Immagini della pagina
PDF
ePub

Erben eine bestimmte Erklärung über Antretung oder Ausschlagung der Erbschaft zu verlangen. Dem Erben stand es dann frei, seine Pflicht, sich auf die interrogatio zu erklären, dadurch hinauszuschieben, daß er sich ein tempus deliberandi erbat.

**) 1) Wirkungen im Allgemeinen.

fr. 24. D. de V. S. (L. 16.) 1475. fr. 50. D. de R. I. (L. 17.) „Heredem eiusdem potestatis iurisque esse, cuius fuit defunctus, constat." fr. 62. D. eod. Hugo S. 252. 253. und S. 565 ff. Walter § 667. Schirmer a. a. . I. § 2.

2) Wirkung rücksichtlich der sacra. Heimbach, de sacror. privatorum mortui continuandorum apud Romanos necessitate. Walter § 671. Leist in Glück's Comm. Serie der Bücher 37. 38. S. 167 ff. 1476. Cic. de legg. II. 19. De sacris autem, qui locus patet latius, haec sit una sententia, ut conserventur semper, et deinceps familiis prodantur, et, ut in lege posui, perpetua sint sacra. Hoc uno posito, haec iura pontificum auctoritate consecuta sunt, ut ne morte patrisfamilias sacrorum memoria occideret; iis essent ea adiuncta, ad quos eiusdem morte pecunia venerit. enim, qui adstringantur sacris. Heredem caussa iustissima est. morte testamentove eius tantundem capiat, quantum omnes heredes. si nemo sit heres, is, qui de bonis, quae eius fuerint, quum moritur, usu ceperit plurimum. Quarto, qui, si nemo sit, qui ullam rem ceperit, de creditoribus eius plurimum servet. Extrema illa persona est, ut is, qui ei, qui mortuus sit, pecuniam debuerit, neminique eam solverit, proinde habeatur, quasi eam pecuniam ceperit." Mur. c. 12. Savigny, Zeitschr. für gesch. Rechtsw. Bd. II. S. 387 ff.

[ocr errors]

Quaeruntur Deinde, qui Tertio loco,

Cic. pro

§ 175.

B) Rechtsmittel der Erben*) und Veräußerung der Erbschaft. **)

....

*) 1) Hereditatis petitio. Walter § 668. Kunze I. § 862. Vering a. a. Q. S. 536 ff. Arndts, im Rechtslex. V. S. 207 ff. Leift, Bon. poss. I. S. 295 ff. II. 2. S. 16 ff. France, Exegetisch-dogmatischer Commentar über den Pandectentitel de her. petitione. 1864. Brinz, Pand. § 159. S. 681 ff. Arndts, Beiträge N. 1. — a) 1477. Gai. IV. 17. „Si qua res talis erat, ut (non) sine incommodo posset in ius adferri vel adduci, velut si columna . . . . esset, pars aliqua inde sumebatur, deinde in eam partem, quasi in totam rem praesentem, fiebat vindicatio . . . similiter si . . . de hereditate controversia erat pars aliqua inde sumebatur et in ius adferebatur, et in eam partem perinde atque in totam rem praesentem fiebat vindicatio. . .“ — b) fr. 20. § 6. D. de hered. pet. (V. 3.) c. 12. C. eod. (III. 31.) v. J. 530 p. Chr. c) 1478. c. 12. § 3. C. eod. „Illo, ne in posterum dubitetur, observando, ut et ipsa hereditatis petitio omnimodo bonae fidei iudiciis connumeretur." § 28. I. de actt. (IV. 6.) –

[ocr errors]
[ocr errors]

2) Missio in possessionem ex edicto D. Hadriani. Puchta, Curs. III. § 314. S. 231. Kunße I. § 872. Roßhirt, Teftam. Erbrecht. II. § 134. Leift, Bon. poss. II. 2. 290 ff. 465 ff. Vering a. a. D. S. 830 ff. Rudorff, Zeitschr. für gesch. Rechtsw. XII. S. 390. 391. Heimbach, im Rechtslex. II. S. 295.

a) Das edictum divi Hadriani. Um die Entrichtung der vicesima hereditatum zu beschleunigen, war durch ein Edict Hadrian's bestimmt, daß der in einem schriftlichen Testamente eingesetzte Erbe in den Besitz derjenigen körperlichen Erbschaftssachen (res hereditariae. Paull. III. 5. § 15.) gesetzt werden solle, in deren Besitz der Erblaffer im Augenblicke seines Todes gewesen sei. (Paull. III. § 18.) Er mußte aber 1) binnen Jahresfrist um die Einweisung in den Besitz nachgesucht haben (Paull. III. 5. § 16.). 2) Das

