Immagini della pagina
PDF
ePub

in Gegenwart des Angeklagten anbringen kann. (Postulatio S. 201. Not. a.) Der Ange= klagte wird geladen, und an dem postulirten Termine wird dann vom Ankläger Person und Verbrechen des Angeklagten genau bezeichnet. (Nominis delatio S. 201. Not. ß.) War der Angeklagte erschienen, so erfolgte die interrogatio legibus. (S. 201. Not. y.) War durch diese Verhandlungen der Magistrat von der Existenz des Verbrechens und der Thäterschaft des Angeklagten überzeugt, so erklärt der Magistrat, daß der Angeklagte an einem bestimmten Tage wegen einer bestimmten That vor dem Volke zu erscheinen habe. (Diei dictio S. 202. Not. d.) An diesem Tage erhob der Magistrat die Anklage (prima accusatio. Liv. XXXVIII. 51.), führt dieselbe aus und erklärt schließlich (anquirebat), wozu er den Angeklagten verurtheilen werde (capitis oder pecuniae anquirebat) (S. 202. Not. e.), und gestattet nun dem Angeklagten sich zu vertheidigen (caussam dicere) (S.202.) Nach der caussae dictio wird ein neuer Termin anberaumt (prodicta est dies), in dem die Anklage erneuert (secunda accusatio) und die Verhandlung fortgeführt und schließlich ein neuer Termin (prodicta dies) angesetzt wird. An diesem (tertia accusatio) werden die Beweise producirt und das Urtheil vom Magistrat gefällt (capitis vel pecuniae iudicat). Liv. XXVI. 3. Alle diese Verhandlungen bis zu diesem Urtheile des Magistrats fanden vor conciones statt. Sing dieses Urtheil auf Capitalstrafe, körperliche Züchtigung oder auf eine Geldbuße über Sätze der lex Aternia Tarpeia, so konnte nun der Angeklagte provociren. Durch diese provocatio wurde der Magistrat genöthigt an einem vierten Termine (prodicta die) die Anklage zum Zwecke des certare cum populo zu wiederholen (quarta accusatio). (Liv. XXV, 3. XXXVII, 51. XL, 42. fr. 244. D. de V. S. 50, 16.) Jetzt erst stimmte das Volk nach Ablauf der Frist trinum nundinum in Comitien, Centuriatoder Tributcomitien ab (iudicium publicum). Stimmten die Comitien für das Urtheil des Magistrats, so wurde dieses verkündet und sogleich vollzogen; der Absolvirte dagegen sogleich entlassen. (Dion. VIII. 78.) Während die Vorentscheidung des Magistrats ein iudicare" war, war die Verurtheilung durch das Volksgericht nach der provocatio ein „damnare“. Liv. XLIII. 8. (Rubino, Untersuchungen über röm. Verfassung S. 445 ff. Eisenlohra. a. D. S. 36 ff.)

[ocr errors]

§ 192.

B) Die Senatsgerichte. *)

*) Geib a. a. D. S. 39 ff. Rudorff II. § 101. Walter § 128. Zumpt a. a. D. I. 2. S. 210 ff. Ders., Crim.-Recht II. 1. S. 19 ff.

[ocr errors]

