Immagini della pagina
PDF
ePub
[ocr errors]

finden: mortis caussa. Auch bei dieser lex, meint nun Liebe, habe es exceptae personae gegeben und auch hierbei habe es ein gewisses Maaß der Zuwendung gegeben (Ulp. XV. XVI.), welches die dasselbe überschreitende Disposition auch keineswegs für ungültig erklärt habe, so daß in diesem Sinne auch die lex Iulia et Papia cine lex imperfecta gewesen sei. 1249. Paul. Dia c. v. „Muneralis lex vocata est, qua Cincius cavit, ne cui liceret munus accipere."

-

2) Gesetzliches Maaß der Schenkungen. Gegen die gewöhnliche Annahme daß die lex Cincia ein bestimmtes Maaß (modus legitimus) vorgeschrieben und dieses höchst wahrscheinlich in 20,000 Sefterzien bestanden habe (v. Savigny, Zeitschrift für geschichtl. Rechtsw. Bd. IV. S. 36 folgg. Ders. Verm. Schriften Bd. I. S. 384 nimmt als wahrscheinlich an, daß die erschwerenden Formen der lex Cincia anfänglich für alle Schenkungen gegolten hätten, erst durch die Auslegung der Juristen seien diese Beschränkungen auf große Schenkungen beschränkt worden) hat sich Liebe a. a. D. S. 107 folgg. mit sehr triftigen Gründen erklärt. Liebe geht zunächst hierbei von dem Unterschiede der munera solemnia und eigentlichen donationes aus. Erstere sind nach ihm die kleinen Gelegenheitsgeschenke, wie sie der Anstand und die Sitte erforderte (fr. 12. § 3. D. de administr. tut. XXVI. 7. „Solemnia munera parentibus cognatisque mittet."), donationes dagegen größere Gaben, bei denen das pecuniäre Interesse, die Bereicherung des Beschenkten in Betracht kommt. [fr. 194. D. de V. S. (L. 16.)] 1250. Paul. Diac. v. Munus significat officium, quum dicitur quis munere fungi. Item donum, quod officii causa datur.“ Nach Mommsen, Histor. Zeitschr. v. Sybel, Jahrg. 1859. S. 370. Not. 32 munus, pflichtmäßige Leistung ; donum, freie Gabe. (dare, dos.) Der Zweck der lex Cincia sei nun gewesen, zu verhüten, daß nicht bloßze munera, zu welchen ein Theil der Bürger durch Sitte und Verhältniß ge= nöthigt gewesen sei, in wirkliche donationes ausarteten. Supra modum legis sei also dann geschenkt, sobald das Gegebene ein immodicum munus fei, und daher als Schenkung, donatio, gelten müsse. [fr. 31. § 8. D. de donatt. inter vir. et uxor. (XXIV. 1.) „Si vir uxori munus immodicum Kalendis Martiis aut natali die dedisset, donatio est."] Ob hierfür eine bestimmte Summe in der lex Cincia ausgesprochen gewesen sei, oder dieselbe das donare schlechthin verboten habe, läßt Liebe dahin gestellt sein.

3) Exceptio legis Cinciae. Nach der gewöhnlichen Ansicht sollten überhaupt Schenkungen unter 60,000 Sesterzien keiner besondern Form bedürfen, eine Schenkung, welche dieses Maaß überstiege, aber rescindirt werden können. Nach Liebe stellt sich aber das Resultat weit einfacher und natürlicher so heraus: Alle donationes find widerruflich und regelmäßig ungültig, nur die perfecta donatio ist unanfechtbar. Als perfecta wird aber eine donatio bei bestimmten Personen (exceptae personae) früher und leichter angesehen, als bei andern (non exceptae personae). Wie viel hierbei in den uns überlieferten Sätzen, welche als aus der lex Cincia hervorgegangen angeführt werden, dieser unmittelbar angehört oder sich erst durch die Doctrin ausgebildet hat, ist nicht genau zu ermitteln. a) Bei non exceptis personis. Das Princip, welches hierbei die lex Cincia festhielt, hat wohl Vangerow § 122. Anm. 1 am einfachsten und richtigsten ausgesprochen: Jede Schenkung an eine persona non excepta (nach der gewöhnlichen auch von Vangerow, wie es scheint, festgehaltenen Meinung: jede übermäßige Schenkung) ist erst dann perfect, wenn der Schenker, um seine Liberalität zu realisiren, aus allem und jedem Verhältnisse zu dem geschenkten Gegenstande herausgetreten ist. Jedem aus einer solchen imperfecta donatio Klagenden steht daher die exc. legis Cinciae und dem Beklagten, welcher die exc. rei donatae et traditae entgegenseßt, die replica legis Cinciae entgegen. [fr. 5. § 2. D. de doli exc. (XLIV. 4.)] Daher müssen unbewegliche res nec mancipi tradirt sein; res mancipi mancipirt und tradirt oder usucapirt sein, weil sonst wenigstens das nudum ius Quiritium beim Schenker zurückblieb. Schilling, Institt. Bd. III. S. 784. 785.