Testament mußte dem Magistrat vorgelegt (oblatum) und vor ihm eröffnet (recitatum) sein. 3) Das Testament durfte keinen äußerlich sichtbaren Mangel haben (in prima figura sine omni vituperatione appareat. c. 3. C. de ed. D. Hadr. (6, 33), während innere Mängel, wie Inofficiosität u. dergl. nicht beachtet wurden (Paull. III. 5. § 14.). 4) Appellation dagegen war verboten. (c. 26. C. Th. quor. appellatt. non recip. 11, 36.) Gotf. Mascovii opusc. iurid. et philol. Lips. 1776. p. 147-149. 155-157. b) Justinian's

[ocr errors]

Bestimmungen. c. 3. C. de edicto D. Hadriani tollendo. (VI. 33.) 1) Die Entrichtung der vicesima hereditatum ist keine Voraussetzung mehr. 2) Das Gesuch ist nicht mehr auf ein Jahr beschränkt. 3) Ueber die Einweisung wird ein Protocoll durch publicae personae aufgenommen und 4) wird die missio vom iudex rei sitae verfügt.

**) 1) Veräußerung der Erbschaft.

[ocr errors]

a) Durch in iure cessio. a) 1479. Gai. II. 34. „Hereditas quoque in iure cessionem tantum recipit." Tradirt kann sie nicht werden als unkörperlicher Gegenstand (Gai. II. 28.) und mancipirt nicht, weil sie nicht res mancipi ist (Gai. II. 17.) Huschke, Studien. S. 233. B) 1480. Gai. II. 35. „Nam si is, ad quem ab intestato legitimo iure pertinet hereditas, in iure eam alii ante aditionem cedat, id est antequam heres exstiterit, perinde fit heres is, cui in iure cesserit, ac si ipse per legem ad hereditatem vocatus esset: post aditionem vero si cesserit, nihilominus ipse heres permanet, et ob id creditoribus tenebitur; debita vero pereunt eoque modo debitores hereditarii lucrum faciunt; corpora vero eius hereditatis perinde transeunt ad eum, cui cessa est hereditas, ac si ei singula in iure cessa fuissent." § 36. „Testamento autem scriptus heres ante aditam quidem hereditatem in iure cedendo eam alii nihil agit; postea vero quam adierit si cedat, ea accidunt, quae proxime diximus de eo ad quem ab intestato legitimo iure pertinet hereditas, si post aditionem (in) iure cedat." Ulp. XIX. § 11-15. Gans, Scholien zum Gaius. S. 370. 371. Schweppe § 459. Walter § 666. Tigerström S. 293. und besonders Huschke a. a. D. S. 233–242. v. Scheurl, Beiträge, Abth. 2. S. 94 ff. Köppen, System des Erbr. I. S. 325. Kunze II. S. 550.551.

Mit dieser in iure cessio der legitima hereditas intestati verhält es sich wohl folgendermaßen:

Die in iure cessio war eine Schein - vindicatio hereditatis. Es wird zum Zwecke derselben ein Gegenstand der hereditas vor den Prätor (in ius) gebracht, den derjenige, cui hereditas ceditur, in der Hand hält und dabei in Gegenwart des Prätors die Worte spricht: Hanc hereditatem Titii ex iure Quiritium meam esse aio. Der Cedent widerspricht nicht auf die Frage des Prätors: an contravindicet?, worauf der Prätor dann hereditatem addicit. (Gai. II. 17. 24.)

Aus der Form der Uebertragung ergeben sich nun folgende Wirkungen von selbst: 1) Materiell kann man in dieser in iure cessio eine Uebertragung eines Rechts wohl sehen, dagegen formell ist der Cedent nur ein pro herede oder pro possessore possidens, dem der eigentliche Erbe, qui vindicat, gegenübersteht. Durch das addicere des Magistrats steht rechtskräftig fest, daß dieser vindicans der legitimus heres sei. Daraus folgt aber 2), daß der, cui hereditas in iure cessa est, nicht wie Köppen a. a. D. S. 325. meint, an Stelle des Cedenten „Delat" geworden ist, sondern „Erbe“. Denn durch die vindicatio hereditatis tritt er durch seine voluntas die Erbschaft an, als ob sie ihm als legitimus heres deferirt gewesen wäre. (fit heres, ac si ipse per legem ad hereditatem vocatus esset.) 3) Diese Wirkung war aber nur möglich bei der legitim a hereditas wegen des Grundsatzes in legitimis hereditatibus successio non est. Wo eine successio ordinum et graduum zulässig war, würde die in der in iure cessio liegende Rechtskraft den Cessionar dem nachfolgenden Erben gegenüber nicht geschützt haben, denn in der in iure cessio des Ce

denten lag die Erklärung, nicht Erbe sein zu wollen. Die Erbschaft wäre also dem nächstfolgenden deferirt gewesen, und wenn dieser aus der Delation angetreten hätte, hätte er mit Recht sie dem Cessionar abvindiciren können. Bei der legitima hereditas gab es aber wegen des Grundsatzes in legitimis hereditatibus successio non est keinen eventuell Berechtigten aus einem späteren ordo oder gradus, und so blieb die in iure cedirte hereditas definitiv bei dem Cessionar.