1) Competenz der Senatsgerichte. Die Hauptstelle hierüber ist bei 1660. Polyb. VI. (11.) 13. Ομοίως καὶ ὅσα τῶν ἀδικημάτων, τῶν κατ ̓ Ἰταλίαν, προσδεῖται δημοσίας ἐπισκέψεως, λέγω δὲ, οἷον προδοσίας, συνωμοσίας, φαρμακείας, δολο φονίας, τῇ συγκλήτῳ μέλει περὶ τούτων· πρὸς δὲ τούτοις, εἴ τις ἰδιώτης ἢ πόλις, τῶν κατὰ τὴν Ιταλίαν, διαλύσεως, ἢ ἐπιτιμήσεως, ἢ βοηθείας, ἢ φυλακῆς προσδεῖται, τούτων πάντων ἐπιμελές ἐστι τῇ συγκλήτῳ." (Similiter et delicta in Italia admissa, quae animadversione publica opus habent, puta, proditio, coniuratio, veneficium, aut caedes dolo malo patrata, ad cognitionem senatus spectant; hoc amplius, si quis privatus aut si qua urbs in Italia aliquid controversiae dirimendum habuerit, aut obiurgatione dignum facinus commiserit, aut ope vel praesidio indiguerit, omnia haec senatui sunt curae.) 1661. Id. VI. (14.) 16. »Τὰς δ' ὁλοσχερεστάτας καὶ μεγίστας ζητήσεις καὶ διορθώσεις τῶν ἁμαρτανομένων κατὰ τῆς πολιτείας, οἷς θάνατος ἀκολουθεῖ τὸ πρόστιμον, οὐ δύναται συντε λεῖν, ἂν μὴ συνεπικυρώσῃ τὸ προβεβουλευμένον ὁ δῆμος." (Gravissima vero quaeque iudicia et maxima peragere non potest, neque delicta contra rempublicam commissa, quae

capite luuntur, punire, nisi ipsius auctoritatem populus comprobaverit.) Liv. III. 4. VI. 2. 4. 6. 10. 17. IX. 26. XXXIV. 44. Val. Max. IV. 1. § 7. VI. 2. § 1. Dirksen, Civilist. Abhandlungen Bd. I. S. 108 ff. und besonders über die Competenzverhältnisse zwischen den Magistraten, Volksversammlungen und quaestiones perpetuae vergl. ebendaselbst S. 137 ff.

2) Verfahren bei denselben. Liv. III. 4. IX. 25. 26. 1662. Id. XXIX. 14. "Quaestionem deinde de Bacchanalibus sacrisque nocturnis extra ordinem consulibus mandant." Dirksen a. a. D. S. 135. 136. Zumpta. a. D. I. 2. S. 212 ff.

C) Die quaestiones perpetuae.

§ 193.

1) Das Richterpersonal bei denselben. *)

*) Walter § 789. 834-836. Rudorff II. § 102. 103. Geib a. a. D. S. 169– 215. 252-265. Zumpt, Der Criminalproceß der röm. Republik. 1871. Ders., Crim.Recht II. 1. S. 1–19. 32 ff. Bes. II. 2. S. 494 ff.

1) Die zu diesem Zwecke gewählten Prätoren. Zumpta. a. O. S. 5 ff. Ders., Crim.-Recht II. 1. und 2. Geib a. a. O. S. 178 ff. An die Stelle der früher für jede einzelne Criminaluntersuchung durch das Volk speciell gewählten Magistrate, der quaesitores s. quaestores, wurde für das crimen repetundarum in Folge der lex Calpurnia Pisonis im J. 605 u. c. die erste quaestio perpetua eingeführt, und zuerst ein Prätor für alle derartige Untersuchungen als bleibender quaesitor ernannt (Cic. Brut. c. 27. de offic. II. 21.); so daß von dieser Zeit an, wenigstens für das crimen repetundarum, nicht jedesmal von neuem ein quaesitor bestellt und ein Proceßverfahren gesetzlich festgestellt zu werden brauchte. A. M. Zumpt, Crim. -Recht II. 1. S. 32 ff. Nach ihm hat die lex Calpurnia nicht ein neues Verfahren eingeführt, sondern nur den Begriff der pecuniae repetundae festgestellt. Das Verfahren sei das frühere geblieben, bei Bürgern durch Privatproceß in der Form des legis actio sacramenti, bei Bundesgenossen durch einen Senatsausschuß. – Roßhirt, Ueber das römische Recht als Quelle des deutschen Criminalrechts, im neuen Archiv des Criminalrechts. Bd. XI. S. 393 ff. Ueber die allmähliche Vermehrung der quaestiones perpetuae, gegen sicarii, ambitus, falsum, parricidium, peculatus, venefici, crimen laesae maiestatis. Cic. pro Cluent. 53. 54. pro Murena 20. in Verr. I. 13. fr. 2. § 32. D. de O. I. (1,2.) Rein, Crim.-Recht S. 64. Walter § 834. 3umpt, Crim.-Recht II. 1. S. 99 ff. S. 196 ff. II. 2. S. 19--93. 1663. Cic. pro Murena c. 20. „,.. quid? in ipsa praetura nihilne existimas inter tuam et istius sortem interfuisse? Huius sors ea fuit, quam omnes tui necessarii tibi optabamus, iuris dicundi. Quid? Tua sors tristis, atrox: quaestio peculatus, ex altera parte, lacrimarum et squaloris, ex altera, plena catenarum atque indicum.“ Id. pro Cluent. c. 53. de finib. II. 17. qui (L. Tubulus), quum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset..." Id. pro Rosc. Amer. c. 30. Act. I. in Verr. c. 8. „,quum sortirentur praetores designati, et M. Metello obtigisset, ut is de pecuniis repetundis quaereret." Ueber die verschiedene Zahl der Prätoren, welche zur Leitung der einzelnen quaestiones perpetuae zu verschiedenen Zeiten ernannt wurden: Dio. Cass. XLII. 51. XLIII. 47. Tac. Histor. III. 37. fr. 2. § 32. D. de O. I. (I. 2.) 2) Iudex quaestionis s. princeps iudicum.

