romani, qui caedibus superfuerant, in arcem confugerant, conticiscebatque paulatim tumultus, tum Hannibal Tarentinos sine armis convocare iubet. convenere omnes, prae- 7 terquam qui cedentis in arcem Romanos ad omnem adeundam simul fortunam persecuti fuerant. ibi Hannibal benigne ad- 8 locutus Tarentinos testatusque, quae praestitisset civibus eorum, quos ad Trasumennum aut ad Cannas cepisset, simul in domi- 9 nationem superbam Romanorum invectus, recipere se in domos suas quemque iussit et foribus nomen suum inscribere: se domos eas, quae inscriptae non essent, signo extemplo dato

richtet, dass er betrunken gewesen sei.

acceptus scapha] ebenso exceptus scapha (Caes. BC 3, 101, 6. Liv. 44, 42, 5). Das Part. ist eigentlich überflüssig, denn es genügt die Uebersetzung 'er fuhr in einer scapha herum', es bringt aber ein besonderes Moment hinzu, welches die Anschaulichkeit fördert. So 21, 27, 5 Hispani caetris incubantes flumen tranavere 'auf Lederschilden'. Dahin gehört auch die häufige Verwendung der Part. ductus, commotus, impulsus u. s. w., um den inneren Beweggrund zu einer Handlung zu bezeichnen, deutsch 'aus', wie misericordia motus u. a. m.

in arcem circumvehitur] vgl. 11, 19. 23, 6. 30, 10. Die Burg lag am Meere (11, 1), wie gewöhnlich in Seestädten.

4. inscienter] kommt bei Liv. nur hier vor.

incertum efficiebat] gewöhnlich sagt L. facere mit Adj.; reddere hat er überhaupt nur an einer Stelle angewandt, nämlich 8, 38, 15 caede inermes cruentamque illis praedam redde.

quis aut quibus signum daret] eine Verkürzung aus zwei Fragesätzen, = quis signum daret aut quibus (is, qui dedit) daret. Im Deutschen kann diese Kürze bei

behalten werden, wenn die passive Constr. gewählt wird.

5. caede stratos] wie 4, 29, 1 per stratos caede hostes. 25, 26, 10 (ut) iacerent strata exanima corpora. 27, 47, 9 fessi sternunt corpora. Häufig findet sich neben diesem Verbum humi.

6. postquam erat] das Imperf. nach postquam, ut, ubi u. s. w. zur Bezeichnung der Nichtvollendung,

wie recht klar aus dem weiteren
conticiscebatque paulatim hervor-
geht. Vgl. 24, 1, 6 ut Poenus ap-
paruit, et refugientes adferebant,
tum
; s. zu 26, 15.
tum] s. zu 8, 9.

[ocr errors]

convocare iubet] ohne Subj.-Acc., welcher sich leicht ergänzt; so nicht selten bei L., z. B. 9, 14, 5 signa inde ferre iussit et copias eduxit. 24, 39, 3 cum primo sensim reddere claves, dein iam una voce id omnes iuberent.

7. persecuti fuerant] s. zu 5, 4. persequi im freundlichen Sinne, wie 29, 31, 8 familiae aliquot cum pecoribus suis persecuti sunt regem; umgekehrt prosequi feindlich 11, 4. 8. ibi] temporal, wie nicht selten bei Liv.; vgl. 38, 4.

=

testatus] testari 'sich auf etwas berufen'; eben so 37, 56, 8 nec quicquam impetratum testante foedera Antipatro.

9. inscriptae] 'mit einer Auf

« IndietroContinua »