Es ergiebt sich hieraus für die Möglichkeit einer Cession des blos deferirten Intestaterbrechts Folgendes: In der Veräußerung des deferirten Rechts liegt jedes Falls ein repudiare des deferirten Rechts, der Cedent will nicht Erbe aus dieser Delation sein. [fr. 95. D. de acq. vel om. her. (29, 2.) „Recusari hereditas non tantum verbis, sed etiam re potest, et alio quovis indicio voluntatis.“] Die Erbschaft ist sofort dem folgenden ordo oder gradus überall da deferirt, wo eine successio ordinem et graduum gilt. [fr. 1. § 6. D. de succ. edicto. (38, 9.) „.. ubi enim noluit, iam coepit ad alios pertinere bonorum possessio."] Eine in iure cessio hereditatis wird also überall da, wo eine successio ordinum et graduum vorkommt, ohne Effect sein, da dem successiv Berechtigten die res iudicata aus der in iure cessio eben so wenig schaden würde, wie dem wahren Eigenthümer einer Sache die in iure cessio durch einen Nichteigenthümer. Ohne den Grundsay: in legitimis hereditatibus successio non est ist dem Cessionar die in iure cessio hereditatis werthlos, ihr materieller Werth beruht allein auf diesem Grundsaße. Eine in iure cessio bonorum possessionis intestati würde undenkbar sein. Bei der in iure cessio hereditatis ist formell von einer Uebertragung der Delation nicht die Rede, der Cessionar erwirbt formell die Erbschaft, weil er behauptet legitimus heres zu sein, weil ihm deferirt sei, und weil er durch seine Scheinvindication antritt oder angetreten zu haben behauptet.

Es war also nur die Form der in fure cessio, die bei der legitima hereditas ein blos deferirtes Erbrecht materiell übertrug. Mit dieser Form und mit dem Verschwinden des Grundsatzes: in legitimis hereditatibus successio non est, mußte die Möglichkeit verschwinden, eine blos deferirte Intestaterbschaft zu veräußern. Gerade deßhalb war eine in iure cessio der testamentarischen Erbschaft ante aditam hereditatem wirkungslos (nihil agit), weil darin eine repudiatio der testamentarischen Erbschaft lag, und folgeweis „iam coepit hereditas ad alios pertinere". Im neuesten römischen Recht, dem die in iure cessio fehlt und wo die successio ordinum et graduum durchgängig gilt, würde die Möglichkeit einer Veräußerung des Delationsrechts gerade so unmöglich sein, wie im älteren Rechte die Veräußerung des Delationsrechts aus einer testamentarischen Erbschaft. Es würde diese Art der Uebertragung der Delation aus Intestaterbrecht nicht ein bloßes Aufgeben der alten Form sein, wie Rudorff (Puchta's Pand. § 503. Not. c*) will, sondern ein ganz neuer Rechtssatz. Man wird daher die heutige Möglichkeit dieser Veräußerung des Delationsrechtes nicht aus fr. 4. § 28. D. de doli exc. (44, 4.) fr. 6. D. de R. I. (50, 17.) oder c. 1. C. de revoc. his (7, 75.) herleiten können, da diese Stellen sämmtlich, wie schon Brinz, Pand. S. 818. 819. bemerkt, auch eine andere Erklärung zulassen, schwerlich aber so höchst beiläufig in ihnen ein so völlig neuer Rechtssatz ausgesprochen sein würde. S. auch Pernice, M. Ant. Labeo I. S. 341 ff.