1251. Fragm. Vat. § 313. „Donatio praedii, quod mancipi est, inter non exceptas personas traditione atque mancipatione perficitur; eius vero, quod nec mancipi est, traditione sola." Eod. § 259. 293. Bei allen res mobiles, wenn sie auch mancipirt oder in iure cedirt und tradirt waren, fiel aber die exc. legis Cinciae erst weg, wenn der Beschenkte noch nicht über ein halbes Jahr im Besitze derselben gewesen war (maiore anni parte possedit), weil erst dadurch das interdictum Utrubi des Schenkers ausgeschlossen war (interdicto Utrubi superior est donator). 1252. Fragm. Vat. § 311. Sed in persona non excepti sola mancipatio vel promissio non perficit donationem: in rebus mobilibus, etiamsi traditae sint, exigitur ut et interdicto Utrubi superior sit is, cui donata est, sive mancipi mancipata sit, sive nec mancipi tradita.“ Eod. § 293. Ueberhaupt fällt aber die exc. legis Cinciae weg, wenn der Schenker ohne zu widerrufen gestorben oder die geschenkte Sache usucapirt war. (Fragm. Vat. § 259. 266. 294. 312.) Puchta II. § 206. S. 331. Zu diesen gehören alle Cognaten bis zum sechsten Grade und der sobrinus und die sobrina und Alle, welche in der Gewalt dieser Personen sich befinden; Verschwägerte bis zum zweiten Grade, Mann und Frau, Bräutigam und Braut, der Tutor dem Pupillen und Freigelassene dem Patron gegenüber und endlich bei Schenkung einer dos alle Cognaten unter einander ohne Rücksicht des Grades. (Fragm. Vat. § 298-309.) Bei allen Schenkungen dieser Personen war die donatio noch nach den älteren Regeln perfecta d. h. durch jede mera et simplex datio, also durch bloße Stipulation, bei Schuldforderungen durch Delegation oder Litiscontestation (Fragm. Vat. § 263.) und bei res mancipi durch Mancipation oder Tradition, wenn diese nur wenigstens bonitarisches Eigenthum gab. (Fragm. Vat. § 263. 293. 310. 315. 316.) Vergl. außerdem noch Liebe a. a. D. S. 124 folgg.

[ocr errors]

b) Bei exceptis personis.

4) Ueber das Verbot der Belohnung der Sachwalter. (Ne quis ob caussam orandam donum munusve caperet.) Tac. Annal. XI. 5. 7. XIII. 4. Plin. Epist. V. 21. Rudorff, Rechtsgesch. II. S. 53. Schilling, Institt. Bd. III. S. 825. 833. Not. gg. - Besonders Unterholzner im Rhein. Mus. Jahrg. II. S. 438. Not. 2. a) Unter August dieses Verbot durch ein SCum unter Androhung der Strafe des Vierfachen verschärft. Dio Cass. LIV. 18. Tac. Ann. XIII. 42. — Schilling a. a. D. S. 833. Not. hh.

b) Unter Claudius für Proceßführungen ein Honorar gestattet, aber nicht über dena sestertia für jede einzelne Rechtssache. Tac. Ann. XI. 7.

[ocr errors]

e) Unter Nero zuerst wieder das Verbot der lex Cincia wiederhergestellt (Tac. Ann. XIII. 5. 42.), später aber wieder eine certa und iusta merces den Sachwaltern zu geben gestattet. (Suet. Nero 17).

III. Die Veränderungen unter den Kaisern. - Keller, Institt. S. 130 ff. Schilling III. § 358. 359. Meisner, de origine et progressu insinuationis donationum sec. constitutiones imperatorum Rom. a Constantino usque ad Iustinianum. Berol. 1858. Re, a. a. D. S. 15 ff.