Zumpta. a. D. S. 10. Geib a. a. D. S. 186 ff. Zumpt, Crim.-Recht II. 2. S. 137 ff. Cic. Brut. c. 76. Cluent. c. 27. 29. Collat. leg. Mos. et Rom. I. 3. 1664. Scholia Bobiensia (ed.

pro

[ocr errors]

Orelli) P. II. p. 323. „v. Iudices quaestionum. Eosdem et quaesitores nominabant, prae- . positos scilicet et ipsis iudicibus, quorum certus numerus de caussa pronuntiare debebat." fr. 1. pr. § 1. D. ad legem Cornel. de sicar. (XLVIII. 8.) Suet. Caes. c. 11. – Heinecc. Antiquitt. IV. 18. § 15. Sigon. de iud. II. 5. Schulting, Iurispr. Anteiust. p. 728. Klenze, ad leg. Servil. p. 34. not. 2. Roßhirt a. a. D. S. 381 ff. 3umpt, Crim. -Proc. S. 18 ff.

3) Die iudices.

über die Stände,

-

- Die

a) Die leges iudiciariae aus denen die iudices in den quaestiones perpetuae zu nehmen sind: Rudorff I. § 39. Geib a. a. D. S. 195 ff. Zimmern, N. G. III. S. 26. Not. 4. Roßhirt a. a. D. S. 384 ff. Klenze, ad leg. Servil. p. XIV-XVI. Mommsen, Zeitschr. für Alterthumskunde. 1843. S. 824 ff. leges iudiciariae vor den Sullanischen Veränderungen. pronia (632u.c.). Rudorff II. S. 93. Not. 2. Huschke, Zeitschr. für Rechtsg. V. S. 46 ff. 3umpt, Crim.-Recht. II. 1. S. 57 ff. Liv. Epit. LX. Appian de bell. civ.

Lex Sem

I. 22. Tac. Ann. XII. 60. Cic. in Verr. I. 13. 1665. Pseudo- Ascon. in divin, ed. Orelli p. 103. „C. Gracchus legem tulerat, ut equites Romani iudicarent. Iudicaverunt per annos XL sine infamia." 1666. Vell. Pat. II. 6. 32. „Per idem tempus Cotta iudicandi munus, quod C. Gracchus ereptum senatui ad equites, Sulla ab illis ad senatum transtulerat, aequaliter in utrumque ordinem partitus est." Lex Acilia repetundarum (631 ød. 632 u. c.) (bisher als lex Servilia repetundarum aus dem J. 643 u. c. angesehen). Mommsen, Corp. Inscript. I. 49–54. Bruns, Fontes p. 40 ss. Göttling, Röm. Urk. S. 40 ff. Walter II. § 814. N. 184. 185. Huschke a. a. D. S. 64 ff. Zumpt, Crim.-Recht II. 1. S. 99 ff. Derf., Crim.-Proc. S. 20. Ueber die Versuche vor Sulla, die Senatoren wieder zu iudices zu machen, wie die lex Servilia Caepionis (648 u. c.) Tac. Ann. XII. 60. Cic. Brut. 44. Val. Max. VI. 9. § 13. und die lex Livia M. Drusi (663 u. c.) Liv. Epit. LXXI. („M. Livius Drusus... iudiciariam quoque [sc. legem] pertulit, ut aequa parte iudicia penes senatum et equestrem ordinem essent.") Appian de bell. civ. I. 35. (3umpt, Crim.-Recht II. 1. S. 238.) Sulla's Veränderungen: Lex Cornelia iudiciaria (673 u. c.). - Zumpt, Crim. -Recht II. 1.