b) Verkauf der Erbschaft. Pernice, M. Ant. Labeo I. S. 388 ff. 1481. Gai. II. 252. „Olim autem nec heredis loco erat, nec legatarii, sed potius emptoris. Tunc enim insuerat (Goesch. in usu erat) ei, cui restituebatur hereditas, nummo uno eam hereditatem dicis caussa venire, et quae stipulationes *inter venditorem hereditatis et emptorem interponi solent, eaedem interponebantur* inter heredem et eum, cui restituebatur hereditas, id est, hoc modo: heres quidem stipulabatur ab eo, cui restituebatur hereditas, ut quidquid hereditario nomine condemnatus fuisset, sive quid alias bona fide dedisset, eo nomine indemnis esset, et omnino si quis cum eo hereditario nomine ageret, ut recte defenderetur: ille vero qui recipiebat hereditatem,

invicem stipulabatur, ut si quid ex hereditate ad heredem pervenisset, id sibi restitueretur, ut etiam pateretur, eum hereditarias actiones procuratorio aut cognitorio nomine exsequi.“ Ulp. XXV. 15. 1482. Theoph. ad § 3. I. de fideic. hered. (II. 23.) „Eлηpúτa γὰρ ὁ κληρονόμος τὸν φιδεϊκομμισσάριον οὕτως, ̔Ομολογεῖς, ὦ φιλεϊκομμισσάριε, ἐὰν δ ἀπαιτηθῶ τι ὑπὸ τοῦ ἑρεδιταρίου κρεδίτωρος, διδόναι μοι τοῦτο, ἤγουν καὶ δεφενδεύειν με, καὶ περιποιεῖν μοι τὸ ἀνενόχλητον; καὶ ἔλεγεν ὁ φιδεϊκομμισσάριος, Ομολογῶ· ἐπηρώτα δὲ καὶ ὁ φιδεϊκομμισσάριος τὸν κληρονόμον οὕτως· Ομολογεῖς, ὦ κληρονό με, ἐὰν ἀπαιτήσῃς ἑρεδιτάριον δεβίτωρα, διδόναι μοι τοῦτο, ἤγουν καὶ ἐγχωρεῖν μοι τὰς ἀγωγὰς, ὥστε δυνηθήναί με procuratorio nomine κινεῖν ταύτας; καὶ ἔλεγεν ὁ xλypovóμos, Opoλloy@." [Vers. Reitz. Interrogabat enim heres fideicommissarium sic: Spondesne, fideicommissarie, si quid exigor ab hereditario creditore, illud mihi dare, vel me defendere etiam, molestiisque immunem praestare? et dicebat fideicommissarius, Spondeo. Interrogabat autem et fideicommissarius heredem sic: Spondesne, heres, si quid a debitore hereditario exegeris, hoc mihi dare, vel actiones etiam mihi cedere, ut eas procuratorio nomine movere possim? - et dicebat heres, Spondeo.]

[ocr errors]

Titel II.

Prätorisches Erbrecht.

Capitel I.

Bonorum possessio im Allgemeinen.

§ 176.

1) Die älteste Gestalt der Bonorum possessio.*)

*) Hugo S. 550 ff. S. 578 ff. Schweppe § 462-464. Chriftiansen S. 419 ff. v. Tigerström § 191. Walter § 634. 643. 652. v. Vangerow II. § 398. Böding, Inftitt. III. § 25-28. Puchta III. § 316. S. 239 ff. Rein S. 838 ff. Hugo, De bonorum possessionib. Hal. 1788. § 23. sehr modificirt in desselben Rechtsgesch. Ausg. 11. S. 582. Niebuhr, Röm. Gesch. II. S. 173 ff. Dernburg, Beitr. zur Gesch. der röm. Teftam. Bonn 1821. S. 191 ff. u. 214ff. v. Löhr, Magaz. Bd. III. S. 254 ff. France, Recht der Notherben. S. 96 ff. Fabricius, Ursprung und Entwickelung der Bonorum Possessio bis zum Aufhören des ordo iudiciorum privatorum. Berl. 17 ff. Hierzu Husch ke in den krit. Jahrbüchern v. Schneider. Jahrg. 1839. S. 1 ff. v. Vangerow a. a. D. Bb. II. § 398. Leift, Die bonorum possessio, ihre geschichtliche Entwickelung und heutige Geltung. Bd. I. und II. Hingst, Comment. de bonor. possessione. Amstelod. 1858. Janssonius, De origine bonor. possessionis eiusque vi in adiuvando, supplendo iure Roman. hereditario. Gron. 1859. Jacques Flach, La bonorum possessio sous les empereurs romains depuis le commencement du IIme siècle jusqu'à Justinien exclusivement. Paris 1870. Vering a. a. D. S. 577 ff. Schirmer a. a. D. I. S. 73 ff. Köppen a. a. D. S. 22 ff. · Kunze, Curs. II. S. 535 ff. Schmidt, Das formelle Recht. S. 65 ff. France, Exegetisch-dogmatischer Commentar über den Pandectentitel de hereditatis possessione. 1864. S. 28. Leist in Glück's Comment. Serie der Bücher 37 u. 38. Thl. I.