[ocr errors]

1) Die Verordnung des Antoninus Pius. Zu Folge dieser Verordnung soll die nuda voluntatis declaratio, wenn es sich zwischen Eltern und Kindern um eine rerum donatio handelt, die mancipatio und traditio erseßen, wenn nur der Wille zu schenken ganz bestimmt ausgedrückt war. (Liebe a. a. D. S. 131 folgg. dazu aber Schmidt in Richter's krit. Jahrb. Jahrg. 1841. S. 907.) c. 4. C. Th. de donatt. (VIII. 12.) Fragm. Vat. § 314. Daß der Wille zu schenken in jeder Beziehung bestimmt geäußert sein muß, ergeben c. 5. C. Th. eod. (VIII. 12.) Fragm. Vat. § 263. 266. 285. 2) Die Verordnung des Constantius Chlorus. - Fragm. Vat. § 266. 1253. c. 1. C. Th. de sponsalib. (III. 5.) Imperat. Constantinus A. ad Rufi

[ocr errors]

num Pf. P. „Pater noster nullam voluit liberalitatem valere, si actis inserta non esset. Nos etiam inter sponsos ac sponsas omnesque personas eam solam donationem ex promulgatae legis tempore valere sancimus, quam testificatio actorum secuta est." (319.) c. 3. C. Th. de donatt. (VIII. 12.)

[ocr errors]
[ocr errors]

3) Die Bestimmungen Constantins und die daran sich anschließenden der spätern Kaiser. a) Die Bestimmungen Constantins. Fragm. Vat. § 249. 1254. c. 1. C. Th. de donatt. (VIII. 12.) Imperator Constantinus A. ad Maximum Pf. U. (a. 316.) „Donatio sive directa sit, sive mortis caussa instituta, sive conditionibus faciendi ac non faciendi suspensa, sive ex aliquo notato tempore promissa, sive animo dantium accipientiumve sententiis, quantum ius sinit, cognominata, sub hac fieri debet observatione, ut, quas leges indulgent, actiones, conditiones pactionesque contineat, hisque penitus cognitis vel recipiantur, si complacitae sunt, vel reiiciantur, si sunt molestae; ita ut minorum defensores, si per eos donationum conditio neglecta est, rei amissae periculum praestent. - § 1. In conscribendis autem donationibus nomen donatoris, ius ac rem notari oportet, neque id occulte aut per imperitos aut privatim, sed aut tabula, aut quodcunque aliud materiae tempus dabit, vel ab ipso vel ab eo, quem sors ministraverit, scientibus plurimis perscribatur. § 2. Et corporalis traditio subsequatur ad excludendam vim atque irreptionem advocata vicinitate, omnibusque arbitris adhibitis, quorum postea fide probabitur, donatam rem, si est mobilis, ex voluntate traditam donatoris, vel, si immobilis, abscessu donantis novo domino patefactam, actis etiam annectendis, quae apud iudicem vel magistratus conficienda sunt." (316. p. Chr.) c. 25. C. de donatt. (VIII. 54.) (Ueber diese Stellen vergl. bef. v. Savigny, System Bd. IV. S. 199 folgg.) Ferner verordnete Constantin, daß die Insinuation der Schenkungen nur bei dem ordinarius iudex des Schenkers vorgenommen werden dürfe. c. 4. C. Th. de donat. (8, 12.) Uber das Wegfallen der mancipatio bei Schenkungen von res mancipi, an deren Stelle die c. 1. § 2. C. Th. cit. erwähnte solennis traditio trat, vergl. Schilling III. S. 903. Not. cc. und Voigt, Ius nat. II. S. 932 ff.

b) Die Bestimmungen von Theodosius II. und Valentinian III. (a.428.) Gerichtliche Insinuation bei einer donatio ante nuptias, welche die Summe von 200 solidi nicht übersteigt, nicht nöthig. c. 11. pr. C. Th. de spons. (3, 5.) — Shilling III. S. 904. Not. ii. 1255. c. 29. C. I. de donat. (VIII. 54.) v. J. 428.. „et si sine scripto donatum quid fuerit, adhibitis aliis idoneis documentis, hoc quod geritur comprobatur."

c) 1256. c. 31. C. de donatt. (VIII. 54.) vom Kaiser Zeno aus dem J. 478. „In donationibus, quae actis insinuantur, non esse necessarium iudicamus vicinos vel alios testes adhibere..."

4) Justinians Veränderungen. a) Die Schenkung als formloser Vertrag gültig und klagkar. c. 35. § 5. C. de donatt. (8, 54.) c. 37. C. eod. § 2. I. eod. (2, 7.) b) Alle Schenkungen bis auf den Betrag von 300 solidi von der Form der Insinuation befreit. c. 34. pr. C. eod. (8, 54.) — c) Diese Summe erhöht auf 500 solidi. c. 36. § 3. C. eod. (8, 54.) v. Savigny a. a. D. S. 203 folgg. Liebe a. a. D. S. 135. — Schilling III. § 359. S. 908 ff.