S. 324 ff. II. 2. S. 93 ff. Walter § 835. Geib a. a. D. S. 209. 1667. Cic. in Verr. I. 13. Quae inter decem annos (673—683 u. c.) postquam iudicia ad senatum translata sunt, in rebus iudicandis nefarie flagitioseque facta sunt." Pseudo-Ascon. (ed. Orelli) in divin. p. 99. 103. in Verr. p. 145. 149. Tac. Ann. XI. 22. 1668. fr. 2. § 32. D. de O. I. (1, 2.) „Deinde Cornelius Sulla quaestiones publicas constituit, veluti de falso, de parricidio, de sicariis, et Praetores quatuor adiecit.“ Hierzu vergl. Zumpt, Crim.-Recht II. 1. S. 325 ff. Lex Aurelia iudiciaria (684 u. c.). Ascon. in Pison. (ed. Orelli) p. 67. 1669. Schol. Bob. (ed. Orell.) p. 229, 17. „Lex Aurelia iudiciaria ita cavebat, ut ex parte tertia senatores iudicarent, ex partibus duabus tribuni aerarii et equites Romani, eiusdem scilicet ordinis viri." Liv. Epit. 97. Cic. pro Cluent. 47. Vell. Pat. II. 32. 3umpt, Crim.-Proc. S. 26.

[ocr errors]

b) Das album iudicum. 1670. Lex Acilia repetundarum. (Bruns, Fontes p. 43.) [Quei ex h. 1. in hunc annum quaeret... is die n. n. ex quo legerit eorum quei ex] h. 1. CDLviris in eum annum lectei erunt, ea nomina omnia in tabula, in albo, atramento scriptos, patrem tribum cognomenque tributimque descriptos habeto, eosque propositos suo magistratu, ubei de plano recte legi possitur, habeto..] Senec. de benef. III. 7. Suet. Claud. 16. Geib a. a. D. S. 212. Zumpt, Crim.-Proc. S. 29. Göttling, Röm. Urk. S. 40 ff. Zumpt, Crim.-Recht II. 1. S. 116 ff. Iudices selecti. 1671. Cic. pro Cluent. c. 43. „Praetores urbani, qui iurati debent optimum quemque in selectos iudices referre." Rudorff II. S. 339. Zumpt, Crim.-Proc. S. 19. 30. Derf., Crim.-Recht. II. 2.

[ocr errors]

c) Die decuriae iudicum feit der Kaiserzeit. Geib a. a. D. S. 215 ff. 1672. Suet. Oct. c. 32. „Ad tres iudicum decurias quartam addidit, ex inferiore censu, quae ducenariorum vocaretur iudicaretque de levioribus summis." 1673. Suet. Calig. c. 16. „Ut levior labor iudicantibus foret, ad quatuor priores quintam decuriam addidit." Plin. H. N. XXXIII. 1, 30. „Iudicum quoque non nisi quatuor decuriae fuere primo, vixque singula millia in decuriis inventa sunt." Seib a. a. D. S. 201. 202. 210. v. Savigny, System V. S. 645.