[ocr errors]

1) Die ältesten Arten der bonorum possessio: 1) Secundum tabulas; 2) Unde legitimi; 3) ex aequitate (unde cognati und unde vir et uxor).

[ocr errors]

1483. pr. I. de bon. poss. (3, 9.) „Ius bonorum possessionis introductum est a Praetore emendandi veteris iuris gratia. Nec solum in intestatorum hereditatibus vetus ius eo modo Praetor emendavit, sicut supra dictum est, sed in eorum quoque, qui testamento facto decesserint. Nam si alienus postumus heres fuerit institutus, quamvis hereditatem iure civili adire non poterat, quum institutio non valebat, honorario tamen iure bonorum possessor efficiebatur, videlicet quum a Praetore adiuvabatur. Sed et hic a nostra constitutione hodie recte heres instituitur, quasi et iure civili non incognitus." (die erwähnte Constitution ist nicht erhalten.) § 1. Aliquando tamen neque emendandi, neque impugnandi veteris iuris, sed magis confirmandi gratia pollicetur bonorum possessionem. Nam illis quoque, qui recte facto testamento heredes instituti sunt, dat secundum tabulas bonorum possessionem. Item ab intestato suos heredes et agnatos ad bonorum possessionem vocat. Sed et remota quoque bonorum possessione, ad eos pertinet hereditas iure civili.". 1484. Cic. in Verr. II. 1. c. 45. „Lege hereditas ad gentem Minuciam veniebat. Si habuisset iste edictum, quod ante istum et postea omnes habuerunt, possessio Minuciae genti esset data. Si quis testamento se heredem esse arbitraretur, quod tum non extaret, lege ageret in hereditatem: aut pro praede litis vindiciarum quum satis accepisset, sponsionem faceret: ita de hereditate certaret." 1485. Id. in Verr. II. 1. c. 45. „Ex edicto urbano: Si de hereditate ambigitur, si possessor sponsionem non faciet. Iam quid id ad praetorem, uter possessor sit? nonne id quaeri oportet, utrum possessorem esse oporteat? Ergo quia possessor est, non moves possessione; si possessor non esset, non dares. Nusquam enim scribis, neque tu aliud quidquam edicto amplecteris, nisi eam caussam pro qua pecuniam acceperis. Iam hoc ridiculum est. Si de hereditate ambigitur (Zweifel ist) et tabulae testamenti obsignatae non minus multis signis, quam e lege oportet, ad me proferentur, secundum tabulas testamenti potissimum possessionem (al. hereditatem, al. possessionem hereditatis) dabo. Hoc translaticium est: sequi illud oportet: si tabulae testamenti non proferentur. Quid ait? Se ei daturum, qui se dicat heredem esse. Quid ergo interest, proferantur, nec ne? Si protulerit: uno signo ut sit minus, quam ex lege oportet, non des possessionem; si omnino tabulas non proferet: dabis." 1486. Id. in Verr. II. 1. c. 44. „Posteaquam ius praetorium constitutum est, semper hoc iure usi sumus: si tabulae testamenti non proferrentur, tum, uti quemque potissimum heredem esse oporteret, si intestatus mortuus esset; ita secundum eum possessio daretur. Quare hoc sit aequissimum, facile est dicere, sed in re tam usitata satis est ostendere, omnes antea ius ita dixisse et hoc vetus edictum translaticiumque esse. 1487. Id. Orat. part. c. 28. „Atque eius quidem generis finis est aequitas; quae non simpliciter spectatur, sed ex comparatione nonnumquam ut cum de verissimo accusatore disceptatur, aut cum hereditatis sine lege aut sine testamento petitur possessio: in quibus caussis quid aequius aequissimumve sit, quaeritur." - Als Beispiele für das „,aequius aequissimumve" vergl. 1488. Cic. pro Cluent. c. 60. „Obiectum est, C. Vibium Capacem ab hoc A. Cluentio veneno esse sublatum. Opportune adest homo summa fide et omni virtute praeditus, L. Plaetorius, senator, qui illius Capacis hospes fuit et familiaris; apud hunc ille Romae habitavit, apud hunc aegrotavit, huius domi mortuus est. „At heres est Cluentius?" Intestato dico mortuum, possessionemque eius bonorum praetoris edicto huic, illius sororis filio, adolescenti pudentissimo et inprimis honesto, equiti Romano, datam Numerio Cluentio, quem videtis." 1489. Val. Max. VII. 7. § 5. ` „Egregia est quoque C. Calpurnii Pisonis praetoris urbis constitutio.

[ocr errors]

[ocr errors]
« IndietroContinua »