[blocks in formation]

*) Hugo S. 302 folgg. S. 637 folgg. Walter § 792-798. Heineccius 1. c. ed. Haubold. p. 616 ss. Christiansen, röm. Rechtsgesch. Bd. I. S. 179 felgg. Schweppe a. a. D. § 325–330. Rein S. 736–754. Puchta III. § 277. Kunze, Cursus I. § 714-720. II. S. 498 ff. v. Savigny, Obligationenrecht. Bd. II. S. 300-311.

a) Furtum.-Kunße II. S. 500–504. Rein S. 736–740. — Keller, Institt. S.134–141. „Furtum ist wissentlich unrechtmäßige Anmaßung einer beweglichen Sache in der Absicht von Gewinn.“ § 1. I. de oblig., quae ex delicto (4, 1.) fr. 1. §3. D. de furtis 47, 2.) 1257. Gell. XI. 18. Qui alienam rem attrectavit, quum id se invito domino facere iudicare deberet, furti tenetur. Item alio capite: Qui alienum iacens lucri faciendi causa sustulit, furti obstringitur, sive scit cuius sit, sive nescit." (Aus Sabinus lib. iuris civilis II. Gai. II. 51. gegen Sabinus bei Gell. XI. 18. in quo sc. Sabini libro de furtis, id quoque scriptum est, non hominum tantum neque rerum moventium, quae efferri occulte et surripi possunt, sed fundi quoque et aedium fieri furtum.“

[ocr errors]

1) Furtum manifestum und nec manifestum. Princeps Handjery, Observationes de furtis pro diversitate probationum varie punitis. Bonnae 1857. p. 3. ,,Namque existimarunt, opinor, veteres plenam, qua dignum esset, maleficio poenam non esse infligendam, nisi apertissime sit manifestatum; contra quanto incertius minusque evidenter illud constaret, tanto ab hac esse abstinendum: pro criminis commissi certitudine poenae modum statuebant." — a' 1258. Gai. III. 184. „Manifestum furtum quidam id esse dixerunt, quod dum fit deprehenditur. Alii vero ulterius, quod eo loco deprehenditur, ubi fit: velut si in oliveto olivarum, in vineto uvarum furtum factum est, quamdiu in eo oliveto, aut vineto fur sit; aut si in domo furtum factum sit, quamdiu in ea domo fur sit. Alii adhuc ulterius eousque manifestum furtum esse dixerunt, donec perferret eo, quo perferre fur destinasset. Alii adhuc ulterius, quandoque eam rem fur tenens visus fuerit, quae sententia non obtinuit. Sed et illorum sententia, qui existimaverunt, donec perferret eo quo fur destinasset, deprehensum furtum*** aliquam *** dubitationem unius diei an etiam plurium dierum spatio id terminandum sit, quod eo pertinet, quia saepe in aliis civitatibus surreptas res in alias civitates vel in alias provincias destinat fur perferre. Ex duabus itaque superioribus opinionibus alterutra approbatur: magis tamen plerique posteriorem probant. § 185. Nec manifestum furtum quod sit, ex iis, quae diximus, intelligitur; nam quod manifestum non est, id nec manifestum est." - 1259. Gai. III. 189. „Poena manifesti furti ex lege XII tabularum capitalis erat: nam liber verberatus addicebatur ei, cui furtum fecerat; utrum autem servus efficeretur ex addictione, an adiudicati loco constitueretur, veteres quaerebant; in servum aeque verberatum animadvertebatur, sed postea improbata est asperitas poenae et tam ex servi persona quam ex liberi quadrupli actio praetoris edicto constituta est." 1260. Macrob. Sat. I. 4. Si nox furtum faxsit, siim occisit, iure caesus esto." 1261 Cic. pro Tullio § 47. „Atque ille legem mihi de XII tabulis recitavit, quae permittit, ut furem noctu liceat occidere, et luce, si se telo defendat." 1262. Gell. XI. 18. „Manifestum autem furtum est, ut ait Massurius,