d) Die Richter bei dem einzelnen Gerichte. Zumpt, Crim.-Proc. S. 30 -33. Walter § 836. Rudorff II. S. 339–341. Geib a. a. D. S. 306 ff. 1674. Pseudo-Ascon. in act. I. in C. Verrem (ed. Orelli) p. 131. „Moris erat, celebrata iudicum reiectione et haberi in officio praetoris et in arca reponi nomina iudicum delectorum. Reiectio autem idcirco dicitur, quia, quum multi iudices in consilium a praetore suo advocandi essent, qui quaestor fuisset in publica caussa, verbi gratia repetundarum, ambitus, maiestatis, necesse fuerat eos primum de decuria senatoria describi, quum senatus indicaret; deinde in urnam sortito mitti, ut de pluribus necessarius numerus confici posset; tertio, id est, post urnam, permitti accusatori ac reo, ut ex illo numero reiiciant quos putaverint sibi aut inimicos aut ex aliqua re incommodos fore. Solet autem ex moribus ac fama iudicum illorum, quos aut reiiciebant aut retinebant, de voluntate coniecturam facere populus, qui caussae suae confidere, qui corrumpere iudices vellet. Reiectione celebrata et in eorum locum, qui reiecti fuerant, subsortito praetore alios, quibus ille iudicum legitimus numerus compleretur (prima enim sortitio dicebatur): his perfectis iurabant in leges iudices, ut obstricti religione iudicarent. Quum iurassent omnes praeter ipsum praetorem, nomina eorum libellis, ut supra diximus, continebantur et ubique habebantur, ne pro selectis iudicibus, ut fit in multitudine, aliqui suppositi corruptissimi iudicarent, itaque et praetoris tribunal ut considerent iudicatur praetori suo (al. „,itaque ad praetoris tribunal considerent ut iudicaturi cum praetore suo.") Cic. pro Planc. c. 15. 17. und hierzu die Scholia Bobiensia (ed. Orell.) p. 253. 261. 1675. Ascon. in Milon. (ed. Orelli) p. 53. „Peracta utrinque caussa singuli quinos accusator et reus senatores, totidem equites et tribunos aerarios reiecerunt ita ut unus et L sententias tulerint. Senatores condemnaverunt XII, absolverunt VI. Equites condemnaverunt XIII, absolverunt IV. Tribuni aerarii condemnaverunt XIII, absolverunt III." Id. in Scaurian. in f. „Sententias tulerunt senatores duo et XX, equites tres et XX, tribuni aerarii XXV." 1676. Scholiasta Gronovian. in Act. I. in C. Verrem (ed. Orell. p. 392.) ad c. 6. „Nam iudices semper sortiebantur, et sortitione facta non omnes iudicabant, sed electio fiebat et eiiciebantur ab utraque parte usque ad certum numerum imparem." Roßhirt a. a. O. S. 385 ff.

66

§ 194.

2) Die Parteien und das Verfahren. *)

*) Geib a. a. D. S. 252 ff. Zumpt, Crim.-Proc. S. 129 ff. Walter § 849852. Rudorff II. S. 428-431. 439 ff.

I. Die Parteien. 1) Der Ankläger.

Rudorff II. S. 428. Walter
Es stand an sich

§ 849. Geib a. a. D. S. 265 ff. Zumpt, Crim.-Proc. S. 33 ff. jedem Bürger frei eine Anklage zu erheben, obgleich nur in wenigen Fällen es für ehrenhaft gehalten wurde. 1677. Cic. de offic. II. 14. „Maxima admiratio (sc. eloquentiae) est in iudiciis: quorum ratio duplex est. Nam ex accusatione et defensione constat : quorum etsi laudabilior est defensio, tamen etiam accusatio probata persaepe est.

Sed hoc

[ocr errors]