quod deprehenditur dum fit; faciendi finis est, quum perlatum est, quo ferri coeperat." b) 1263. Gell. XI. 18. „Nam furem, qui manifesto furto prensus esset, tum demum occidi permiserunt, si aut, quum faceret furtum, nox esset, aut interdiu telo se, quum prenderetur, defenderet. Ex ceteris autem manifestis furibus liberos verberari addicique iusserunt ei, cui factum furtum esset, modo id luci fecissent, neque se telo defendissent: servos item furti manifesti prensos verberibus affici et e saxo praecipitari, sed pueros impuberes praetoris arbitratu verberari voluerunt, noxamque ab his factam sarciri. Ea quoque furta, quae per lancem liciumque concepta essent, proinde ac si manifesta forent, vindicaverunt. Sed nunc a lege illa decemvirali discessum est: nam si qui super manifesto furto iure et ordine experiri velit, actio in quadruplum datur.“ 1264. Gai. 189. 190. „Nec manifesti furti poena per legem (XII) tabularum dupli inrogatur; quam etiam praetor conservat." Id. IV. 173.

[ocr errors]
[ocr errors]

2) Furtum conceptum. v. Vangerow, De furto concepto ex lege XII tabularum. Heidelb. 1845. Handjery 1. c. p. 7-15. a) 1265. Gai. III. 186. Conceptum furtum dicitur, quum apud aliquem, testibus praesentibus, furtiva res quaesita et inventa est; nam in eum propria actio constituta est, quamvis fur non sit, quae appellatur concepti.“ — § 191. „Concepti et oblati poena ex lege XII tabularum tripli est; quae similiter a praetore servatur." b) 1266. Gai. III. 188. Est etiam prohibiti furti adversus eum, qui furtum quaerere volentem prohibuerit." § 192. „Prohibiti actio quadrupli ex edicto praetoris introducta (est); lex autem eo nomine nullam poenam constituit. Hoc solum praecipit, ut qui quaerere velit, nudus quaerat, linteo [van der Hoeven, Zeitschr. für Rechtsg. VII. S. 258 will statt linteo in § 192 und statt linteum § 193 lesen: „licio“ und „licium"] cinctus, lancem habens; qui si quid invenerit, iubet id lex furtum manifestum esse." Hierzu Turiner Institutionenglosse nach Krüger in der Zeitschr. für Rechtsg. VII. S. 78. 1267. N. 466. „Ita enim fiebat, ut is, qui in alienam domum introibat ad requirendam rem furtivam, nudus ingrediebatur discum fictile in capite portans, utrisque manibus detentus." -(Handjery 1. c. p. 15— 35.) § 193. „Quid sit autem linteum, quaesitum est. Sed verius est, consuti genus esse, quo necessariae partes tegerentur; quare lex tota ridicula est, nam qui vestitum quaerere prohibet, is et nudum quaerere prohibiturus est: eo magis, quod ita quaesita res inventa maiori poena subiiciatur. Deinde quod lancem sive ideo haberi iubeat, ut manibus occupantis [nach v. Vangerow 1. c. Not. 43 zu lesen „occupatis"] nihil subiiciatur, sive ideo, ut quod invenerit ibi imponat, neutrum eorum procedit, si id, quod quaeratur eius magnitudinis aut naturae sit, ut neque subiici, neque ibi imponi possit. Certe non dubitatur, cuiuscunque materiae sit ea lanx, satis legi fieri." Gell. XI. 18. (N.1265.) 1268. Fest. v. Lance. „Lance et licio dicebatur apud antiquos: quia qui furtum ibat quaerere in domo aliena, licio cinctus intrabat, lancemque ante oculos tenebat propter matrum familiae aut virginum praesentiam."— Nach Böcking's Ansicht diese Form eine sacrale Ceremonie. Handjery 1. c. p. 21 ss. Eben so Kunge II. S. 502. Keller, Institt. S. 140. 141. Dazu die von Keller cit. Stelle: 1269. Plato de legg. Ed. Bip. IX. p. 202. „Si quis in domo alterius quaerere quidpiam tamquam suum (wpav) velit, is nudus et licio cinctus cetera discinctus (γυμνός, ἢ χιτωνίσκον ἔχων, ἄζωστος), iustosque per Deos antea iurans, se inveniendi spe id facere, ita domum requirito. Dominus vero tum exhibeto domum, et in omnibus sive obsignatis sive minus obsignatis locis liberam furti inquirendi potestatem facito."

3) Furtum oblatum.

a) 1270. Gai. III. 187. „Oblatum furtum dicitur, quum res furtiva tibi ab aliquo oblata sit, eaque apud te concepta sit; utque si ea mente data tibi fuerit, ut apud te potius, quam apud eum, qui dederit, conciperetur; nam tibi, apud quem concepta est, propria adversus eum qui obtulit, quamvis fur non sit, consti

« IndietroContinua »