quidem non est saepe faciendum, nec unquam, nisi aut rei publicae caussa... aut ulciscendi.... aut patrocinii.... Im Falle mehrere zugleich dieselbe Anklage gegen denselben Beklagten erheben wollten, wurde ein vorläufiges Verfahren (divinatio) vor dem Prätor eingeleitet und dann, nachdem die Gründe zur accusatio bei den verschiedenen Anklägern summarisch erwogen worden, einem derselben, dem accusator, das Recht anzuklagen vom Prätor ertheilt. Zumpt a. a. D. S. 136. Geib a. a. D. S. 268 ff. Walter § 849. 1678. Pseudo-Ascon. in argument. ad Cic. divinat. (ed. Orelli) p. 99. „Divinatio dicitur haec oratio, quia non de facto quaeritur (haec coniectura), sed de futuro, quae est divinatio, uter debeat accusare. Alii ideo putant divinationem dici, quod iniurati iudices in hac caussa sedeant et, quod velint, praesentire de utroque possint; alii quod res agatur sine testibus et sine tabulis, et his remotis argumenta sola sequantur iudices et quasi divinent." Gell. II. 4. Cic. divin. in Caecil. c. 20. Die von der Anklage in Folge der divinatio zurückgewiesenen unterstüßten dann die Anklage (accusationi subscribebant) und wurden daher subscriptores genannt. Zumpt a. a. O. S. 68. Rudorff II. S. 426. Raspe, Das Verbrechen der Calumnia nach röm. Rechte. 1872. S. 25 ff. S. 92 ff. — 1679. Cic. ad Quint. fratr. III. 3. „Gabinium reum de ambitu fecit P. Sulla, subscribente privigno Memmio." Id. ad fam. VIII. 8. „itaque sine ullo subscriptore descendit, et Lucium reum fecit." Pseudo-Ascon. ad divinat. c. 16. ad voc. Custodem, inquit, Tullio me apponite. Nam subscriptores non solum chartarum caussa neque iuvandi accusatoris adhiberi solent, sed etiam ut non facile corrumpatur." Klenze, ad leg. Servil. p. 13. not. 5. fr. 7. D. de accusatt. (XLVIII. 2.) Die socii und peregrini, wenn diese einen civis anklagen wollten, mußten früher durch besondere Erlaubniß das Recht ertheilt bekommen, sich einen Patron zu erwählen. Zumpt a. a. D. S. 86 ff. 1680. Liv. XLIII. 2. „Vocatis in curiam legatis (se. Hispaniae) recitatum est senatusconsultum, iussique nominare patronos." Erst später wurde durch den Prätor in Folge der divinatio ein Patron gegeben. 1681. Lex Acilia (Bruns, Fontes p. 42.) „Qui ex hac || lege pecuniam petet, nomenque detulerit, cuius eorum ex hac lege ante kalendas Septembres petitio erit, si is volet sibi patronos in eam rem dari praetor ad quem || eius nomen delatum erit, unum actorem et qui eum adiuvent alios subscriptores facito in concione iudicum iniuratorum dum || ne quem eorum det sciens dolo malo, cui is cuius nomen deferatur, gener, socer, vitricus, privignusve sit, quive ei sobrinus sit prop ||iusve eum ea cognatione attingat quive ei sodalis sit, quive in eodem collegio sit cuiave in fide is erit maioresve in maiorum fide fuerint || quive in fide eum habuerit, cuius ve maiores in fide habuerint eum maioresve eius, cuius nomen deferatur; neve eum qui quaestione iudiciove publico condemnatus sit, quocirca eum in senatum legi non liceat, neve eum qui ex hac lege iudex in eam rem erit, neve eum qui ex hac lege patronus datus erit." Klenze ad h. 1. p. 12. not. 1. 1682. Pseudo-Ascon. in divinat. (ed. Orelli p. 104.) § 11. „Qui defendit alterum in iudicio aut patronus dicitur, si orator est; aut advocatus, si aut ius suggerit, aut praesentiam suam commodat amico; aut procurator, si [absentis] negotium suscipit; aut cognitor, si praesentis caussam novit et sic tuetur ut suam." Außerdem gab es auch noch öffentliche Ankläger (quadruplatores s. delatores criminum publicorum), für deren Namen sich verschiedene Ableitungen vorfinden. Walter § 860. Rudorff II. S. 457. 463. 1683. Pseudo-Ascon. in divinat. (ed. Orelli p. 110.) § 24. „Quadruplatores delatores erant criminum publicorum in qua re quartam partem de proscriptorum bonis, quos detulerant, consequebantur. Alii dicunt quadruplatores esse eorum reorum accusatores, qui convicti quadrupli damnari soleant, aut aleae aut pecuniae gravioribus usuris foeneratae quam pro. . . . . aut eiusmodi

« IndietroContinua »